Dýraverndarinn - 01.10.1975, Qupperneq 11

Ratvísi dýranna
Ekki aðeins farfuglar, heldm
einnig mýs, kettir, leðurblökur og
niargar aðrar skepnur geta á
undraverðan hátt ratað gífurlegar
vegalengdir. Hvernig fara þau að
þessu? JJm það hafa margir brotið
heilann.
Farfuglarnir koma og fara
skyndilega. Þetta hefur frá upphafi
vakið forvitni manna, og margt í
háttalagi farfugla er sífelld ráð-
gáta. Hvað kemur þeim til þess að
yfirgefa heitu löndin á hverju vori
°g leita í kaldara loftslag? Allt
bendir til þess að hitabeltið búi yf-
ir nægum mat, svo að allir fuglar
gætu búið þar saman og lifað
nokkurs konar Paradísarlífi, í stað
þess að leggja í langar og áhættu-
samar ferðir yfir úthöf og megin-
lönd, mörg hundruð, eða mörg þús-
und kílómetra vegalengdir. Hvern-
*g fara þeir að því að þekkja land-
svæðið, sem ferð þeirra stefnir að?
°gþó er annað miklu stærri spurn-
lng: Hvernig fara þeir að því að
finna þessa hárnákvæmu stefnu og
að halda henni? Farfuglar hljóta
að búa yfir frábæru siglingakerfi.
Löng röð athugana og tilrauna
hafa svarað nokkrum þeirra spurn-
inga, sem farfuglarnir vekja hjá
°kkur. En aðeins að nokkru leyti,
°g afgangurinn heldur áfram að
vera eitt af furðuverkum náttúr-
Unnar. Þess vegna halda ýmsir vís-
lndamenn, að einhverjir vissir þætt-
lr> sem annað hvort er ekki vitað
Urn, eða sem mönnum hefur sézt
dÝRAVERNDARINN
yfir, kunni að koma þarna til
greina.
Rússneski lífeðlisfræðingurinn
Alexander S. Pressmann hefur ný-
lega í merkilegri ritgerð tekið
meira en hundrað ára kenningu til
nýrrar yfirvegunar. Hún er á þá
leið, að farfuglar noti segulsvið
jarðarinnar sem áttavita.
Eins og allir vita, bendir nálin á
áttavitanum alltaf í norður. Við
miðbaug liggur hún lárétt, hjá
pólnum stendur hún lóðrétt. Sigl-
ing, einungis eftir segulsviðinu, er
sem sé framkvæmanleg frá fræði-
legu sjónarmiði, sé ráð fyrir því
gert, að fuglarnir hafi skilningar-
vit, sem beinlínis nemi segulmagn
jarðarinnar, eða öllu heldur, hvern-
ig það breytist, eftir því, hvar þeir
eru staddir.
Hvað dregur þá norður á bóginn?
Niðurstöður af rannsóknum síð-
ustu ára sýna greinilega, að dagleg-
ar sveiflur segulsviðsins stjórna
hinu líffræðilega „gangverki" sem
temprar hormónaframleiðsluna og
samræmir líffærastarfsemi dýranna
sveiflum veðurfarsins, svo sem
breytilegu hitastigi, loftþrýstingi
og birtu. En fyrst jarðsegullinn hef-
ur áhrif á svo mikilvægan hlut sem
efnaskiptin, getur hann auðveld-
lega haft mikið að segja varðandi
aðra þætti í lífi fuglanna.
Þrátt fyrir góð lífsskilyrði í hita-
beltinu leita fuglarnir til norðlæg-
ari landa. Pressmann álítur orsök-
ina vera þá, að breytingar jarðsegul-
sins hafi í verulegum mæli áhrif á
þroska unganna, allt frá útungun
til kynþroska.
Jafnvel skammvinn rafsegulgeisl-
un, sem egg verður fyrir, getur
skert eðlilegan þroska ungans, sem
inni í því er. í hitabeltislöndum
eru þrumuveður um það bil tutt-
ugu og fimm sinnum tíðari en í
tempruðu beltunum, og þar eru að
minnsta kosti hundrað sinnum
fleiri dægramót á ári en í heim-
skautalöndunum. En við dægramót-
in losna ú rlæðingi sterkar rafsegul-
bylgjur. Þetta getur verið orsök
þess, að fuglarnir leita hreiðurstaða
langt frá hitabeltinu. Þeir eru blátt
áfram að vernda afkvæmi sín fyrir
„dauðageislum" náttúrunnar. Auk
þess eykst jarðsegulmagnið — og
þá mest við miðbaug — tvisvar á
ári, einmitt við vor- og haustjafn-
dægur.
Þetta styðja athuganir sem gerð-
ar hafa verið. Fuglarnir verða óró-
legri en þeir eiga vanda til, þegar
þeir verða fyrir segulöldum, sem
aðeins eru tvöfalt sterkari en í með-
allagi. Slík ókyrrð er einmitt ein-
kennandi fyrir farfugla, áður en
þeir leggja upp í ferðir sínar.
11