Fréttablaðið - 27.07.2011, Blaðsíða 17

MIÐVIKUDAGUR 27. júlí 2011 17
Þjóðaratkvæðagreiðslur, beint lýðræði og svokallaður
þjóðarvilji er talsvert í umræð-
unni m.a. í tengslum við vinnu
stjórnlagaráðs. Að einhverju leyti
mótast þetta af vantrú á þjóð-
kjörnum fulltrúum og þar með
fulltrúalýðræðinu, en þetta er
líka eðlileg þróun í lýðræðis-
þjóðfélagi. Hins vegar má nefna
mörg dæmi um skoðanakannanir
eða kosningar þar sem sjónar-
mið fjöldans endurspegla ekki
endilega skynsamlegustu niður-
stöðuna eftir á að hyggja. Meiri-
hluti þingmanna kemst heldur
ekki alltaf að skynsamlegustu
niðurstöðunni. Hvort sem þing
eða þjóð á í hlut þarf að byggja á
því að þeir sem kjósa séu vel upp-
lýstir og viti hverjir valkostirnir
eru. Þannig er það ekki alltaf, síst
af öllu í þjóðfélagi þar sem fjöl-
miðlar eru veikir og hlutdrægir.
Almenningur og þingmenn geta
ekki treyst því að fá réttar eða
ítarlegar upplýsingar.
Hvalfjarðargöngin
Árið 1996 var meirihluti fólks
skv. skoðanakönnun á móti gerð
jarðganga undir Hvalfjörð. Um
52% voru andvíg göngunum en
23% fylgjandi. 25% voru hlut-
laus. Veitingastaðnum Þyrli í
Hvalfirði var lokað árið 2008, en
eldsneytissala þar dróst saman
um 70% eftir opnun Hvalfjarðar-
ganganna. Olíufélagið, forveri
N1, hefur eflaust treyst á að eitt-
hvað væri að marka skoðana-
könnunina sem gerð var 1996.
Göngin áttu sem betur fer eftir
að vera góð og arðsöm samgöngu-
bót fyrir flesta og stuðla að orku-
og tímasparnaði.
Reykjavíkurflugvöllur
Árið 2001 kusu Reykvíkingar um
það hvort flugvöllur ætti áfram
að vera í Vatnsmýrinni eftir árið
2016. Um 37% Reykvíkinga tóku
þátt í henni, en þeir einir máttu
taka þátt. Úrslitin voru nánast
hnífjöfn, 14.529 með flugvellinum
en 14.913 á móti. Ekki var þó ljóst
hvert flugvöllurinn ætti að fara
og mörgu var ábótavant við þess-
ar kosningar varðandi þá valkosti
sem voru í boði. Ekki er ólíklegt
að niðurstaðan yrði önnur í dag,
enda nú flestum ljóst að annað-
hvort verður hann í Vatnsmýr-
inni eða starfsemi hans flyst að
fullu til Keflavíkur. Kosning um
flugvöll, þar sem valkostir eru
ekki skýrir, er dæmi um óheppi-
legt kosningamál. Aftur á móti
þarf að komast að niðurstöðu um
flugvöllinn enda verið að endur-
skoða aðalskipulag Reykjavíkur.
Samkvæmt núverandi skipulagi
á flugvöllurinn að víkja að hluta
árið 2016 og að fullu árið 2024
og í mikilvægum skipulagsmál-
um þarf að horfa áratugi fram í
tímann.
Kárahnjúkavirkjun
Vel má vera að meirihluti lands-
manna hafi verið á móti Kára-
hnjúkavirkjun á sínum tíma. Þar
réðu bæði umhverfissjónarmið
og arðsemissjónarmið miklu, en
sumir töldu framkvæmdina líka
tæknilega of áhættusama. Við-
horfin gætu verið önnur í dag.
Kosningar um svona verkefni
verða alltaf erfiðar og spurning
hvort allur almenningur sé best
til þess fallinn að ráða úrslitum í
svona máli og á þá vægi Austfirð-
inga að ráða meiru alveg eins og
Reykvíkingar töldu sig eiga að
ráða því hvort flugvöllur fyrir
innanlandsflugið yrði í Vatns-
mýrinni eða annars staðar.
Eldsneytisverð og vegatollar
Ólíklegt er að almenningur sam-
þykki í þjóðaratkvæðagreiðslu
hækkun skatta t.d. á eldsneyti og
upptöku vegatolla, en þetta er þó
líklega skynsamlegasta leiðin til
að fjármagna uppbyggingu og
viðhald vegakerfisins. Skattur-
inn leggst þyngst á þá sem keyra
mest og eru á þyngstu og eyðslu-
frekustu bílunum. Auk þess
stuðlar hærra eldsneytisverð að
sparnaði í innflutningi eldsneyt-
is og ýtir undir notkun annarra
orkugjafa. Þetta er því betri
skattstofn en t.d. tryggingagjald
á laun eða almennir launaskattar.
Hlutur fjölmiðla
Hlutur fjölmiðla er umtalsverð-
ur þegar kemur að því að móta
skoðanir fólks. Svo getur tíðar-
andinn og ástandið í þjóðfélag-
inu haft mikil áhrif og hvað fólk
telur þjóna best sínum persónu-
legu hagsmunum. Umræðan
um sjávarútvegsstefnuna og
kvótamál, stóriðju, eldsneytis-
verð o.fl. eru dæmi um mál sem
geta hentað illa í þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Þjóðaratkvæðagreiðslur geta
verið jákvæðar og æskilegar,
en alls ekki í öllum málum. Það
þarf því að skilgreina vel hve-
nær talið er réttlætanlegt og
eðlilegt að 10-15% þjóðarinnar
geti ákveðið hvort ráðist skuli í
kosningar og meirihluti þjóðar-
innar eigi að ákveða niðurstöðu
í tilteknum málum. Það er ekki
alltaf réttlætanlegt að meirihlut-
inn geti knúið fram niðurstöðu
gegn minnihlutanum. Fram-
kvæmdin og hvernig staðið er að
kynningu getur ráðið úrslitum
um niðurstöðuna. Kjósendum
þarf þá að vera ljóst hverjir val-
kostirnir eru og afleiðingarnar
fyrir einstaklinga og almenning.
