Ægir - 01.10.1990, Side 18

522
ÆGIR
10/90
Kristjón Kolbeins:
Vextir og lánveitingar
til sjávarútvegs
í þessari grein verður fjallað um
skuldastöðu sjávarútvegs og þá
byrði, sem sjávarútvegurinn hefur
af henni. Ekki verður þó fjallað um
beinar þóknanir s.s. lántökugjöld,
þinglýsingar og stimpiIgjöld held-
ur fyrst og fremst um vexti, gengis-
uppfærslu,, verðbótarfærslur og
vaxtaauka.
Lánveitingar til sjávarútvegs eru
upprunnar frá eftirtöldum stöðum:
frá bankakerfi, fjárfestingarlána-
sjóðum (Fiskveiðastjóði, Byggða-
sjóði og Framkvæmdasjóði), lána-
sjóðum ríkisins (Ríkisábyrgða-
sjóði, Endurlánasjóði, Atvinnu-
leysistryggingasjóði og Atvinnu-
tryggingasjóði), útlöndum, sem
beinar erlendar lántökur eða sem
endurlánað erlent lánsfé einkaað-
ila. Skuldir utan lánakerfis eru
einnig verulegar. Þar með taldar
skuldir við tryggingafélög, olíufé-
lög, veiðarfæragerðir, málm-
smiðjur o.fl.
Lánveitingar bankakerfis til
sjávarútvegs hafa einkum verið
afurðalán, gengistryggð eða
ógengistryggð, víxillán, yfirdrátt-
arlán á hlaupareikningi, innleystar
ábyrgðir, skuldabréf (verðtryggð,
gengistryggð eða með sérstökum
verðbótaþætti), auk þess er um
verulegt endurlánað erlent lánsfé
að ræða.
Kjör fjárfestingarlánasjóða og
lánasjóða ríkisins til sjávarútvegs
eru yfirleitt verðtryggð eða gengis-
tryggð. í árslok 1989 var þannig
talið að um 94% af útlánum
bankakerfis, fjárfestingarlánasjóða
og vegna beinna erlendra lántaka
væru verð- eða gengistryggð, þar
af 82% gengistryggð en 12% verð-
tryggð. Af heildarskuldum sjávar-
útvegs sem eru áætlaðar um 94
milljarðar í árslok 1989 er líklegt
að um 11.5 milljarðar hafi verið
verðtryggðir eða 12%, 58 mill-
jarðar eru taldir gengistryggðir eða
62%. Afgangurinn, um tæpir 25
milljarðar, er talinn vera viðskipta-
skuldir og ýmis óverðtryggð
bankalán s.s. víxillán, yfirdrátturá
hlaupareikningi og innleystar
ábyrgðir. Þótt þessi lán séu hvorki
verðtryggð né gengistryggð eru
þau í fæstum tilvikum vaxtalaus
með öllu þar eð á þeim eru yfirleitt
háir nafnvextir, jafnvel dráttar-
vextir eftir að ákveðinn tími er lið-
inn frá gjalddaga þeirra.
Lánveitingar almennt
ítarlegar upplýsingar liggja fyrir
um útlán bankakerfis, fjárfesting-
arlánasjóða og erlendar lántökur
sjávarútvegs undanfarinn áratug.
Aftur á móti eru ekki til jafn grein-
argóðar upplýsingar um lánveit-
ingar lánasjóða ríkisins til sjávar-
útvegs né heimildir um lausa-
skuldir sjávarútvegs, það er
almennar viðskiptaskuldir. Sam-
anþurður á skuldastöðu, breyt-
ingum á henni og vaxtabyrði mið-
ast því við skuldir sjávarútvegs við
innlánsstofnanir, þar með talið
endurlánað erlent lánsfé, skuldir
við fjárfestingarlánasjóði og
beinar erlendar lántökur. Tatla
sýnir útlán þessara aðila til sjávar
útvegs frá árslokum 1977 til ars^
loka 1989 í milljónum króna. ha
kemur glöggt í Ijós hvaða breyt|n-
hefir orðið á kjörum lána til sjávar
útvegs á undanförnum árum
Hlutur gengistryggðra lána he u
aukist úr tæplega 70% í yhr
Innlend lán verðtryggð, upp a ^
lega tryggð með vísitölu bygg'11^
arkostnaðar en síðar með JáWý
kjaravísitölu, voru innan við 2 /°^a
framangreindum lánveitingum ^
eru nú um 12%. Þau lán, se
voru verðtryggð árið 1977 voru '
ill hluti lána Fiskveiðasjóð-
háttur er hafður á lánveitingu
margra fjárfestingarlánasjóða
sama lánið er veitt með mismu^
andi kjörum. Þannig var e t '
hluti láns bundinn þý5^.j
mörkum annar dölum og sá þr'
með innlendum kjörum, óver
tryggðum. Áður en almenn yer
trygging var tekin upp með O 3
lögum árið 1979 og stuðst var|'‘a'n
lánskjaravísitölu voru innlend
tryggð með vísitölu bygg'n8ar.
kostnaðar. Mynd 1 sýnir afwr
móti hvernig skuldir sjávarútveg^
frá lánastofnunum hafa breyst ^
föstu verði árin 1977 til árs'n
1989. Héreru reyndar eignarle'B'
ur, tryggingafélög, verðbréfasjo
ir, lífeyrissjóðir og lánasjóðir rí
ins undanskilin, en lánveiting3
þessara aðila hafa verið óverL<
legar nema Atvinnutrygg'nj’?
sjóðs. Nokkra athygli vekur að a