Fréttablaðið - 22.07.2011, Blaðsíða 18

22. júlí 2011 FÖSTUDAGUR
Landssamtök sauðfjárbænda hafa hækkað viðmiðunar-
verðskrá sína um 25%. Naut-
gripabændur boða hækkanir á
heildsöluverði á kjöti. Í kjölfarið
má búast við verulegum hækk-
unum á kindakjöti og nautakjöti
til neytenda. Þessar tilkynningar
hafa að vonum vakið reiði neyt-
enda og undrun sumra.
Í krafti takmarkana á inn-
flutningi landbúnaðarafurða eru
bændur í einkasölustöðu gagn-
vart íslenskum neytendum.
Bændur geta hagað verðlagningu
sinni eins og þeim best hentar,
íslenskir neytendur geta fátt gert
til að bregðast við annað en að
fækka kjötmáltíðum lítillega. En
því eru takmörk sett hversu langt
neytendur geta gengið í neyslu-
samdrætti á því sviði því ekki
lifa menn og konur á pastanu einu
saman.
Sé verð vöru hækkað fylgir
samdráttur í eftirspurn, mismik-
ill eftir því hversu mikilvægt er
fyrir neytandann að komast yfir
vöruna. Sé um nauðsynjavöru á
borð við matvæli að ræða dregst
eftirspurn aðeins óverulega
saman. Þetta þýðir að sammæl-
ist matvælaframleiðendur um að
hækka verð geta tekjur þeirra
aukist: Þrátt fyrir að seldum kíló-
um fækki vegur hækkun verðs á
hvert selt kíló þar á móti og gott
betur.
En þó verðhækkun dragi
óverulega úr sölu hvetur hún ein-
staka framleiðendur til að auka
framleiðslu. Þess vegna hefur
sú staða þrásinnis komið upp að
einkasöluaðilinn, hvort sem hann
hefur heitið Landssamtök sauð-
fjárbænda eða eitthvað annað,
hafi gripið til þess ráðs að urða
kindakjöt á ruslahaugum fremur
en að selja það íslenskum neyt-
endum. Til skamms tíma tíðkað-
ist einnig að skattgreiðendur
greiddu niður kjöt sem flutt var
út. Þannig má segja að íslenskir
kjötframleiðendur hafi stundað
„dumping” á erlendum mörk-
uðum með stuðningi íslenskra
skattgreiðenda! Þetta ástand, að
framleiðsla sé meiri en söluað-
ilar vilja selja á innanlandsmark-
aði, er dæmigert fyrir einkasölu-
markaði.
Vegna lágs raungengis krón-
unnar undangengin misseri er
komin upp ný staða: Íslenskir
bændur geta nú flutt út „umfram-
framleiðslu” án þess að fá „styrk“
frá skattgreiðendum. Nú borgar
sig því fyrir bændur að hækka
verð til innlendra neytenda og
selja sem mest þeir mega erlend-
um neytendum! Miðað við núver-
andi stöðu á markaði er óskastaða
bænda að halda verðinu á innan-
landsmarkaði um það bil tvisvar
til þrisvar sinnum hærra en
svari til verðsins sem þeir rukka
erlenda neytendur um.
Íslenskir neytendur munu því
áfram þurfa að búa við óheyri-
lega hátt landbúnaðarverð. Það
mun ekki breytast nema annað
tveggja gerist: Að ofurtollar
á landbúnaðarafurðum verði
afnumdir eða að bændum verði
bannað að flytja út afurðir sínar
eða að urða þær á innlendum
ruslahaugum. Haldi núverandi
landbúnaðarráðherra andstöðu
sinni við innflutning á landbúnað-
arafurðum til streitu er það ský-
laus krafa íslenskra neytenda að
útflutningur landbúnaðarafurða
verði bannaður eða á hann lagðt
útflutningsgjald er jafngildi ofur-
tollum á innfluttan landbúnaðar-
varning.
Í fjórðu grein minni um vægi áliðnaðar á Íslandi fjalla ég
um arðsemi raforkusölu til stór-
iðjunnar.
Í umræðu um stóriðjutengd-
ar framkvæmdir á liðnum árum
hefur því gjarnan verið haldið
fram að raforka sé seld til stóriðju
á afar lágu verði. Raforkufram-
leiðslan sé fyrir vikið óarðbær
og það komi í hlut almennings að
niðurgreiða raforkuverð til stór-
iðju. Þessar fullyrðingar hafa
verið háværar og síendurteknar í
umræðunni en standast þó engan
veginn nánari skoðun.
Við mat á arðsemi virkjana-
framkvæmda liggur beinast við
að líta til Landsvirkjunar. Lands-
virkjun framleiðir og selur lið-
lega 70% allrar raforku á Íslandi.
