Fréttablaðið - 10.07.2010, Blaðsíða 16

16 10. júlí 2010 LAUGARDAGUR
Ingvar Gíslason fv. ráðherra birtir grein í Fréttabl. 8. júlí
sl. Sumt tek ég undir í grein hans
en um annað erum við ósammála.
Ingvar fjallar um „kapítalíska“
þróun „auðvaldsöflum til fram-
dráttar“ á síðustu árum og segir:
„Forusta Framsóknarflokksins sá
ekki við þessari þróun, en horfði
upp á það að samvinnuhreyfing-
unni var tvístrað, sparisjóðirnir
urðu bröskurum að bráð og lands-
byggðinni blæddi.“
Þessi orð eru ekki bein ásökun
en tónninn er hiklaus. Unnið var að
því að móta viðskiptaumhverfi og
fjármálakerfi hérlendis í líkingu
við það sem jafnaðar- og félags-
hyggjuöfl höfðu áður átt hlut að á
öðrum Norðurlöndum. Framsókn-
armenn, Sjálfstæðismenn, Alþýðu-
flokksmenn og síðar Samfylking-
armenn stóðu saman að þessu. Lög
um fullt sjálfstæði eftirlitsstofn-
ana, Samkeppniseftirlits, Fjár-
málaeftirlits, Seðlabanka og fleiri
áttu m.a. að hindra stjórnmála-
menn frá því að hafa bein afskipti
af þeim.
Óljóst er hvernig skilja ber orð
um „tvístrun“ samvinnuhreyfing-
arinnar. Samgöngubætur samein-
uðu þjónustusvæði og hnekktu
stöðu margra kaupfélaga. Fjár-
mögnun var kaupfélögunum við-
varandi vandamál. Umbætur á
lögum um samvinnufélög drógust
of lengi. Árið 2010 er verulegur
hluti smásöluverslunar á lands-
byggðinni og um 18% smásölu í
landinu öllu á vegum Samkaupa
hf. sem eru í eigu kaupfélaga. Auk
þess starfa nokkur kaupfélög, m.a.
í sjávarútvegi, og samvinnufélög
reka afurðastöðvar.
Ekki fer á milli mála að brask-
arar lögðu nokkra sparisjóði undir
sig. Ákvæði laga um stofnsjóð-
seignir voru þó alveg skýr. Eftir-
litsstofnanir töldu ekki um eigin-
legt samsæri eða beinar lögleysur
að ræða.
Á landsbyggðinni þrengdu
breyttar aðstæður að sparisjóð-
unum líkt og kaupfélögunum. Þó
starfa nokkrir sparisjóðir enn með
ágætum.
Ingvar virðist telja vanda lands-
byggðarinnar af pólitískum toga.
Réttara mun þó að tæknileg þróun
með stórkostlegri framleiðslu-
aukningu og vaxandi framleiðni
rekstrareininga hefur mestu ráðið
um gerbreytta stöðu landbúnaðar,
afurðastöðva, fiskveiða og fiskiðn-
aðar.
Úti á markaðinum gætti græðgi
og öfgakenndra frjálshyggjusjón-
armiða í vaxandi mæli. Stefnt var
að því að minnka pólitíska íhlut-
un. Skýrsla rannsóknarnefnd-
ar Alþingis bendir eindregið til
þess að misferli í bönkunum hafi
miklu frekar ráðið úrslitum held-
ur en skortur á pólitískum afskipt-
um. Margir munu álíta það mikla
afturför ef pólitískt forræði verð-
ur aftur innleitt hér á vettvangi
atvinnu- og viðskiptamála.
Ingvar fer nokkrum orðum um
Evrópusambandið og telur það
„mótast sem bandaríki (federal
states)“. Innan Evrópusambands-
ins gætir margra sjónarmiða. Mjög
margir á þeim vettvangi standa
eindregið gegn „alríkisþróun“ þar
og vilja að Evrópusambandið haldi
áfram að efla og styrkja þjóðríkin,
þjóðtungur og þjóðmenningu eins
og hingað til.
