Fréttablaðið - 13.03.2010, Blaðsíða 22

22 13. mars 2010 LAUGARDAGUR
JÓN BÖÐVARSSON
H
ann pabbi minn byrjaði
á því að láta mig lesa
barnabækur eftir hans
vali þegar ég var átta
ára en um ellefu ára aldurinn vildi
hann að ég færi að lesa Íslendinga-
sögurnar og valdi Finnboga sögu
ramma. Ég las hana með miklum
spenningi enda er hún vel sögð og
ævintýraleg. Svo hélt ég áfram að
lesa sögurnar, hverja af annarri
og var búinn með þær næstum
allar þegar ég fermdist.“ Þannig
lýsir Jón Böðvarsson fyrstu kynn-
um sínum af Íslendingasögunum.
Hann kveðst strax hafa fengið
dálæti á Brennu-Njálssögu og það
hafi ætíð varað. „Allt það besta
í Íslendingasögunum er í Njáls-
sögu,“ segir hann og brosir sínu
hógværa og geðþekka brosi. „Svo
eru hasarsögur eins og Egilssaga,
Laxdæla og fleiri. Þær eru afskap-
lega vel skrifaðar en eru svona
léttari á metunum. Njála tekur
margt úr öðrum Íslendingasögum
en hún segir það alltaf betur. Þess
vegna er eðlilegt að fræðimenn,
ekki síður útlendir en innlendir,
hafi sett Njálssögu á stall enda er
sagan, frá bókmenntalegu sjónar-
miði og eiginlega þjóðfræðilegu
líka, breiðust og áreiðanlegust
sagna um lífið á þessum tíma.“
Óðar kominn austur að Rangá
Jón er staddur á gamla Borgar-
spítalanum vegna slæmra bein-
brota en orðsins list og sagna-
kunnátta bregst honum ekki. Með
blik í auga fer hann með Finn-
boga sögu ramma í stuttu máli
fyrir blaðamann og frásagnar-
mátinn er þannig að sagan gleym-
ist ekki í bráð. Persónur Njálu og
atburðir lifna líka í meðförum
Jóns og þó viðtalið eigi fremur
að snúast um hans eigið líf þá er
hugurinn óðar kominn austur að
Rangá að fylgjast með viðureign
bræðranna Gunnars og Kolskeggs
við átta menn sem þar sitja fyrir
þeim. „Þegar bardaginn hefst þá
koma þessir átta, þar af helming-
urinn bræður og sá kemur fremst
sem hafði reynt allt sem hann gat
til að koma á sáttum. Þegar hann
kemur segir Gunnar honum að
fara frá en hann segir „Þú munt
ætla að drepa bróður minn“ og fer
hvergi og verður því fyrsta fórnar-
lambið. Þannig er það oft með þá
sem reyna að koma á sáttum, þeir
eru fyrstir til að falla. Þetta er um
drengskapinn. Það er svo margt af
þessu tagi í Njálu.“
Ekki er að furða þó fólk hafi
flykkst á fornsagnanámskeið-
in hjá Jóni meðan boðið var upp
á þau, fyrst af Mími árið 1987.
Áður var hann búinn að kenna
Njálu í öllum deildum Hamra-
hlíðarskóla. Honum telst til að
7.500 þátttakendur hafi sótt nám-
skeiðin hjá Mími og Endurmennt-
un Háskóla Íslands, sumir hverjir
mörg. Ástæðuna fyrir vinsæld-
unum telur hann þá að hann hafi
ávallt lagt áherslu á persónulýs-
ingar. Því hafi nútímafólk átt auð-
velt með að komast í samband við
sögupersónurnar og mynda sér
skoðanir á þeim. „Á fyrsta Njálu-
námskeiðinu voru ellefu nemend-
ur en á því síðasta byrjuðu 499.
Það var haustið 2002 í aðalsal
Borgarleikhússins,“ rifjar hann
upp.
Aðspurður kveðst Jón aldrei
hafa hugleitt að verða leikari.
„Nei, leikarastarfið heillaði mig
ekki. Það er nóg af góðum leikur-
um,“ svarar hann en viðurkennir
að hann hafi alltaf átt auðvelt með
að ná til fólks. „Já, ég fann það vel
í kennslunni. Ég náði öllum bekkj-
um undir eins.“
Endaði í fræðunum
Æskustöðvar Jóns eru í Skerja-
firðinum og Þingholtunum en
nokkur kynni kveðst hann líka
hafa haft af sveitalífi í Gerði í
Innri-Akraneshreppi er hann
dvaldi þar barn á sumrin hjá
Bjarna afa sínum. Stúdentsprófi
lauk hann við Menntaskólann í
Reykjavík og síðan hófst íslensku-
nám við Háskóla Íslands. Því lauk
með cand.mag.-prófi með íslensk
fornrit sem sérsvið. Jón kenndi
um tíma við Gagnfræðaskólann í
Kópavogi og eitt sinn bauðst nem-
endum þar frí til að fara á skauta
en þeir vildu ekki missa af sögu-
tímanum hjá Jóni og báðu um
að fríinu yrði frestað fram yfir
hann.
