Vesturland - 24.12.1974, Blaðsíða 12

12
Sigurlaug Bjarnadóttir, alþingismaður:
Hrafnseyri í mínum huga
Jón SigurSsson
Rafnseyri við Arnarfjörð.
Ég var á leið sunnan frá
Patreksfirði norður á ísafjörð.
Dynjandisheiði lá að baki.
Þægileg heiði og tilbreyting-
arrík með þokkalegum vegi,
fallega rauðleitum á köflum
af ofaníburðinum, sjaldséðum
á Vestfjörðum, en fer einkar
vel við grátt grjót og kletta-
belti með harðgerðum gróður-
blettum, jafnvel kjarri og
lyngi, þegar best lætur. Dá-
lítið þreytandi heiði þó —
Dynjandisheiðin, þegar maður
er að flýta sér. Framundan
lá svo Hrafnseyrarheiðin,
— meistaraverk vestfirskra
fjallvega, í sínum svargráa
hrikaleik, talandi tá'kn um
verksnilli okkar góðkunna
vestfirska vegaverkstjóra,
Lýðs Jónssonar, sem í dag
gegnir dyravörslu við hinar
traustu dyr Alþingis íslend-
inga af reisn og Ijúfmennsku.
Ég hafði nokkrum sinnum
áður á liðnum vikum ekið
hjá garði á Hrafnseyri. Nú
hafði ég ásett mér að hafa
viðkomu á staðnum, en eitt-
hvað var ég vist annars hug-
ar, því að mér varð það á
að aka fram hjá myndarlegri
heimreið staðarins en ieggja
hins vegar til atlögu við
gamait tréhlið nokkru norðar
í túninu og síðan upp eftir
hálfgrónum vegartroðningi,
sem ég komst brátt að raun
um, að var alls ekki ætlaður
bílaumferð.
Það leið heldur ekki á
löngu þar til ég komst hvorki
aftur á bak né áfram en
spólaði upp vorgljúpum sverð-
inum í hjólförunum með
hroðalegum afleiðingum fyrir
tiltölulega hreinar gailabuxur
Björns sonar míns, 12 ára
meðreiðarsveins í blíðu og
stríðu, er hann af öllum sín-
um kröftum tók að ýta aftan
á til að hjálpa luralegri
Cortinu með sínum lélega bíl-
stjóra þennan síðasta spotta
upp Hrafnseyrartúnið. Er
ekki að orðlengja það, að
ekkert okkar þriggja hafði
þar erindi sem erfiði.
En viti menn! Eitt af ör-
nefnum Hrafnseyrarstaðar er
Afglapastígur, götutroðningur
í sunnanverðu túninu, en sag-
an segir að nafnið sé upp-
runnið úr atför Þorvaldar
Vatnsfirðings að Hrafni
Sveinbjarnarsyni aftur á
Sturlungaöld. Þetta stóð sem
sagt allt heima, nema hvað
afglöpin gerðust nú norðan-
vert í túninu og ég mun vænt-
anlega hvorki hljóta af þeim
frægð eða skömm til jafns
við ódæðisverk þeirra Vatns-
firðinga.
En dvölin á Hrafnseyri
þennan júnídag á þjóðhátíðar-
ári 1974 verður mér þó hug-
stæðari fyrir margt fremur
en hina afglapalegu heimreið
mína.
Húsráðendur, Hallgrímur
Sveinsson og kona hans reynd-
ust vera fjarverandi og Bjössi
var óðara horfinn mér og
kominn í fótbolta með þrem-
ur köskum strákum, sumar-
gestum á staðnum, sem við
hittum á hlaðinu.
Mér verður reikað spölkorn
niður túnið að minnisvarða
Jóns Sigurðssonar, sem ljómi
stafar af langt út yfir Hrafns-
eyri og Arnarfjörð — yfir
ísland allt. Það er vor í lofti,
veðrið milt og kyrrt. Handan
fjarðarins blasa við hyrnur
og núpar, svo sérkennandi
fyrir Arnarfjörð öðrum fjörð-
um fremur, og út á miðjum
firði, beint fram af Hrafns-
eyri liggur Gíslasker.
Það eru fleiri örnefni hér
um slóðir, sem vitna um
forna sögu. I norðaustri
gnæfir Ánarmúli yfir eyrinni,
hár og tignarlegur, kenndur
við Án, sem talinn er fyrsti
ábúandi á Hrafnseyri eða
Eyri, en því nafni hélt hún
iþar til eftár daga Hrafns
Sveinbjarnarsonar að hún var
nefnd eftir honum, Hrafns-
eyri eða Rafnseyri, eins og
hún er almennt kölluð nú,
þótt bæði nöfnin heyrist fram
á þennan dag.
Án átti að konu Grelöðu
Bjartmarsdóttiur, jarlsdóttur
frá írlandi. í Landnámu segir
svo um komu þeirra til Is-
lands:
„Án rauðfeldur, sonur
Gríms loðinkinna úr Hrafn-
istu og sonur Helgu, dóttur
Ánar bogsveigis, varð mis-
sáttur við Harald konung hinn
hárfagra og fór því úr landi
í vesturvíking. Hann herjaði
á írland og fékk þar Grelað-
ar, dóttur Bjartmars jarls.
Þau fóru til íslands og komu
i Arnarfjörð. Án var hinn
fyrsta vetur í Dufansdal. Þar
þótti Grelöðu illa ilmað úr
jörðu.“
Dufansdalur er kenndur við
Dufan, leysingja Ánar sem
varð þar eftir, er Án og
Grelöð fóru þaðan og settust
að á Eyri. Þar þótti Grelöðu
hunangsilmur úr grasi. Sag-
an segir að þau hjón hafi
búið búi sínu á Eyri á fyrri
hluta 10. aldar og andast þar
bæði. Ekki er vitað hvar bær
þeirra stóð, en menn hafa gert
sér í hugarlund, að hann
kunni að hafa staðið niðri á
eyrinni, þar sem nú heita
Grelutóttir, en þar eru tóttar-
brot nokkur, sem hugsanlega
gætu verið leifar af bæ þeirra.