Um þetta vitnar m.a. 50. gr.
aðalsáttmála Evrópusambandsins
í útgáfunni sem kennd er við Lissa-
bon. Þar segir í lauslegri þýðingu:
„Sérhvert aðildarríki getur ákveð-
ið að ganga úr sambandinu sam-
kvæmt eigin stjórnlögum. … Sátt-
málar sambandsins skulu falla úr
gildi að því er þetta ríki varðar er
úrsagnarsamningur gengur í gildi,
eða tveimur árum eftir úrsagnar-
tilkynningu ef ekki næst slíkur
samningur, nema samkomulag
verði um að lengja þennan frest.“
Hér er algerlega ljóst að aðild-
arríki Evrópusambandsins halda
stjórnarfarslegu fullveldi sínu
óskertu og fullkomnu eigin forræði
um eigin framtíð. Fagna ber áhuga
Ingvars Gíslasonar og annarra á
framtíð fullveldis Íslendinga.
Aldrei má sofna á þeim verði.
Margir hljóta að finna til með Davíð Oddssyni ritstjóra. Það
er beisklegt fyrir þann sem hefur
sinnt stjórnmálum öll manndóms-
ár sín, farið lengi með fyllstu völd
í höfuðborg landsins og í ríkis-
stjórn, þar á eftir í Seðlabanka
Íslands, hefur hrundið í fram-
kvæmd óskadraumi sínum um
íslenzka nýfrjálshyggjuþjóðfélag-
ið, en stendur síðan á snöggu auga-
bragði í rjúkandi brunabæli þess
og getur ekki, innst inni, kennt
neinum eins mikið og sjálfum sér
um það hvernig fór. Einkennilegt
var að hugsa til þessa forystu-
manns þegar seint í hrunadansin-
um birtist í sjónvarpi fréttamynd
sem sýndi hvar hann, seðlabanka-
stjórinn, gekk fram og aftur um
salargólf í stofnun sinni og hélt á
tekrús, því maður skynjaði glöggt
að sú tekrús var það eina sem
þá var fast í hendi í Seðlabanka
Íslands.
En „böllin verða að kontinúer-
ast“ eins og þar stendur. Og nú
hefur þessi ráðagóði Móses Sjálf-
stæðisflokksins tekið að sér nýja
forystu til heilla og hamingju
okkur öllum, í hópi með ýmsum
öðrum pikkalóum útgerðarbrask-
aranna og búnaðarbraskaranna.
Orðið hefur til einhver kómískasta
þverpólitík í gjörvallri kristninni,
hin blágræna þverpólitík gegn
aðildarumsókn Íslands að Evrópu-
sambandinu.
Blágræna þverpólitíkin er þó
ekki eingöngu kómísk, því er nú
verr og miður, heldur er viss þátt-
ur hennar beinlínis fyrirlitleg-
ur, þetta þjóðmont sem gegnsýrir
hana, í raun og veru sama þjóð-
montið og ríkti á víkingaöld hinni
síðari, þessi „reigingslegi þjóðar-
metnaður“ sem Árni Pálsson próf-
essor talar um í grein árið 1926.
Þar ritar hann um gang mála hér-
lendis frá því um aldamótin 1900,
nefnir það sem vel hafði verið af
hendi leyst, en bætir við orðum
sem hefðu getað verið sögð í gær:
„Flest er hér nú ýmist í ökkla eða
eyra: stórgróði og gjaldþrot, ofs-
tæki og stefnuleysi, reigingslegur
þjóðarmetnaður og nagandi óvissa
um mátt þjóðarinnar til þess að
ráða fram úr vandamálum sínum.“
Hyldýpishaf er á milli ættjarðar-
ástar og reigingslegs þjóðarmetn-
aðar. Hans tekur ekki að gæta að
verulegu marki meðal Íslendinga
fyrr en um og upp úr aldamótun-
um 1900, en hefur síðan verið hag-
nýttur oftar en einu sinni í póli-
tísku skyni. Hver man til dæmis
ekki fyrirganginn út af EES-samn-
ingnum. Andstæðingarnir sumir
töldu hann svikráð og Vigdís Finn-
bogadóttir, forseti Íslands, var for-
smáð af reigingslegum þjóðmetn-
aðarmönnum fyrir að hafa staðfest
lagagildi samningsins með undir-
skrift sinni.