Jón varð fyrsti íslenskukennari
Menntaskólans við Hamrahlíð og
kenndi þar í tíu ár, meðal annars
bókmenntir. Þáttaskil urðu svo
1976 er hann gerðist skólameist-
ari Fjölbrautaskóla Suðurnesja og
flutti þangað suður eftir með fjöl-
skylduna. Því starfi sinnti hann í
átta ár.
Fararstjórn er eitt af því sem
Jón hefur fengist við um ævina og
hún lét honum vel. Í yfir fjörutíu
ár ferðaðist hann um með hópa,
bæði hérlendis og erlendis, og
fræddi farþegana óspart. Einnig
var hann skálavörður í Þórsmörk
í sex sumur á sjöunda áratugnum.
Annars kveðst hann vera af smiðs-
ætt en handlagnina hafi skort hjá
honum og því hafi hann endað í
fræðunum.
Alltaf að hlaupa út
Þótt Íslendingasögurnar hafi skip-
að stóran sess í lífi Jóns frá barn-
æsku segir hann efni þeirra ekki
leita á hann dags daglega. „Ekki
lengur. Ég er búinn að mynda mér
fastar skoðanir á hverri og einni
og þær haggast ekki þó tíminn
líði. Ég fór í annað skiptið vand-
lega yfir Njálu þegar ég var átján
eða nítján ára. Þá staðfestist það
sem ég hafði upplifað í fyrri yfir-
ferðinni. Síðan hefur mér fundist
allt styrkja það að þeir þrír menn
sem þar eru mestir friðflytjendur,
Hrútur Herjólfsson, Kolskeggur
og Runólfur, goðorðsmaður í Dal,
séu þær persónur sem höfundinum
sjálfum hafi þótt vænst um.“ Þá er
komið að hinni sígildu spurningu
sem svo margir hafa velt fyrir
sér, hver höfundur Njálu sé. „Mér
finnst Brandur ábóti í Þykkva-
bæjarklaustri og síðar biskup lík-
legastur þeirra sem nefndir hafa
verið,“ svarar Jón og bætir svo
við eftir dálitla þögn. „En ég veit
ekkert hver hefur skrifað Njálu og
vona meira að segja að það komist
aldrei upp.“
Eiginkona Jóns, Guðrún Erla
Björgvinsdóttir, fyrrverandi
aðstoðarskólastjóri í Engjaskóla,
hefur setið hjá manni sínum meðan
á viðtalinu hefur staðið. Hún er að
lokum spurð hvort fornsögurnar
hafi verið mikið til umræðu á heim-
ilinu. „Nei, sögurnar eru fyrst og
fremst áhugasvið Jóns og hann gat
lokað sig dálítið mikið af með þær.
Það var helst þegar við vorum að
ferðast saman og komum á sögu-
slóðir sem hann fór á flug í frásögn-
um og var alltaf að hlaupa út úr
bílnum. Ég var dálítið hissa á þessu
til að byrja með og þótti ferðalög-
in ganga hægt. Honum fannst til
dæmis að það þyrfti eiginlega þrjá
daga til að fara fyrir Hvalfjörð, þar
væri svo margt að skoða!“
Skoðanir mínar á sögunum
haggast ekki þó tíminn líði
Jón Böðvarsson, íslenskufræðingur og fyrrverandi skólameistari Fjölbrautaskóla Suðurnesja, hlaut heiðursverðlaun Samfélags-
verðlauna Fréttablaðsins að þessu sinni. Viðurkenninguna hlýtur hann fyrir að miðla Íslendingasögunum á lifandi hátt til sam-
tíðarmanna sinna á fornsagnanámskeiðum og í skólum. Jón rifjaði upp líf sitt með sögunum fyrir Gunnþóru Gunnarsdóttur.
SAGNAÞULURINN „Ég veit ekkert hver hefur skrifað Njálu og vona meira að segja að það komist aldrei upp,“ segir Jón Böðvarsson. FRÉTTABLAÐIÐ/E.ÓL.
Jón gekk í Skildinganesskóla, Grimsby á
Grímsstaðaholti, Miðbæjarskóla, Ingimars-
skóla, Ágústarskóla þegar hann var barn
og unglingur. Þá tók við Menntaskólinn í
Reykjavík og síðan Háskóli Íslands þaðan
sem hann lauk cand.mag. prófi í íslenskum
fræðum með íslensk fornrit sem sérsvið.
Rit sem eftir hann liggja eru:
Skólaútgáfa af Brennu-Njálssögu í tveim-
ur bindum
Kvæði eftir Snorra Hjartarson í Lesarka-
safni Iðunnar
Rímur (brot frá 14. til 20. aldar)
Hnoðrar - Smáljóðasafn
Skólaútgáfa af Kjalnesingasögu
Suður með sjó - leiðsögubók
Akranes. Frá landnámi til 1885
Einnig var hann ritstjóri 12 binda útgáfu
Safns til Iðnsögu Íslendinga
Auk Heiðursverðlauna Fréttablaðsins
nú hafa Jóni hlotnast þessar viðurkenn-
ingar:
Riddarakross fálkaorðunnar
Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar
Hann er fyrsti heiðursfélagi Skólameist-
arafélags Íslands og Poul Harris-félagi í
Rotarýklúbbnum í Breiðholti
Út kom bók um Jón á síðasta ári hjá
Bókaútgáfunni Hólum. Það er viðtalsbók
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur blaðamann
og ber heitið Sá á skjöld hvítan.