Morgunn - 01.12.1976, Blaðsíða 15

DULSKYNJANIR
113
dratuus síns, sem hún lét segja manni sínum á mikilli örlaga-
stund, enda þótt honum væri ekki gaumur gefinn.
Hvernig i ósköpunum er hægt að sjá fram í tímann? Það
hefur lengi vafist fyrir mönnum. Og skiptir engu í því sam-
bandi hvort þessi framskyggni kemur fram í draumi eða
vöku. Megin-þröskulduránn á vegi okkar til glöggvunar á þessu
efni liggur í skilningi okkar á eðli tímans. f einföldustu hug-
myndum okkar lítum við á tímann og notum hann með sama
eða svipuðum hætli og lengd, breidd eða magn. f þessum skiln-
ingi er timinn ekki til sem sjálfstæður veruleiki. Við hugsum
okkur hann sem einhvers konar áframhaldandi óendanlega
línu. En þessi skilningur gerir ekki ráð fyrir sálartengslum
okkar við fortið og framtið, og gengur alveg framfijá annars
konar tíma, sem við þó öll skynjum — tímanum í draumi —
draumtíma. Sé reiknað með þesssu er hægt að hugsa ser tím-
ann sem einskonar sjálfstæðan veruleika. En hvert er þá eðli
hans? Er tíminn utan okkar eða einungis til í huga okkar?
Er hann kyrr eða hreyfist hann? Er honum nákvæmlega
raðað niður i hluta fortíðar, nútíðar og framtíðar? Eða á þetta
sér allt saman stað í einu hlið við hlið á sama andartaki? Um
þessa síðustu skoðun hefur verið harðlega deilt. Sumir hafa
haldið því fram, að framtiðin sé þegar fyrir hendi, og að við
nálgumst hana með h'kum hætti og farþegar í brautárlest
náfgast stöðvar sem framundan eru við jámbrautarlínuna.
Þahnig sé ókleift að komast hjá þvi að koma til þessarar stöðv-
ar nema með sjálfsmorði, og jafnvel gæti sjálfsmorð verið
heiti einnar stöðvarinnar.
í bók sinni IIva'Ö er tíminn segir höfundurinn C. J. Whitrow
frá því, hvernig heimspekingur nokkur við Cambridge-háskól-
ann notar dauða brezku drottningarinnar árið 1714 til jiess
að sýna dæmi um það, hvernig framtíðin sé til í núinu. Heim-
spekingurinn kemst svo að orði: „Á síðasta andartaki tímans,
ef timinn hefur þá nokkurt síðasta andartak — verður ennþá
dauði drottningarinnar. Og það breytist ekki neitt nema að
einu leyti. Þetta var eitt sinn atbui'ður langt inní framtíðinni.
Og með hverju andartaki várð það atburður í nálægari fram-