Vesturland - 24.12.1974, Blaðsíða 10

10
L.oks haíði langþráð von
orðið veruleiki. Ég var í gær
á Hornbjargi. Veðrið var eins
gott og bestu óskir. Komið
fram í fyrstu viku sólmánað-
ar og lífið í björgunum að ná
hámarki. Allir blómar, sem
sprotar lífs höfðu snortið,
voru orðnir fiðraðir og iðk-
uðu vængjablak, sítístandi
matarkvabb barst um gogga
þeirra, sem fyrir skömmu
höíðu losað sig við naddinn,
sem beitt hafði verið á
skjailhimnu og skurn, svo að
leið opnaðist út í víðáttuna,
loftið og hafið. Nú þuríti að
kvabba um íæðu, blaka væng-
bleöiunum og teygja úr sér
þegar íæri gafst unaan vernd-
andi atiotum hreiðurlægjanna
eöa bælisbúanna.
Hvergi getur að líta annað
eins liísmor og í fuglabjargi,
sem er 300—500 metra hatt
og lagskipt frá f jöru að tindi,
svo íjóibýiið verður marg-
hæða. tíatur á flæmum, berg-
þrepum, syllum og þræðing-
um, i hellum, kórum og gjögr-
um, skorum og hoium, bring-
um og hryggjum, nefjum og
snösum, inni í urðum og
sverði. Loftið kvikt af fuglum
á leið úr og í bjarg í önn
fæðuoflunar eða svilandi með-
fram bjargveggjinn og brún-
um af iilsnautn eða einskærri
leti.
Hreyfingar, hljóð, þefur og
litir, hæð og lögun bjargs
höíðu lagst á eitt að gera mig
þegar á íyrsta degi mínum á
Hornbjargi hugfanginn, berg-
numinn.
Jónatan Einarsson var í
símanum og sagði mér, þar
sem ég sat við skrifborð mitt
í fræðslumálaskrifstofunni, að
ef ég brygði fljótt við og næði
flugvélinni til ísafjarðar og
yrði kominn kl. 15 á bryggju
í Bolungarvík, fengi ég flutn-
ing með handfærabát norður
á Hornstrandir.
Bátsverjar væru þeir kunn-
ugustu á þessum slóðum. Auk
sjóróðra nytjuðu þeir reka og
svo aðsæktu þeir björgin til
eggja. Þá hefði hann útvegað
gætinn og kunnugan mann,
Benjamín Eiríksson, sem
fylgdarmann. Væri hann fædd-
ur og uppalinn þarna norður-
frá.
Nærri því á réttum tíma
stökk ég um borð í bátinn
Hreggnasa með troðinn bak-
poka og sjónauka. Þarna hitti
ég fylgdarmanninn og áhöfn-
ina, sem þegar leysti land-
festar og fljótlega bar stefn-
ið laust við Ritinn. Úti í
Djúpinu voru á dreif lundar
og svartfugl og í kringum
bátinn fóru fýlar á svifflugi.
Múkki er hann kaUaður hér
um slóðir.
Heitið er dregið af heiti
fuglsins meðal hollenskra sjó-
manna, „mallemuck" — fúl-
eða illþefjandi fluga. Kannski
við athugum nánar nafn þessa
fugls. Hallfreður Óttarsson
vandræðaskáld er talinn hafa
verið farmaður 963—1000 og
um hann er skráð saga, að
talið er um 1200. Eitt af
kvæðum skáldsins og sæfar-
ans er ort í háði og gremju
Þorsteinn Einarsson, íþróttafulltrúi:
Þorsteinn Einarsson íþróttafulltrúi er larnls-
kunnur náttúruskoðandi og leggur sig mjög
eftir að kynnast fuglalífi í björgum landsins.
Hér lýsir hann heimsókn í Hornbjarg og
Hælavíkurbjarg.
til feitlagins eiginmanns Kol-
finnu, ástmeyjar hans. í
kvæðinu lætur hann sem að
sér setji hlátur er akfeitur
bóndinn gengur til sængur
hjá Kolfinnu, og um þetta
segir í kvæðinu —
... þrammar til hvílu,
svá sem sílafullur
fúlmár svimmi á báru tröð ...
Allir, sem hafa séð hið
rykkjótta sundlag fýlsins eða
hve þunglamalegt flugtak
hans er, sjá þegar, að Hall-
freður hefur horft á slíkar
aðfarir.
Því miður hefur þetta
ágæta fuglsheiti ekki náð að
festast við þennan sögufræga
fugl, heldur fýU, fýlungi og
múkki. í enskri tungu hefur
heitið haldist, fulmar, og teg-
undarheiti fýlsins á fræðimáli
er „fulmarus glacialis“.
Sú kenning er um fýlinn,
að hann hafi elt jaðar ís-
hjúpsins er hann hopaði
norður á bóginn í lok ísaldar.
Aðeins hafi orðið eftir leif
á St. Kilda, einni af vestustu
eyjum Hebrideseyja, — en
svo tekur hann að flakka
suður aftur á 17. öld. Talinn
komlnn í Grímsey um 1640,
en útbreiðslan hér við land
sé frá Vestmannaeyjum, þar
sem hann tekur heima um
1750. Til Færeyja 1816 — og
á Bretagneskaga í Frakklandi
1962.
