Samtíðin - 01.12.1970, Blaðsíða 24

16
SAMTÍÐIN
Óvinir Rússa höfðu Eystrasalt á valdi sínu,
og skothríð þeirra! torveldaði mjög birgða-
flutninga til borgarinnar flugleiðis. Óhindr-
aðir hefðu þeir að vísu ekki forðað nema
litlum 'hluta borgarbúa frá hungursneyð.
Borgin varð rafmagnslaus, og allt símasam-
band var einnig rofið þar. Sporvagnaumferð
stöðvaðist. Hungursneyð blasti við meir en
þrem milljónum manna. Fólk reif fóðrið af
innveggjum húsanna og át klístrið undir þvi.
Menn lögðu sér allt til munns, sem hugsazt
gat: pappír, leður, trjábörk, sag, svínahúðir
o. fl.
Hundar, kettir og fuglar hurfu af götum
borgarinnar. Lasburða fólk var myrt til þess
að ná í skömmtunarseðla þess. Salisbury hef-
ur náð í dagbækur og minnisgreinar, þar sem
sést, að fólk hefur neytt mannakjöts. Þar er
sagt frá því, að mæður hafi varnað börnum
sínum að fara út á götu af ótta við, að þau
yrðu myrt og étin. Einnig er þar getið um,
að hungrað fólk hafi óafvitandi keypt manna-
kjötsdeig í búðum. Lík hrúguðust upp í
kirkjugörðunum, og kom þá stundum í ljós,
að þeir hlutar líkanna, sem skástir mundu
til átu, höfðu verið hirtir. í einni íbúð, sem
hermenn höfðu brotizt inn í, fundust fimm
mannaskrokkar hangandi niður úr krókum
í loftinu. íslenzkur lesandi hugsar sem svo:
Hvernig geta þessi ósköp hafa átt sér stað
á 20. öld?
Veturinn 1941—’42 var óvenju kaldur í
Leningrad. Þar blasti þá ekki annað við en
hungur, myrkur og frosthörkur. Vatn fraus
í leiðslum, svo að ekki fékkst deigur dropi
nema með því að bræða snjó. Jarðvegurinn
var harðfrosinn og fólk of máttfarið til að
greftra lík ástvina sinna, sem lágu hvarvetna
eins og hráviði. Vikum saman húktu þrír
dauðir menn inni í ónothæfum strætisvagni.
Öðru hverju leitaði örmagna fólk sér þar
einnig skjóls í frosthörkunum. Það hefur
verið fremur óhugnanlegt afdrep og félags-
skapurinn dauflegur.
Um 1 500 000 Leningradbúar létu lífið,
meðan borgin var í herkvínni. Þeir gáfust
upp fyrir hungri, kulda, ofbeldi o. s. frv. En
borgin sem heild reyndist ósigrandi. Vígorðið
þar var: Leningrad óttast ekki dauðann. —
Dauðinn óttast Leningrad. Þessi hreystiyrði
reyndust sannmæli. íbúar borgarinnar dóu
unnvörpum, en borgin hélt velli.
Umsátrinu lauk loks í janúar 1944, en
vopnaviðskiptunum var þá samt ekki lokið
með öllu. Meðan á umsátrinu stóð, hafði vald-
stjórnin í Kreml torveldað varnir Leningrad-
búa með furðulegri pólitík. Ekki tók betra
við að stríðinu loknu. Þá reyndi Stalin að
sundra kommúnistaflokki Leningradborgar
með því að láta myrða þúsundir þeirra
manna, sem hraustlegast höfðu varið borg-
ina, auk þess sem miklar heimildir um dáð-
ir þeirra voru eyðilagðar. En eins og Hitler
mistókst að vinna Leningrad, svo mistókst
Stalin einnig að drekkja minningunni um
hetjudáð varnarliðs hennar í blóði og eyð-
ing heimilda. Dagbókum frá umsáturstíman-
um var bjargað, sjónarvottar að harmleikn-
um komust líís af og jafnvel opinberum skjöl-
um var forðað frá hreinsunareldinum.
Eftir stríðið skipaði Stalin svo fyrir, að
málað skyldi yfir bláu og hvítu varnaðar-
áletranirnar í Leningrad frá umsátursárun-
um. Þær hljóðuðu þannig: Borgarar! Ef til
loftárásar kemur, er hættulegra að ganga
hérna megin á götunni.
Árið 1957, eftir að Krústév hafði fordæmt
Stalin, voru þessar áletranir málaðar á ný,
og þær eru þarna enn, endurmálaðar á
hverju vori. „Þróttur Leningradborgar reynd-
ist máttugri en einræðisherrarnir,“ segir
Salisbury.
Ógetið er enn þess afreks, sem lengi mun
minnzt í sambandi við þessa ógnartíð, en
það er hið mikla tónverk Dimitris Shostako-
vichs: Sjöunda sinfónía tónskáldsins eða öðru
nafni Leningradsinfónían. Shostakovich
samdi þrjá fyrstu þætti þessa glæsilega verks,
meðan á umsátrinu stóð (1941), en lauk því
í Moskvu og Kuibyshev, eftir að honum hafði
verið komið þangað ásamt konu sinni og
börnum. Þetta rismikla hetjutónverk var
frumflutt í Kuibyshev árið 1942, og hlaut
það þegar mikla og almenna viðurkenningu
bæði hjá Rússum og bandamönnum þeirra í
styrjöldinni. Má segja, að tónskáldið hafi
fyrir þetta verk hlotið verðuga uppreisn fyr-
ir þau ósæmilegu ummæli, sem blaðið Pravda
hafði viðhaft um óperu hans Frú Macbeth af
Mtsensk, en það hafði leyft sér að kalla hana
„hrærigraut í stað tónlistar“, tveim árum eft-
ir að hún hafði verið irumflutt í Leningrad,
22. jan. 1934 og hlotið þar einkunnina snilld-
arverk. Er þetta eitt dæmi af mörgum um
það, hve illa tekst til, þegar pólitíkusar taka
sér fyrir hendur að villa um fyrir fólki á sviði
listsköpunar. Listamenn einræðisþjóðanna
þekkja þann óleik af biturri reynslu.