Fréttablaðið - 05.05.2011, Blaðsíða 26

26 5. maí 2011 FIMMTUDAGUR
Tryggvi Þór Herbertsson, alþingismaður, skrifaði ný-
verið grein í Fréttablaðið um
„sorgarsögu almenninga“. Grein-
in er í flesta staði góð. Þó er eitt
atriði sem ég vil gera verulegar
athugasemdir við. Í greininni
segir Tryggvi: „Sá auðlindaarður
sem nú er í fiskveiðum við Íslands
skiptist milli útgerða, sjómanna
(vegna hlutaskiptakerfisins) og
ríkisins í nokkuð jöfnum hlutum.“
Þetta fær ekki staðist. Eða réttara
sagt, ekkert – hvorki kenningar né
gögn – styður þá staðhæfingu þing-
manns að hlutaskipta kerfið leiði til
þess að hluti auðlinda arðsins renni
til sjómanna.
Kjarasamningar sjómanna fela
í sér að laun sjómanna sveiflast
með aflaverðmæti. Það þýðir að
sjómenn eru að taka á sig hluta
af áhættunni sem fylgir slíkum
sveiflum. En það þýðir EKKI að
laun sjómanna séu hærri að meðal-
tali en þau væru ef kjarasamning-
ar þeirra væru annars eðlis. (Eitt
mikilvægt tæki sem útgerðarmenn
nota til þess að halda niðri laun-
um þegar aflaverð er hátt er sala á
afla til tengdra aðila á undirverði.)
Tryggvi telur að auðlinda-
arðurinn sé á bilinu 40 til 55 ma.kr.
Ef staðhæfing hans um að u.þ.b.
þriðjungur arðsins renni til sjó-
manna er rétt, jafngildir það því
að laun sjómanna séu um 15 ma.kr
hærri en þau væru „á almennum
markaði.“ Ef þetta væri rétt væri
að staðaldri gríðarleg umframeft-
irspurn eftir plássum á togurum.
Raunin er að það er, ef eitthvað er,
skortur á til dæmis vélstjórum.
Laun sjómanna eru tiltölu-
lega há. En störf þeirra eru erfið,
hættuleg og kalla á langdvalir
frá fjölskyldu. Fyrir slíkt þarf að
borga vel. Það breytist ekki þótt
veiðigjald verði hækkað. Vita-
skuld er umframeftirspurn eftir
„góðum plássum“. En það á við í
öllum geirum.
Ef staðhæfing Tryggva væri
rétt myndi hún þýða að verulegar
breytingar á fiskveiðistjórnunar-
kerfinu myndu lækka laun sjó-
manna. Þetta eru ein af falsrök-
unum sem LÍÚ hefur staglast á
í mörg ár til þess að hræða sjó-
menn og grafa undan stuðningi við
breytingar í sjávarútvegi á lands-
byggðinni.
Góður mælikvarði á auðlinda-
arðinn er verg hlutdeild fjármagns
(e. EBITDA) að frádreginni 8%
árgreiðslu. Þessi stærð hefur ein-
mitt verið um 45 ma.kr síðustu ár.
Ef veiðigjald er miðað við þessa
stærð mun það ekki hafa nein bein
áhrif á laun sjómanna þar sem
laun hafa þá þegar verið dregin
frá upphæðinni sem veiði gjaldið
leggst á. (Þetta er frábrugðið
núverandi veiðigjald sem leggst
á aflaverðmæti.) Líklegustu áhrif
breytinga væru hækkun á launum
sjómanna til skemmri tíma (þar
sem allur afli myndi fara á mark-
að) og engin áhrif til lengri tíma.
Það er rangt hjá Tryggva að sjó-
menn njóti auðlindaarðsins. Í dag
rennur allur þorri auðlindaarðsins
óskiptur til útgerðarmanna. Sjó-
menn fá líkast til ekkert. Greiðslur
útgerðarinnar til ríkissjóðs næga
varla fyrir þeim kostnaði sem
ríkið ber við að halda úti kvóta-
kerfinu. Þetta ástand eru LÍÚ-
menn skiljanlega tilbúnir að verja
með kjafti og klóm. Þeir víla það
til dæmis ekki fyrir sér að halda
kjarasamningum allra launa-
manna í gíslingu.
