Fréttablaðið - 22.07.2011, Blaðsíða 17

FÖSTUDAGUR 22. júlí 2011 17
Kynferðisleg misnotkun á börn-um í skólum og kynferðislegt
ofbeldi gagnvart konum og börn-
um innan trúfélaga koma nú í aukn-
um mæli upp á yfirborðið. Jafnvel
þótt lengi hafi verið vitað um til-
vist þessa ofbeldis fara öldur hátt
í umræðunni og er ekki að undra.
Þolendur tjá sig um áhrif ofbeldis-
ins og þöggunina sem hefur fylgt
því. Svona umræður fara sem eldur
í sinu um hinn vestræna heim sem
hefur talið sig í fararbroddi upp-
lýstra, nútímavæddra og þróaðra
samfélaga. Siðmenningin birtist
sem gljáskán yfir óhugnaði sem
kraumar undir. Hugmyndakerfi
virðast morkin að innan. Það gætir
tilhneigingar til að persónugera
aðkomu þeirra aðila sem fara með
meðferð slíkra mála eða blanda
sér í umræðuna. Það er smættun
að einblína á einstaklinga á kostn-
að þess að horfa á hið stærra sam-
hengi svona mála, á kerfið sem það
sprettur upp úr. Starfsmenn trú-
félaga, skóla og uppeldisstofnana
þurfa að spyrja sig hvernig standi
á því að níðst er á konum, börnum
og þeim sem eru taldir „öðruvísi“
innan stofnana þeirra. Hvað býr að
baki því að fólk í valdastöðum sem
prestar og sem kennarar og uppal-
endur misnoti stöðu sína með því að
beita skjólstæðinga sína kynferðis-
legu ofbeldi?
Til viðbótar við sálræna bresti
einstaklinga á meinið sér rætur
sem liggja í menningu og menn-
ingararfi. Það liggur m.a. graf-
ið í úreltum hugmyndum um völd
og yfirráð og um varnarleysi. Það
liggur grafið í forneskjulegum
hugmyndum um tign valdsins og
virðingarleysi gagnvart konum,
börnum og minnimáttar. Þetta
virðingarleysi gagnvart öllum þeim
sem eiga ekki hlutdeild í kerfi karl-
hverfra, hvítra yfirráða gegnsýrir
hugmyndasögu Vesturlanda. Í einu
af ritum Páls postula í Biblíunni er
boðað að konum skuli meinað að
tala í kirkjum. Konur eru sagðar
óhreinar.
Svona hugarburður á sér rætur
í forngrískri heimspeki sem legg-
ur fræðilegan grunn að kvenfyrir-
litningu okkar menningar. Heim-
speki Aristótelesar fer í gegnum
heimspeki Tómasar frá Akvínó
beint inn í kenningar kristinnar
kirkju. Konur voru taldar óhrein-
ar vegna nálægðar við náttúruna
í krafti þess að þær gátu börn. Af
sömu ástæðu voru þær taldar til-
finningastýrðar og ekki vitsmuna-
verur. Þessi hugsunarháttur litar
heimspeki fram á okkar daga, en
heimspekingurinn Hegel frá 19.
öld vildi meina konum aðgang að
pólítík þar sem þær gætu skap-
að óreiðu og usla. Heimspekingar
lögðu konur gjarnan að jöfnu við
börn og bæði konur og börn voru
talin þurfa leiðsagnar karla, feðra
og húsbænda og áttu að lúta þeim.
Það gaf þessum forréttindahóp
– sem sumar konur samsama sig
með og sem sumir karlar standa
utan við – yfirráð yfir konum og
börnum. Konur eru ekki einsleit-
ur hópur og börn ekki heldur. Einn
þolenda úr Landakotsskóla segir í
viðtali að skólastjórinn hafi hlíft
börnum sem voru álitin standa
sterkar að vígi vegna stéttarstöðu
eða bakgrunns heima fyrir. Þau
sem álitin voru varnarlausari
urðu fyrir ofbeldinu. Samtrygg-
ing feðra/karlveldisins viðheldur
síðan þögguninni.