Skoðanakannanir og þjóðarvilji Kúgun kvenna
og barna
Sigríður Þorgeirsdóttir heim-spekiprófessor skrifaði
athyglisverða hugvekju um
ofbeldi gegn konum og börnum
í Fréttablaðið fyrir skömmu.
Svo áleitin var hugvekjan að
hún vakti meira að segja huga
minn, karlklerks á eftirlaun-
um. Í hugvekjunni beinir Sig-
ríður athyglinni að menningar-
bundnum rótum slíks ofbeldis,
sem hún telur ekki nægur gaum-
ur gefinn. Hún vekur athygli á
rótum vestrænnar menningar
og leitast við að greina hvaðan
hugmyndir vestrænna hvítra
karla um rétt sinn til að vaða
yfir konur og börn með ofbeldi
séu komnar. Hún skrifar: „Þetta
virðingarleysi gagnvart öllum
þeim sem eiga ekki hlutdeild í
kerfi karlhverfra, hvítra yfir-
ráða, gegnsýrir hugmyndasögu
Vesturlanda. Í einu af ritum
Páls postula í Biblíunni er boðað
að konum skuli meinað að tala
í kirkjum. Konur eru sagðar
óhreinar.“ Sigríður segir þenn-
an „hugarburð“ eiga sér „rætur
í forngrískri heimspeki sem
leggur fræðilegan grunn að
kvenfyrirlitningu okkar menn-
ingar. Heimspeki Aristótelesar
fer í gegnum heimspeki Tómas-
ar frá Akvínó beint inn í kenn-
ingar kristinnar kirkju.“ Hvetur
Sigríður til þess að í menntun
guðfræðinga, heimspekinga og
kennara sé lögð meiri áhersla á
menningarlega greiningu þessa
vandamáls. Síðan spyr hún:
„Hefur samstaða karla í gegn-
um aldirnar að einhverju leyti
fengið kraft úr ímynd sambands
guðföður og sonar?“
Upptendraður af hvatningu
prófessorsins til að skoða þenn-
an vanda í ljósi menningar
hvarflaði hugur minn til Kína
en þar tíðkaðist öldum saman
að reyra fætur stúlkubarna í
frumbernsku til að auka kven-
leika þeirra, þannig að þær urðu
nær ófærar til gangs. Hugurinn
leitaði einnig til hins kommún-
íska Kína þar sem stúlkubörn
voru gjarnan borin út fremur
en piltbörn eftir að stjórnvöld
settu kvóta á barneignir. Og
mér var hugsað til Indlands þar
sem konur hafa verið brennd-
ar lifandi með líki eiginmanna
sinna. Og hugurinn leitaði til
Afríku, þar sem víða tíðkast að
meta gildi kvenna til kýrverðs
og ungar stúlkur eru limlestar
með umskurði. Og allt eru þetta
hefðir lausar við áhrif frá þeim
kumpánum Aristótelesi, Páli
postula og Tómasi frá Akvínó,
og þar sem kristnar ímyndir um
samband „guðföður og sonar“
eru órafjarri.
Þetta menningarlega sjónar-
horn vakti með mér þá spurn
hvort hér væri ekki um að ræða
sammannlegan brest, ásókn í
vald og hneigð til undirokun-
ar þeirra sem lítils mega sín,
hneigð sem býr til eða leitar að
farvegi innan heimspekikerfa,
trúarbragða og menningar. Er
hugsanlegt að menningararfur-
inn og trúarbrögðin sem slík séu
ekki sökudólgurinn, heldur mað-
urinn sjálfur, hver sem hann er
og hvar sem hann er? Ástæða er
vissulega til að greina þá þætti
menningar eða átrúnaðar sem
hægt er að misbeita til illvirkja.
Við þá greiningu ættum við
jafnframt að hjálpast að við að
greina og rækta þá þætti í menn-
ingu og trúarbrögðum hvarvetna
í heiminum sem hamlað geta
hvers konar kúgun og ofbeldi.
Þá væri jafnvel hægt að syngja
með Páli postula óð hans til kær-
leikans sem hefst svona: „Þótt ég
talaði tungum manna og engla
en hefði ekki kærleika, yrði ég
hljómandi málmur eða hvell-
andi bjalla.“ Í slíku mannrækt-
ar- og uppbyggingarstarfi væri
dýrmætt að geta notið leiðsagn-
ar fordómalausra og víðlesinna
fræðimanna. Ég þakka Sigríði
hugvekjuna.
Ofbeldi
Dr. Sigurður
Pálsson
fyrrverandi
sóknarprestur
Þjóðaratkvæða-
greiðsla
Þorkell
Sigurlaugsson
viðskiptafræðingur
Þjóðaratkvæðagreiðslur geta verið já-
kvæðar og æskilegar, en alls ekki í öllum
málum. Það þarf því að skilgreina vel
hvenær talið er réttlætanlegt og eðlilegt að 10-15%
þjóðarinnar geti ákveðið hvort ráðist skuli í kosningar
og meirihluti þjóðarinnar eigi að ákveða niðurstöðu í
tilteknum málum.