Næstu mánuði verður hart
barist um sjávarútvegsmál. LÍÚ
mun beita alls kyns hræðsluáróðri
sem á ekki við rök að styðjast. Það
verður sagt að laun sjómanna
lækki, að fyrirtæki leggi upp
laupana í hrönnum, að bankarnir
hrynji, að sjávarbyggðir leggist í
eyði, og svo framvegis. Ekki láta
glepjast. Í raun geta breytingar –
ef þær eru rétt út færðar – aukið
hagkvæmni og bætt rekstrar-
umhverfi í sjávarútvegi jafnframt
því að auka tekjur ríkisins sem þá
getur bætt þjónustu og lækkað
skatta.
Það verður sagt að laun sjómanna
lækki, að fyrirtæki leggi upp laupana í
hrönnum, að bankarnir hrynji, að sjávar-
byggðir leggist í eyði og svo framvegis. Ekki láta
glepjast.
Við verðum á Eiðistorgi í gömlu
Blómastofunni
aðeins þessa helgi og af því til
efni munum við
einnig bjóða upp á fatnað, sæn
gurföt og fleira
tengdum Múmínálfum, Línu Lang
sokk, Mínu Mús
og fleiri merkjum.
Komdu, skoðaðu og mátaðu ok
kar dásamlegu skó ,sokka, sun
dföt og allt hitt.
Fylgist með störfum Stjórnlagaráðs og hafið áhrif á endurskoðun stjórnarskrár lýðveldisins.
Bein útsending frá sameiginlegum fundi ráðsins er á hverjum fimmtudegi kl. 13 á vefsíðu ráðsins:
www.stjornlagarad.is. Fundirnir eru opnir almenningi. Öll gögn ráðsins má finna á vefsíðunni.
Stjórnarskrá lýðveldisins varðar okkur öll
Stjórnlagaráð, Ofanleiti 2, 103 Reykjavík - sími: 422-4400 - netfang: skrifstofa@stjornlagarad.is - vefslóð: www.stjornlagarad.is
Vefslóð Stjórnlagaráðs: www.stjornlagarad.is
Þegar fjallað er um byggðarösk-un á Íslandi benda margir á
kvótakerfið sem sökudólg. Það er
mikil einföldun. Kvótaflutningar
eiga sér yfirleitt stað í tengslum
við hagræðingu af einhverjum
toga, sem oft er forsenda þess að
útgerðarfyrirtækin geti greitt
hærri laun. Þessar færslur hafa
því stutt við byggð á allmörgum
stöðum um landið, þó það sé alls
ekki sjálfgefið að fólksfjöldi vaxi í
kjölfar bættrar kvótastöðu. Fólks-
fækkun hefur jafnvel átt sér stað
á sumum stöðum sem bætt hafa
við sig kvóta, t.d. í Neskaupstað.
Kvóta- og fólksflutningar á milli
sveitarfélaga eru því aðeins einn
þáttur í ferli sem á sér mun dýpri
rætur. Ekki er því hægt því að
tengja þessa tvö atriði saman með
jafn afgerandi hætti og margir
gera.
Til að skilja þessar breyting-
ar þarf að skoða þær í sögulegu
samhengi. Rót vandans í mörgum
smærri sveitarfélögum liggur í
frystihúsa- og skuttogaravæðingu
byggðanna sem ráðist var í á sjö-
unda og áttunda áratug síðustu
aldar. Þessi fjárfesting leiddi til
mikillar aflaaukningar og örrar
fólksfjölgunar á smærri stöðum,
sem nú er að nokkru að ganga til
baka. Afkastageta fiskvinnslunnar
vítt og breitt um landið hefur lengi
verið mun meiri en þörf er á og því
er viðbúið að staðir á landsbyggð-
inni takist á um hráefni og kvóta.
