Tímarit lögfræðinga - 01.07.1978, Blaðsíða 40

% hluta refsitímans og við þriðju afplánun eftir % hluta refsitímans.
Þeir, sem oftar hafa setið í fangelsi, hafa yfirleitt ekki átt kost á náð-
un, sbr. Ölafur Jóhannesson, Alþingistíðindi 1972 (Umræður), d. 1046
—47. Stundum er náðun veitt með almennri tilvísun til skilyrða VI.
kafla hgl. og þá án undirritunar fanga. I reynd táknar þetta aðeins
almenna skilyrðið um, að aðili gerist ekki sekur um nýtt brot á skil-
orðstímanum. Einnig er algengt, að fangi undirriti yfirlýsingu um, að
hann vilji hlíta tilteknum skilyrðum. Tíðustu skilyrðin eru þá þau, að
aðili lifi reglusömu lífi (og neyti ekki áfengis eða deyfilyfja), að hann
gerist ekki sekur um refsiverðan verknað á skilorðstímanum, að hann
sé háður umsjón Skilorðseftirlits ríkisins og hlíti fyrirmælum þess.
Skilorðstíminn er yfirleitt 2 eða 3 ár, en er stundum skemmri eða
lengri (1 eða 4 ár). Um skilyrði náðunar er bersýnilega tekið mið af
lagareglunum um reynslulausn, einkum eins og þær voru fyrir setn-
ingu 1. 16/1976, sbr. 3. mgr. 40. gr. hgl.
Eftir setningu 1. 16/1976 hefur skilorðsbundin náðun að hluta orðið
að þoka fyrir reynslulausn. Skilorðsbundin náðun kemur nú helst til
álita, áður en afplánun hefst, þegar sérstakar ástæður mæla með henni,
t.d. langur tími liðinn frá framningu brots og dómfelldi hefur ekki
brotið af sér síðan. Dómfelldi hefur þá yfirleitt breytt um líferni, er
t.d. búinn að stofna heimili og kominn í fasta vinnu, þannig að
afplánun refsivistar yrði alvarlegt áfall fyrir hann og mundi raska
hinum bættu högum hans. Náðun án skilyrða er sjaldan veitt, og því
aðeins að ríkar ástæður séu til.
X. EFTIRMEÐFERÐ.
Áður hefur verið vikið að hinum félagslegu og sálrænu vandamálum
fanga, sem snúa aftur til hins frjálsa samfélágs eftir langa vist í fang-
elsi. Lengst af hefur þjóðfélagið lítið hirt um þá, og hafa því margir
hrasað fljótlega aftur. Fjölskyldan er sundruð, fyrri vinir horfnir og
vinna torfengin. Þau félagslegu vandamál, sem fylgja fangavistinni og
tukthússtimplinum, bætast með fullum þunga við þá sálrænu erfið-
leika, sem fyrir eru.
Á síðari árum hafa æ fleiri gert sér grein fyrir, hve mikilvægt það
er í þágu refsivörslunnar og í þágu einstaklinganna sjálfra, að til komi
virkt aðhald og stuðningur við þá, meðan þeir eru að brúa bilið milli
fangelsisvistar og óskoraðs frelsis. Slík sjónarmið komu þegar fram
í lagareglunum um reynslulausn frá 1940 og síðar í náðunarfram-
kvæmdinni hér á landi. Svipuð sjónarmið um fyrirbyggjandi aðgerðir
34