Það er nauðsynlegt að velta
fyrir sér hvers vegna vestræn
hugmyndasaga er uppfull af svona
hugmyndum. Hvers vegna er þörf
á að upphefja sig á kostnað kvenna
og barna? Hvers vegna er gert lítið
úr móðurinni, upphafinu og kven-
legri kynverund? Svörin ber öll að
sama brunni sem er viðhald yfir-
ráða. Það er einnig skýring á því að
um þessar hliðar menningar okkar
er sáralítið fjallað í námi þeirra
sem leggja stund á greinar á borð
við guðfræði og heimspeki. Guð-
fræðimenntaðir fara út í kirkjur og
skóla án þess að fjallað hafi verið
kerfisbundið í náminu um lotn-
ingu fyrir hinu karllega, lítillækk-
un kvenna og barna og þeirra sem
eru taldir öðruvísi í menningar-
arfinum.
Hvernig eiga þeir að miðla þess-
um arfi áfram án skýrrar vitund-
ar um þetta? Og hvernig eiga þeir
að geta hafið sig upp yfir þetta án
þekkingar á margs konar frjórri og
róttækri viðleitni til að endurhugsa
þær hefðir sem við höfum í fartesk-
inu? Læra nemendur að spyrja sig
gagnrýnið um guðlegar ímyndir
föður og sonar og velta fyrir sér
margs konar menningarsögulegri
merkingu móður og móðurleika?
Hefur samstaða karla í gegnum
aldirnar að einhverju leyti fengið
kraft úr ímynd sambands guðföð-
ur og sonar? Hvers vegna virðast
konur ekki eiga sér öflugar fyrir-
myndir samstöðu með eigin kyni
í táknkerfi menningarinnar? Eða
eru þær til en eru lítt kynntar?
Læra nemendur að velta fyrir sér
hvernig hugmyndir hefðarinnar
um „manninn“ taka iðulega mið af
af hugsjón um karlinn, sem er skil-
greind í andstöðu við það sem er
talið einkenna konur, mæður, börn
og þau sem eru frávik?
Hefðir þurfa að endurnýjast,
ekki hvað síst hefðir sem kenna sig
við „mótmælendur“ og gagnrýna og
skapandi hugsun. Það eru ekki til
hreinar og upprunalegar kenningar
trúarbragða (sem væru „sannar“ í
eitt skipti fyrir öll) heldur einung-
is breytilegar sögulegar birtingar-
myndir og túlkanir þeirra. Með
því að láta undir höfuð leggjast að
gera hugmyndir um kyn, börn og
þau sem hafa verið talin frávik að
þætti í kjarnanámi guðfræðinga,
heimspekinga og kennara á sviði
mannvísinda og menningararfs er
viðhaldið skorti á næmi fyrir kven-
fyrirlitningu og misnotkun barna
og alið á skeytingarleysi um marg-
breytileika mannanna.
Trúfélög, skólar og ofbeldi gegn konum og börnum
Samfélagsmál
Sigríður
Þorgeirsdóttir
prófessor í heimspeki
Hefur sam-
staða karla í
gegnum aldirnar að
einhverju leyti fengið
kraft úr ímynd sambands
guðföður og sonar?
Pantaðu allan hringinn á www.hoteledda.is eða í síma 444 4000
13 HÓTEL
ALLAN HRINGINN
1 ML Laugarvatn • 2 ÍKÍ Laugarvatn • 3 Skógar • 4 Vík í Mýrdal • 5 Nesjum
6 Neskaupstaður • 7 Egilsstaðir • 8 Eiðar • 9 Stórutjarnir • 10 Akureyri
11 Laugarbakki • 12 Ísafjörður • 13 Laugar í Sælingsdal
NJÓTTU AFURÐA ÍSLENSKRAR NÁTTÚRU
Á HÓTEL EDDU Í SUMAR!
BROSANDI ALLAN HRINGINN
Á HÓTEL EDDU ERU FYRSTA FLOKKS VEITINGASTAÐIR SEM
LEGGJA SÉRSTAKA ÁHERSLU Á AÐ MATREIÐA ÚR ÍSLENSKU
HRÁEFNI. Í SUMAR TÖFRUM VIÐ MEÐAL ANNARS FRAM
GÓMSÆTA LAMBAKJÖTSRÉTTI ALLAN HRINGINN.