Stúdentablaðið - 01.05.1995, Blaðsíða 6

Bls. 6
STUDENTABLAÐIÐ
STBL. • Maí 1995
Karlkyns kennarar og kvennemendur
Kynferðisleg áreitni innan
Háskóla íslands?
- eftir Elfu Ýr Gylfadóttur
Inágrannalöndunum hafa á und-
anförnum árum skapast miklar
umræður um jafnrétti kynjanna
og kynferðislega áreitni í há-
skólum. Á ráðstefnu sem haldin
var í Belfast á vegum samtaka stúd-
entaráða í Evrópu var talsvert fjallað
um jafnréttismál og önnur mál tengd
þeim. Þar kom í Ijós að íslendingar
eru eftirbátar nágrannaþjóðanna í
umræðunni. í Evrópu er jafnréttisum-
ræðan komin langt á veg og þykir
staða kvenna í háskólum oft og tíðum
vera bágborin. Víða eru konur í meiri-
hluta í B.A.-námi en karlkyns kennar-
ar við háskóla eru hins vegar í mikl-
um meirihluta í flestum deildum.
Vegna þessara kynjaskiptingar í há-
skólum hafa víða verið gerðar rann-
sóknir til að kanna kynferðislega á-
reitni og niðurstöður eru vægast sagt
ógnvænlegar. Um það bil 10-20 %
kvenna segjast hafa orðið fyrir kyn-
ferðislegri áreitni frá kennurum og
karlkyns samnemendum. í háskólum
þar sem karlar eru í miklum meiri-
hluta bæði meðal nemenda og kenn-
ara hefur talan farið upp í 40%.
Hvað er kynferðisleg áreitni?
Ekki er óalgengt að starfsfélagar verði ástfangnir
og rugli saman reitum. Slík dæmi eru algeng, eru
jafnvel þekkt meðal kennara og nemenda innan
Háskóla íslands. En hvað ef aðeins karlmaðurinn
hefur áhuga og þráast við þó að konan vilji ekkert
með hann hafa? Þá gæti verið um kynferðislega
áreitni að ræóa. Slíkt getur hent einstakling einu
sinni eða verið daglegur viðburður. Kynferðisleg
áreitni er skilgreind sem kynferðisleg hegðun af
einhverju tagi sem viðkomandi kærir sig ekki um.
Áreitnin felst í athugasemdum, augnatilliti,
handahreyfingum eða snertingu. Bæði konur og
karlar geta orðið fyrir slíkri áreitni, en rannsóknir
sýna að mikill meirihluti fómarlamba em konur.
Hvað er kynferðisleg
áreitni?
Kynferðisleg áreitni er skilgreind
sem kynferðisleg hegðun af ein-
hverju tagi sem viðkomandi kærir
sig ekki um. Áreitnin felst í athuga-
semdum, augnatilliti, handahreyf-
ingum eða snertingu. Bæði konur
og karlar geta orðið fyrir slíkri á-
reitni, en rannsóknir sýna að mikill
meirihluti fórnarlamba eru konur.
Yfirleitt er það karlmaður sem á-
reitir eina eða fleiri konur kynferð-
islega.
Yfirleitt er það karlmaður sem áreitir eina eða
fleiri konur kynferðislega.
Þó að auðvelt sé að skilgreina kynferöislega á-
reitni þá er vandasamt að meta hvort um slíkt hafi
verið að ræða. Ástæðan er sú að aðeins fómar-
lambið getur skilgreint hvort slíkt hafi átt sér stað
eða ekki. Kynferðisleg áreitni er nefnilega skil-
greind út frá líðan fómarlambsins. Ef konu finnst
hún vera niðurlægð þegar karlmaður kemur með
kynferðislegar athugasemdir eða snertir hana þá
telst það kynferðisleg áreitni. Karlmaðurinn gerir
sér oft og tíðum ekki grein fyrir því að athuga-
semdir hans um útlit konunnar og vingjamleg
snerting hans er konunni ógnun. Þar að auki em
konur misjafnlega viðkvæmar fyrir slíkri áreitni.
Kynferðisleg áreitni á sér ofiast nær stað þegar
konan á síst von á því. Ef kona reiknar með því
að karlmaður sýni henni kynferðislegan áhuga og
henni er ekki ógnað á nokkum hátt þá tekur hún
því ekki eins alvarlega. Það má því kannski segja
aö kringumstæðumar ákvarði hvort kona upplifir
kynferðisiegan áhuga manns sem áreitni eða ekki.