Hafi EES-samningurinn verið
svikráðasamningur í upphafi, ætti
hann að vera það enn frekar nú,
þar sem Alþingi hefur á umliðn-
um tíma leitt í lög æ fleiri klásúl-
ur sem tengjast honum. Hins vegar
heyrist enginn lengur jafna EES-
samningnum við svikráð. Ætli
svikráðaþusið núna vegna hugs-
anlegrar ESB-aðildar Íslands sé
ekki ámóta gáfulegt og hitt þusið
hér á árunum.
En sleppum þessu. Við þurf-
um ekki að hafa neinar áhyggjur.
Davíð Oddsson og Lilja Mósesdótt-
ir ganga nú, eins og segir í söng-
textanum, hönd í hönd inn í ham-
ingjunnar lönd.
Blágræna þverpólitíkin er þó ekki eingöngu kómísk, því er nú verr
og miður, heldur er viss þáttur hennar beinlínis fyrirlitlegur, þetta
þjóðmont sem gegnsýrir hana, í raun og veru sama þjóðmontið og
ríkti á víkingaöld hinni síðari ...
Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis
bendir eindregið til þess að misferli í
bönkunum hafi miklu frekar ráðið
úrslitum heldur en skortur á pólitísk-
um afskiptum.
Staksteinn
Pólitískt forræði
væri afturför
Ásgrímur Angantýsson, mál-farsráðunautur Ríkisútvarps-
ins, flutti pistil í Víðsjá um dag-
inn, þar sem hann gagnrýndi þá
sem stundum eru kallaðir mál-
vöndunarmenn og sagði hugs-
unarhátt þeirra staðnaðan. Svo
mikið lá við að koma afturhalds-
orði á okkur sem viljum teljast til
þess hóps að pistillinn var birtur
sem grein í Fréttablaðinu daginn
eftir.
Lengi hafa íslenskufræðingar
af yngri kynslóðunum amast við
hvers konar athugasemdum við
málfar og talið „málvillur“ ein-
ungis dæmi um „lifandi þróun
málsins“. Slík sjónarmið eru engin
nýlunda en vont þykir mér að þau
skuli nú hafa tekið völdin á Ríkis-
útvarpinu.
Ráðunautnum verður raunar
allmjög á í upphafi greinar sinn-
ar þegar hann telur að þátturinn
Daglegt mál í Ríkisútvarpinu sé
„enn á svipuðum nótum og þegar
hann hóf göngu sína fyrir rúm-
lega hálfri öld.“ Hann áttar sig
ekki á því, líklega sökum ungs ald-
urs, að allmörg ár eru síðan þessi
þáttur var lagður niður. Fyrir
örfáum árum tók Hanna G. Sig-
urðardóttir hins vegar upp á því
að fá Aðalstein Davíðsson, fyrr-
verandi málfarsráðunaut RÚV,
til vikulegs spjalls í fáeinar mín-
útur um ýmis málfarsleg atriði
sem Hanna telur ýmist til lýta
eða fyrirmyndar og hún vekur
oftast máls á sjálf. Þetta er yfir-
leitt skemmtilegt spjall því Aðal-
steinn er fróður um málsögu og
býsna smekklegur og bæði eru vel
máli farin. Gömlu þættirnir voru
með allt öðru sniði – en sýndu hins
vegar lifandi áhuga þjóðarinnar á
tungumálinu.