Ef sóknarmark yrði tekið upp í
fiskveiðum við Ísland yrðu áhrif-
in eftir landshlutum mjög mis-
munandi. Þeir útgerðarstaðir sem
næstir eru miðunum gætu hagnast
á kostnað þeirra staða sem fjær
eru. Þetta stafar af því að við sókn-
armark verða veiðarnar að keppni
á milli einstakra skipa og byggðar-
laga. Þeir sem eiga styst til hafnar
frá miðunum hafa því möguleika
til þess að veiða mest. Veiðiþol
fiskistofnanna er takmarkað og
ef þeir sem eru nær veiða meira
hlýtur minna að koma í hlut þeirra
sem fjær eru þar sem heildarafli
er takmarkaður. Frjálsar veiðar
myndu því leiða til byggðarösk-
unar innan landsbyggðarinnar,
styrkja sumar byggðir en veikja
aðrar. Frjálsar fiskveiðar gætu
hins vegar aldrei leitt til byggða-
stefnu sem landið í heild gæti sætt
sig við auk þess sem aflaverðmæti
myndi hrapa þar sem veiða þyrfti
í lotum eins og gert var fyrir daga
kvótakerfisins. Við frjálsar veiðar
gildir: fyrstur kemur fyrstur fær.
Sóknartakmarkanir hafa, þar
sem þær hafa verið reyndar,
leitt til offjárfestingar, slæmrar
nýtingar framleiðslufjármuna
og lélegrar afkomu. Jafnvel þótt
útgerðarstaðir sem fjærst eru
miðunum myndu sætta sig við að
hætta útgerð myndi sóknar markið
ekki vera nein byggðablessun
þegar til lengri tíma er litið.
Byggðaröskun á Íslandi hefur þó
sennilega orðið mest vegna tækni-
framfara í veiðum og vinnslu.
Til að átta sig betur á þessari
staðhæfingu er einfaldast að skoða
myndirnar þrjár sem fylgja grein-
inni sem spanna 50 ár í sögu upp-
sjávarveiða – þær segja meira en
þúsund orð.
Á efstu myndinni má sjá um
50 báta liggja við bryggju í Nes-
kaupstað árið 1961. Þessir bátar
báru um 2.500 tonn af síld og til
að veiða hana þurfti um 350 sjó-
menn. Á annarri myndinni má sjá
sex skip bíða löndunar á Siglufirði
árið 1980. Skipin báru um 2.500
tonn af loðnu og þurfti um 100 sjó-
menn til að veiða þann afla. Neðsta
myndin sýnir síðan fjölveiðiskip-
ið Beiti frá Neskaupstað sem ber
svipaðan afla af loðnu eða síld en
er með um 10 menn í áhöfn. Þetta
eru tækniframfarir í hnotskurn. Á
50 árum þarf 340 færri sjómenn til
að veiða 2.500 tonn af síld. Tækni-
framfarir hafa síst orðið minni í
vinnslu. Augljóst er hvaða áhrif
þetta hefur haft á byggðaþróun í
landinu.
Næst mun ég, í fimmtu og síð-
ustu grein minni um íslenska
fiskveiðistjórnunarkerfið, draga
saman niðurstöður af umfjöllun
síðustu daga.
Tækniframfarir í
hnotskurn
Fiskveiðistjórn – grein IV
Tryggvi Þór
Herbertsson
prófessor í hagfræði og
alþingismaður
Njóta sjómenn auðlindaarðsins?
Fiskveiðistjórn
Jón
Steinsson
Milton Friedman
fræðimaður við
Chicago-háskóla
Frjálsar fiskveiðar
gætu hins vegar
aldrei leitt til byggða-
stefnu sem landið í heild
gæti sætt sig við.
FRÉTTIR VIÐSKIPTI ÍÞRÓTTIR LÍFIÐ UMRÆÐAN
MEIRA AF LANDSBYGGÐINNI
Meira sjónvarp, meira útvarp, meiri fréttir, meiri upplýsingar, meiri umræða,
meira líf, meiri íþróttir, meiri virkni, meira úrval. Þú færð meira af öllu á Vísi.