í viðamikilli bandarískri rannsókn kom í Ijós að
þá sjaldan sem karlar telja sig verða fyrir kyn-
ferðislegri áreitni em þeir í 90% tilvika áreittir af
öðmm körlum. Margir telja þetta sýna að kyn-
ferðisleg áreitni sé ekki tengt kynlífi á nokkum
hátt heldur sé hún tæki til að sýna vald og yfir-
burði. Konur hafa ekki sama vald og karlar í sam-
félaginu og em kynferðislegir tilburðir kvenna
því í flestum tilfellum ekki ógnun í augum karla.
Samkvæmt kenningum Ninni Hagman, sem skrif-
að hefur bók um þessi mál í Svíþjóð, þá finnst
körlum stundum að konur ógni þeirn á vinnustöð-
um þar sem þeir em í meirihluta. Af þessum á-
stæðum reyni þeir að bola konunum burt og gera
það gjaman með kynferðislegri áreitni og sýna
þeim þannig lítilsvirðingu.
Tvær tegundir kynferðisiegrar
áreitni
í bandarískri rannsókn frá árinu 1984 var könnuð
tíðni kynferðislegrar áreitni í háskólum. Höfund-
amir, Dzeich og Weiner, fjalla einnig um tvær
tegundir kynferðislegrar áreitni. Það er sá sem á-
reitir opinberlega ( the public harasser) og hinn
sem áreitir þegar enginn sér til (the private ha-
rasser). Sá sem áreitir opinberlega er oft kald-
hæðnislegur maður með húmor, hann notar kyn-
ferðislegt orðalag og snertingu til að sýna vald
sitt og niðurlægja kvenfólk. Sá sem áreitir í leyni
notar hins vegar hvert það tækifæri sem gefst til
að hitta nemendur sína einslega og gætir þess
vandlega að engin vitni séu að framferði hans.
Af þessum ástæðum getur reynst erfitt að sanna
að maður hafi beitt kynferðislegri áreitni á meðan
fjöldi vitna getur staðfest kynferðislega áreitni
þegar hinn fyrmefhdi áreitir konur.
Kynferðisleg áreitni
í háskólum i Svíþjóð
Fyrsta rannsóknin á kynferðislegri áreitni í
sænskum háskólum er frá árinu 1991. Árið eftir
var gerð rannsókn í háskólanum í Stokkhólmi
sem vakti gríðarlega athygli meðal almennings.
Fjölmiðlar fjölluðu mikið um niðurstöðurnar og í
kjölfarið voru gerðar margar kannanir í háskólum
í Svíþjóð. Fyrsta rannsóknin í Svíþjóð var gerð í
landbúnaðarháskólanum í Uppsölum. Þar kom í
ljós að hlutfall kvenna sem höfðu orðið fyrir kyn-
ferðislegri áreitni var 21%. Auk þess sem einum
kvennemandanum hafði verið nauðgað. I þeirri
rannsókn sem gerð var í háskólanum í Stokk-
hólmi kom í ljós að 12 % kvenna höfðu orðið fyr-
ir kynferðislegri áreitni. Almennt liggja tölur yfir
kynferðislega áreitni á bilinu 10-20%.
Svo virðist sem aldur og hjúskaparstaða kvenna
skipti engu máli þegar um kynferðislega áreitni er
að ræða. Hvaða kona sem er getur lent í slíku.
Konur sem eru í B.A.-námi geta orðið fyrir kyn-
ferðislegri áreitni en reynslan sýnir að áhættan
eykst eftir því sem konur eru komnar lengra í
námi. Miklu líklegra er að kona í doktorsnámi
verði fyrir kynferðislegri áreitni en kona sem er
að hefja sitt fyrsta ár í háskóla. Ástæðan er talin
vera sú að konur sem eru komnar langt í námi eru
oft í persónulegum tengslum við leiðbeinanda
sinn. Kona getur ógnað leiðbeinanda sínum á ein-
hvem hátt og hann reynir því að niðurlægja kon-
una með kynferðislegri áreitni í því skyni að sýna
hcnni Iítilsvirðingu sem vitsmunaveru. Sam-
kvæmt sænsku rannsóknunum er hættan því mest
á æðstu stigum í háskólanámi, þar er kynferðisleg
áreiti algengust og einnig alvarlegust. Leiðbein-
andi getur sett konunni úrslitakosti; hótað að
eyðileggja fyrir henni doktorsverkefnið og flekka
mannorð hennar meðal starfsfélaga á viðkomandi
sérsviði. Þannig er frami hennar og fjárhagsleg
afkoma í húfi.
Á kynferðisleg árejtni
ser stað innan Hl?
Strangar reglur hafa verið settar um samskipti
kennara og nemenda í mörgum nágrannalöndum
og eru Bandaríkjamenn einna fremstir á því sviði.