Lítið er vitað um ábúendur
á Eyri eftir þau Án og Gre-
löðu þar til Hrafn Sveinbjarn-
arson kemur til sögunnar á
ofcmverðri 12. öld og byrjun
13. aldar. Nafn Hrafns ber
hátt í ísilandssögunni fyrir
sakir lærdóms hans, mildi og
mannúðar, mitt í þeirri
ógurlegustu víga- og vargöld,
sem yfir Island hefur gengið
— Sturlungaöldinni. Læknis-
kunnátta hans þótti frábær
og hafa rök verið að þvi leidd,
að hann hafi verið einn fær-
asti læknir Norðurálfu á
sinni tíð. Hafði hann víða
leitað fanga um menntun sína,
m.a. í Rómaborg. Faðir hans
og afi voru einnig nafnkennd-
ir læknar.
. Níðingsverk Þorvaldar
Vatnsfirðings á Hrafni frænda
sínum og velgjörðarmanni,
verður jafnan talið eitt af
verstu óhæfuverkum íslands-
sögunnar. Eru til sagnir um,
að ýmsir fyrirburðir hafi
gerst í Arnarfirði um þær
mundir, er Þorvaldur undir-
bjó hina þriðju og síðustu
aðför sína að Hrafni. Sér
og sínu heimafólki til öryggis
hafði Hrafn látið reisa virki
úr grjóti kringum bæinn á
Eyri og maður hafður á
verði hverja nótt.
Þá nótt eina, sem Þorvald
bar að var enginn vörður
haldinn en talið er, að þessi
atburður hafi orðið 4. mars
1213.
Þá um veturinn hafði kona
Hrafns, Hallkatla Einarsdótt-
ir, séð heima undir virkinu
Ijós eitt mikið, sem menn
vissu enga skýringu á. Fleiri
menn sáu iþetta ljós síðar um
veturinn.
Þorvaldur kom að virkinu
mannlausu. Maður var settur
á skjöld og honum síðan lyft
upp á spjótsoddum, þannig
að hann komst upp á virkis-
vegginn og opnaði síðan
dyrnar fyrir félögum sínum.
Vissu Hrafn cg menn hans
ekki fyrr til en vopnaðir
menn voru komnir inn í
virkið og varð fátt um varnir,
þvi þeir Þorvaldur lögðu þeg-
ar eld í bæinn.
Hrafn bauð mörg boð, en
Þorvaldur vildi engu taka.
Gengu þeir Hrafn að lokum
út á vald Þorvalds, en hann
lét taka Hrafn og drepa. Gekk
hann áður til skrifta við
Sigurlaug Bjarnadóttir
prest þann er Valdi hét og
varð kristilega við dauða sín-
um. Lét Hrafn líf sitt undir
virkisveggnum, þar sem ljós-
ið hafði sést áður um vetur-
inn.
Fram að árinu 1418 eiga
og sitja Hrafnseyri ættmenni
Hrafns Sveinbjarnarsonar.
Fyrsti prestur staðarins,
sem sögur fara af er
Markús Sveinbjarnarson, bróð-
ir Hrcifn, sem var þar heimil-
isprestur. Frá byrjun 16. ald-
ar er staðurinn gerður að
fös-tu prestssetri o,g hélst sú
skipan til ársins 1961, að síð-
asti presturinn fór þaðan,
séra Böðvar Bjarnason, eftir
40 ára þjónustu á Hrafnseyri.
Höfðu þá alls 25 prestar setið
staðinn. Síðan hefur Hrafns-
eyrarprestakalli ýmist verið
þjónað af prestum, sem setið
hafa á staðnum eða í nær-
liggjandi prestaköllum, og í
dag er þar prestlaust, sem
kunnugt er, og hlýtur það að
teljast miður farið.
Talið er að kirkja hcifi ver-
ið byggð á Hrafnseyri þegar
á 12. öld, helguð Maríu guðs-
móður og Pétri postula. Nú-
verandi kirkja á staðnum er
frá árinu 1886 og stendur
neðan við svokallaða Bælis-
brekku. Skammt neðan við
kirkjuna eru rústir af kirkju-
garði og kirkju, talið vera allt
frá Sturlungaöld. Merkilegt
hefur þótt, að kirkjan og
kirkjugarðurinn skuli hafa
verið flutt úr stað, svo
skammt, sem þarna er á milli,
en munnmæli segja, að prest-
ur nokkur á Sturlungaöld hafi
verið myrtur í kirkjunni, er
hann var að blessa yfir söfn-
uðinum og þess vegna hafi
flutningurinn átt sér stað.
En hvað sem líður fornri
frægð Hrafnseyrar, er hún
þó okkur, núlifandi íslending-
um kærust fyrir þá sök, að
þar fæddist frelsishetjan góða,
Jón Sigurðsson, á Bótólfs-
messu, eða 17. júní 1811,
sem þá bar upp á laugardag.
Má nærri geta, að komu hans
hefur verið tekið með fögn-
uði, þar eð foreldrar hans,
séra Sigurður Jónsson og
kona hans, Þórdís Jónsdóttir
höfðu þá búið saman í 8 ár
og ekki fyrr orðið barna auð-
ið, en móðir hans þá komin
fast að fertugu. Tvö börn
eignuðust þau síðar: Jens,
árið 1813 og Margréti, árið
1816.
Séra Sigurði, föður Jóns er