Frá 1999 hefur raforkusala fyrir-
tækisins tvöfaldast og liggur sú
aukning fyrst og fremst í aukinni
raforkusölu til stóriðju. Á sama
tíma hefur árlegur rekstrarhagn-
aður Landsvirkjunar nær sex-
faldast. Svipaða sögu er að segja
af eigin fé félagsins, sem vaxið
hefur úr 33 milljörðum króna í
árslok 1999 í liðlega 190 milljarða
króna í árslok 2010 (á sama tíma
hefur eigið fé fimm stærstu orku-
fyrirtækjanna hér á landi aukist
úr 86 milljörðum í 309 milljarða
króna). Arðsemi eigin fjár Lands-
virkjunar er að jafnaði um 19% á
þessu tímabili í íslenskum krón-
um. Fyrirtækið hefur upplýst að
það sé í stakk búið til að greiða
upp allar skuldir á næstu 12-14
árum, þrátt fyrir miklar fjárfest-
ingar á liðnum árum. Fá íslensk
fyrirtæki geta státað af svo góðri
arðsemi. Því er ekki annað að sjá
en að arðsemi raforkusölu Lands-
virkjunar sé með besta móti.
Stóriðjan stendur undir arðsemi
raforkukerfisins
En er þá íslenskur almenningur að
standa undir þessari arðsemi og
niðurgreiða um leið raforkuverð
til stóriðju? Liðlega 75% af fram-
leiddri raforku hér á landi eru seld
til stóriðju og hefur þetta hlutfall
aukist úr 50% árið 1996. Það segir
sig því sjálft að ef almenningur á
Íslandi væri að niðurgreiða raf-
orkuverð til stóriðju hefði umtals-
verð verðhækkun þurft að eiga sér
stað á þessum tíma. Ella hefði sá
fjórðungur raforkusölunnar sem
fer annað en í stóriðju haft lítið að
segja til niðurgreiðslu þar á. Raun-
in er hins vegar hið gagnstæða. Á
liðnum 15 árum hefur verð á raf-
orku til almennings lækkað um
25% að raungildi. Raforkusala til
almennings skýrir því engan veg-
inn hina miklu arðsemi Lands-
virkjunar á liðnum árum.
Í raun er það stóriðjan sem
stendur alfarið undir þessari arð-
semi. Samkvæmt upplýsingum
Landsvirkjunar greiddi almenn-
ingur liðlega 8% hærra verð á
hverja kílóvattsstund á síðasta ári
heldur en stóriðja. Sé hins vegar
horft til þess að stóriðjan er með
um 96% meðalnýtingu afls yfir
árið vegna stöðugrar notkunar
sinnar, samanborið við 56% með-
alnýtingu almenna kerfisins, þá
er stóriðjan að skapa Landsvirkj-
un nærri 60% hærri tekjur á hvert
megavatt í afli.
Með öðrum orðum: Tökum sem
dæmi að Landsvirkjun reki tvær
jafnstórar virkjanir, önnur selji
eingöngu til almenns markaðar en
hin einvörðungu til stóriðju. Í því
dæmi myndi sú síðarnefnda skila
Landsvirkjun 60% meiri tekjum á
ári en hin fyrrnefnda.
Um miðjan júnímánuð felldu félagsráðgjafar hjá Reykja-
víkurborg samninga sem þeim
voru boðnir með 75% greiddra
atkvæða. Þessi grein er rituð í
nafni starfandi félagsráðgjafa í
Þjónustumiðstöð Laugardals og
Háaleitis og verða í henni rakin
sjónarmið þess hóps.
Allt frá því að þjónustumið-
stöðvar Reykjavíkurborgar tóku
til starfa árið 2005 hefur legið
ljóst fyrir að félagsráðgjafar
hafa búið við lökust kjör þeirra
háskólastétta sem þar starfa.
Við stofnun þjónustumiðstöðv-
anna komu saman fagaðilar frá
Félagsþjónustunni, Fræðslumið-
stöð Reykjavíkur og Leikskólum
Reykjavíkur. Launakjör á þeim
stöðum höfðu verið ærið misjöfn
og ljóst að ekki var hægt að skýra
þennan mun með lengd mennt-
unar, ábyrgð eða álagi. Við gerð
síðustu samninga árið 2006 var
látið að því liggja að umræddur
launamunur myndi jafnast út á
skömmum tíma, með innleiðingu
starfsmatskerfis og samnings-
bundnum hækkunum. Sú hefur
ekki orðið raunin. Þvert á móti
hafa fastlaunasamningar við
aðra en félagsráðgjafa viðgengist
áfram og starfsfólk með BA-próf
verið híft upp í launum til jafns
við félagsráðgjafa. Það er sláandi
að lesa grein sem við félagsráð-
gjafar rituðum og birtist í Morg-
unblaðinu 26.02.2006, en þar stóð
orðrétt: „Félagsráðgjafar telja
sýnt að þeir séu ein lægst launaða
háskólastéttin innan þjónustu-
miðstöðva Reykjavíkurborgar.
Þeir vilja njóta jafnréttis í laun-
um á við aðrar fagstéttir sem
þar starfa, enda er um að ræða
kjaramun sem ekki getur talist
réttlætanlegur, hvort heldur sem
tekið er mið af menntun, ábyrgð
í starfi, álagi eða öðrum þáttum.