Óskiljanlegar vangaveltur
Málfarsráðunauturinn gagnrýn-
ir svo Eið Guðnason, sem bloggar
m.a. mikið um ambögur í daglegu
máli, og félaga á síðu Málræktark-
lúbbsins á netinu, sem eru iðnir
við að benda á það sem miður
fer, fyrir að endurtaka í sífellu
sömu atriðin. Mér finnst nú ekki
veita af að endurtaka gagnrýnina
sífellt. Dæmi þau sem ráðunautur-
inn nefnir í pistli sínum til marks
um „bókstafstrú“ málræktarfólks
kannast ég hins vegar hreint ekki
við að hafi verið í umræðunni.
Honum hefði verið nær að taka
dæmi frá Eiði ellegar af síðu Mál-
ræktarklúbbsins.
Ég verð að viðurkenna að ég skil
ekki allar vangaveltur ráðunaut-
arins, meðal annars um „hvaða
fyrirbæri eru óvinsæl í málsam-
félaginu“ og undarleg þykir mér
sú fullyrðing að þegar bent er á
ambögur og klúðurslegt málfar
beinist athyglin „fyrst og fremst
að því neikvæða“!
Málflækjustíll fréttamanna
Ráðunauturinn telur að aðalatrið-
ið sé að „varðveita íslenskt mál-
kerfi í megindráttum og efla mál-
notkun á sem flestum sviðum“.
Þetta er náttúrlega hárrétt. En
hvar vill hann draga mörkin milli
„bókstafstrúar“ og þess? Það er
einnig rétt að þeir sem flytja mál
sitt opinberlega þurfa að geta gert
það skýrt og áheyrilega. Þetta á
ekki síst við um starfsmenn Ríkis-
útvarpsins en ég heyri ekki betur
en að á síðustu misserum hafi
málfari þeirra hrakað verulega
og mér finnst að ráðunauturinn
ætti að snúa sér að því að greiða
úr málflækjustíl fréttamannanna
ungu og sífelldum endurtekn-
ingum, sem gerir oft að verkum
að fréttir verða illskiljanlegar,
fremur en saka okkur, sem látum
okkur móðurmál okkar varða,
um að „predika málfarslega bók-
stafstrú [og taka] sjaldnast mið
af samhengi eða aðstæðum“. Ég
vil frábiðja mér slíkan rakalaus-
an þvætting.
Í nafni jákvæðni skal þó tekið
fram að RÚV hefur á að skipa
mörgu snjöllu og vel máli förnu
fólki.
Okkur á ekki að standa á sama
um hvernig farið er með tungu-
málið á fjölmiðli eins og RÚV. Á
öllum sambærilegum stofnunum
í nágrannalöndum okkar gilda
ákveðnar reglur um málfar en að
sjálfsögðu er hverjum og einum í
sjálfsvald sett hvaða málsnið þeir
nota í daglegu lífi. Málfarsráðu-
nautur RÚV á að fylgjast með því
að almennum reglum um málfar
sé fylgt, m.ö.o. lesa prófarkir, og
skóla unga fréttamenn til. Vís-
indalegar ritgerðir eru góðar út af
fyrir sig en koma að takmörkuðu
gagni í erli fréttamennskunnar.
Umburðarlyndi og bókstafstrú
Þjóðmálaumræða
Hannes Pétursson
rithöfundur
Íslenskt mál
Þorgrímur Gestsson
blaðamaður og
rithöfundur
Fullveldi Íslands
Jón Sigurðsson
fyrrverandi formaður
Framsóknarflokksins
Þetta á ekki síst við um starfsmenn
Ríkisútvarpsins en ég heyri ekki betur
en að á síðustu misserum hafi málfari
þeirra hrakað verulega og mér finnst
að ráðunauturinn ætti að snúa sér að því að greiða
úr málflækjustíl fréttamannanna ungu og sífelldum
endurtekningum ...