Auðveld fæðuöflun í nánd
við hvalveiðiskip út af Græn-
landi og Spitzbergen — og er
þeim veiðum lýkur fiskveiðar
togara, tæla fýlinn til flakks
og aðseturs á nýjum varp-
stöðvum. Talað er um fækkun
fugla, en slíku er ekki til að
dreifa um fýlinn. Nú er hann
kominn sem varpfugl kring-
um allt ísland og fyrir nokkru
hefur fjölgunin leitt hann
upp eftir ám inn í gljúfur
íslenskra fjalla. Meðal þess-
ara staða er Ásbyrgi, og séð
hef ég þrjá fugla á renniflugi
með brúnum Almannagjár.
Riturinn er framundan á
stjórnborða. Þar hóf fýllinn
varp 1932 og hefur síðan nær
útrýmt svartfugli úr sátrum
þeirra sjávarhamra.
Annar fugl hefur lengi lif-
að þar sældarlífi. Örnefnið
Riturinn eða Rytagnúpur
bendir til þess. Þar heitir
Ritaskörð. Þegar kemur norð-
ur fyrir Ritinn blasir við
Stapinn, 'hvítur af ritu. Er ég
virti fyrir mér þessar byggðir
hinnar léttfleygu ballettmeyj-
ar meðal fuglanna, var ég
sannfærður um að þar væru
stærstu skegluvörp landsins.
Yfir Aðalvík er haldið, fyr-
ir Straumnes. Þar Súla með
dreifða fýlabyggð frá sjó að
brún. í Hvestu milli Fljóta-
víkur og Rekavikur sat fýll-
inn þétt. Vestanvert Kögrið
og Kögumes voru dauð björg,
en líflegt í Haugahlíð og
Sygnukleif. Grösugir Kross-
hamrar voru þéttsetnir fýl og
í lofti fuglamor. Kjalarnúpur
var eins lífgæddur. Björgin
frá Kögurnesi og allt inn í
Kjaransvík, sem hið neðra
nefnast Almenningar, eru til-
komumikil, myndauðug og
litrík. Hið neðra móberg, en
hið efra fleygast inn milli
berglaganna rauð sandsteins-
lög. Ógleymanleg tign er yfir
Álfsfelli í Kjaransvík. Við
það fjall er bundin sú sögn,
að álfkonan, sem það byggir,
geymi þau börn er týnast.
Þorsteinn Einarsson
Ófærubjarg við Hælavík
var einnig setið fýl og sá ég
þar neðst í björgum hvítan
díl, sem gat vísað til þess
að þar væri ritubyggð. Fjar-
lægðin var of mikil til að
unnt væri að fullvissa sig um
þetta.
Nú er komið fyrir Ófæru-
bjarg við Hælavík og fram-
undan var Hælavíkurbjarg,
ferlegt og svipur þungbúinn.
Bjargið hefst utarlega í vík-
inni, þar sem heitir rönd.
Vatnsrásir hafa skorið sig
niður vangann, sem hóflega
úðaður gróður prýðir, nærður
af dritrennsli stórra fýla-
byggða.
Þegar kemur í bjargið und-
ir ysta hluta þess, Núpnum,
hækkar það og eru 12 berg-
lög upp að breiðri syllu, sem
nefnist Arfahilla. Þar fyrir
ofan bergið er ávalara og
heita þar Trippabrekkur. Und-
an Núpnum var á þræðingum
víða góð fuglasátur, en þó
eigi samhangandi. Var farið
grunnt með bjarginu og rétt
við Hæl, sem er bergstandur
úr sjó og minnir á orfhæl.
Var þar enginn fugl verpandi.
Sást nú fram með megin
bjarginu, sem veit að Horn-
víkinni. Dróst athyglin að
urð einni mikilli, sem nær %
upp í bjargið. Nefnist urð
þessi Heljarurð og hefur
hlaðist upp af hrapi úr gilj-
um, þar sem Arfahillu slotar.
Lýkur þar með hinu eiginlega
Hælavíkurbjargi, en venja er
að kalla Hælavíkurbjarg allt
frá fyrrnefndum norðurmörk-
um bjargsins og allt inn að
Rönd í Hælavík.
Berglöguninn hallar til suð-
vesturs. Er Arfahillu sleppir
hækkar bjargio um Sigmund-
arfell upp í 489 metra, en fer
hækkandi um miðhluta þess
og ná þar tveir tindar 531 m
hæð. Sá syðri þessara tinda
heitir Festarskarðatindur. Öll
er brún norðausturhluta
bjargsins skörðótt og skaga
því víða fram bergnef úr
brúninni. Stærst þessara
skarða eru Litluskörð og fest-
arskörð. Djúpt dalverpi geng-
ur niður í bjargið sunnan við
Festarskörð. Heitir dalur
þessi Hvannadalur og bjarg-
hlutinn neðan brúnar Hvanna-
dalsbjarg. Liggur sá bjarg-
hluti undir jörðina Rekavík
bak Höfn. Fram af Hvanna-
dalsbjargi er leif af berg-
gangi upp úr sjó og nefnist
Súlnastapi. Var þar fyrr meir
súlnavarp, sem lagðist af fyrir
ágangi sjómanna, sem sóttu