Í flestum tilvikum er ekki endi-
lega um að ræða grófan mun á
grunnlaunum umræddra stétta,
heldur þá staðreynd að sumum
stéttum hefur verið boðið upp á
einhvers konar fastlaunasamn-
inga, sem fela í sér óunna yfir-
vinnu, lesdaga o.þ.h. Á sama tíma
hafa félagsráðgjafar sem vinna
hjá Reykjavíkurborg sjaldnast
möguleika á að auka tekjur sínar,
þar sem þeir sæta nær undan-
tekningalausu yfirvinnubanni.
Mismunurinn á kjörum félags-
ráðgjafa og þessara stétta skýr-
ist af ofangreindum uppbótum
og dæmin sýna að hann nemur
allt að 100.000 kr. á mánuði.“ Það
er sorglegt en satt að þessi orð
eiga jafn vel við í dag og þegar
þau voru sett á blað fyrir rúmum
5 árum síðan. Slíkur hefur vilji
Reykjavíkurborgar til að jafna
launamisrétti verið.
Í dag eru félagsráðgjafar fjöl-
mennasti faghópurinn á skrif-
stofum Þjónustumiðstöðva
Reykjavíkur, þrátt fyrir að erfið-
lega hafi gengið að manna stöð-
ur þeirra með ráðningu löggiltra
félagsráðgjafa undanfarin miss-
eri. Af fjöldanum má þó ljóst vera
að þáttur félagsráðgjafa í starf-
semi þjónustumiðstöðvanna er
drjúgur.
Við leyfum okkur að fullyrða að
af fagstéttum innan borgarkerfis-
ins hafi álag aukist einna mest á
félagsráðgjöfum eftir hrun efna-
hagskerfisins. Vorið 2010 var
gerð könnun á álagi meðal starfs-
manna Reykjavíkurborgar. Niður-
stöður hennar gáfu ótvírætt til
kynna að starfsmenn velferðar-
sviðs og þ.m.t. þjónustumiðstöðva
þess, teldu of mikið álag í störf-
um sínum og að það hefði aukist
undangengna 12 mánuði. Þessi
upplifun var mun meiri meðal
þessa hóps en hjá starfsmönnum
Reykjavíkurborgar almennt. Mest
álag innan velferðarsviðs upp-
lifðu fagaðilar sem voru í mikl-
um tengslum við þjónustuþega,
s.s. félagsráðgjafar.
Til að setja umræðuna um álag
í starfi félagsráðgjafa í frekara
samhengi má nefna að þeim sem
fengu fjárhagsaðstoð/heimildar-
greiðslur hjá Reykjavíkurborg
fjölgaði um 48,7% milli áranna
2007 og 2010. Það sem af er þessu
ári (eða frá janúar til maí 2011)
hefur þeim sem njóta fjárhagsað-
stoðar til framfærslu á þjónustu-
svæði Laugardals og Háaleitis
fjölgað um 25,1%. Mikilvægt er
að hafa hugfast að fjárhagsaðstoð
er einungis hluti þeirra verkefna
sem félagsráðgjafar í þjónustu-
miðstöðvum borgarinnar sinna.
Þörf einstaklinga og fjölskyldna
fyrir félagslega ráðgjöf og stuðn-
ing er nú síst minni en áður.
Á næstunni er að vænta annarr-
ar greinar frá félagsráðgjöfum í
Þjónustumiðstöð Laugardals og
Háaleitis.
Þar verður vikið frekar að sam-
anburði við aðrar háskólamennt-
aðar stéttir hjá Reykjavíkurborg
og þeirri staðreynd að félagsráð-
gjafar sem starfa í þjónustumið-
stöðvum Reykjavíkurborgar búa
við lakari kjör en kollegar þeirra
hjá öðrum sveitarfélögum.
Við leyfum okkur að fullyrða að af fag-
stéttum innan borgarkerfisins hafi álag
aukist einna mest á félagsráðgjöfum eftir
hrun efnahagskerfisins.
Íslenskir neyt-
endur munu því
áfram þurfa að búa við
óheyrilega hátt land-
búnaðarverð.
Liðlega 75%
af framleiddri
raforku hér á landi eru
seld til stóriðju …
Félagsráðgjafar hafa fengið nóg
Einkasala bænda á
kjöti skaðar neytendur
Arðsöm raforku-
sala til stóriðju
Kjaramál
Edda Lára Lárusdóttir
félagsráðgjafi
Sigríður Jóhanna Haraldsdóttir
félagsráðgjafi
Þorbjörg Róbertsdóttir
félagsráðgjafi
Áliðnaður
Þorsteinn
Víglundsson
framkvæmdastjóri
Samál – Samtaka
álframleiðenda á Íslandi
Landbúnaður
Þórólfur
Matthíasson
prófessor við HÍ
Höfum opnað
OUTLET í hluta
verslunar okkar
BYKO Kauptúni
Opnunartímar í Kauptúni:
Mán.-Fös.: 08:00 - 18:00
Laugardaga: 10:00 - 17:00
Sunnudaga: 11:00 - 17:00
KauptúniG A R Ð A B Æ
Mikil
verð-
lækkun
18