Fréttablaðið - 02.09.2011, Side 20

20 2. september 2011 FÖSTUDAGUR
Aðstæður í
málsferli:
Jákvæð áhrif netsins Neikvæð áhrif netsins
Hvernig Áhrif Hvernig Áhrif
Upplýs-
ingagjöf og
gagnsæi
Opin, samræmd
upplýsingagjöf,
infrastructure hins
opinbera
Aukið traust, skiln-
ingur og samheldni,
aukinn félagsauður
Þátttaka al-
mennings á
félagsmiðlum
Skipulegt aðhald
með stjórnvöldum
(spurningar/svör),
hugmyndavinna
og málefnaleg,
opin umræða
Minni spilling,
aukið traust
Netnotkun
Rétttrúnaður,
öfgar, útskúfun
þeirra sem eru
ósammála, gjár
myndast, traust
minnkar
Ákvarðana-
taka
Skoðanakannanir,
„like”-takkar, at-
kvæðagreiðslur
Áhersla á meiri-
hlutaræði (hætta
á harðræði
meirihlutans)
Áhrif netsins
Á tímum netsins stendur lýð-ræðið frammi fyrir margs-
konar breytingum. Á síðustu
20 árum hefur hópur vísinda-
manna, einkum í félagsvís-
inda- og tölvunarfræðideildum,
rannsakað áhrif netsins á stjórn-
mál og kallað rannsóknirnar
e-government og e-democracy.
Töluverð þekking liggur þegar
fyrir.
Heildarniðurstaða rannsókn-
anna er að áhrif upplýsinga-
tækni á lýðræðið eru mótsagna-
kennd. Annars vegar kemur
tæknin að einhverju leyti í
stað skipulagseininga, svo sem
stjórnmálaflokka, og gerir
byltingu á stjórnarfari heilla
ríkja, mögulega án skipulags-
forma, sbr. arabíska vorið, en
hins vegar hefur hún lítil áhrif
á sjálfar undirstöður lýðræðis-
kerfisins.
Samt má ekki gleyma því að
samfélagið hefur gerbreyst og
ekki síst fjölmiðlarnir og áhrif
netsins og netverja á samtím-
ann eru mikil og margs konar.
Meginform netsins, samskipti
jafningja, munu að öllum líkind-
um ryðja sér rúms sem ríkjandi
skipulagsform í félögum og
stofnunum. Og framhjá netinu
verður ekki gengið sem aðal-
miðli stjórnmálanna.
Ýmiss konar samfélagsmál er
auðveldara að leysa með verk-
færum netsins en áður var og er
helst að nefna upplýsingagjöf,
aðhald almennings með stjórn-
völdum og jafnvel hugmynda-
vinnu (sbr. hugtakið wisdom
of crowds). Ef lýðræðislegum
aðstæðum er lýst með þremur
hugtökum; upplýsingagjöf, þátt-
töku og ákvarðanatöku, þá er
nú ljóst að netið styrkir fyrst og
fremst upplýsingagjöf, en miklu
síður þátttöku og síst ákvarðana-
töku, en seinni hugtökin skapa
auk þess lýðræðislegar ógnir.
Nýjar kenningar
Cass R. Sunstein skrifaði bók-
ina Republic.com 2.0, sem kom
út fyrir nokkrum misserum og
fjallar um netið og áhrif þess á
nútíma stjórnmál. Hann situr
nú í stjórnunarstöðu í Hvíta
Húsinu.
Meginkenningar hans eru
um „echo chambers” eða berg-
málsherbergi netverja. Ekki
er lengur til staðar útvarp og
því síður ríkisútvarp, sem gæti
gefið almenningi sameiginlegan
reynsluheim eins og fyrri kyn-
slóðum og ekki endilega fjöl-
miðlar sem birta andstæðar
skoðanir, heldur geta netverjar
valið það sem þeir vilja lesa,
heyra og sjá. Þannig búa þeir til
sína eigin dagskrá – og þeir vilja
ekki heyra sjónarmið andstæð
sínum.
Límið í samfélaginu gæti látið
undan. Sunstein fjallar sérstak-
lega um öfgar (polarization) og
segir þær taka við, alls konar
teboð og einstaklingshyggja
gæti aukist og jafnvel annað
verra eins og Norðmenn þekkja
nú. Og hann leiðir að því líkur
að umburðarlyndi gagnvart and-
stæðum skoðunum minnki með
sama hætti meðal netverja.
Þá hefur komið í ljós að ein-
föld ákvörðunartökumódel eiga
miklu fylgi að fagna á netinu
rétt eins og leysa megi sam-
félagsmál með því að skoða hvað
margir segi „like” við ákveðnum
sjónarmiðum.
Talandi dæmi
Það er því forvitnilegt að fylgj-
ast með störfum Stjórnlagaráðs
sem að nokkru leyti starfaði í
samráði við grasrótina á netinu,
í fyrsta skipti sem það er gert
hér á landi.
Íslensk stjórnvöld hafa eftir
að kom fram á þessa öld sýnt
lýðræðishlutverki upplýsinga-
tækni lítinn áhuga og lýðræðis-
leg verkfæri ríkisins á netinu
eru fá og frumstæð. Með sama
hætti hefur ríkið hunsað upp-
byggingu opinna samþættra
miðlægra gagnagrunna sem eru
forsenda gagnsæis og raunar
einkavætt helstu gagnagrunna
sína og aðrir innviðir ríkisins
í upplýsingatækni eru oft lítið
þróaðir.
Við þessar aðstæður er hætt
við því að tækifæri netsins
til þess að hafa jákvæð áhrif
á lýðræðið, svo sem á traust
og öryggi, komi ekki fram á
Íslandi, en helstu forsendur þess
eru gagnsæi, en að lýðræðislegu
ógnanirnar af tilkomu netsins
verði áberandi. Það hefur lengi
verið áhyggjuefni þess sem
þetta ritar að íslenskir stjórn-
málamenn búi til nýjar og erf-
iðar mótsagnir í samfélaginu
með því að ríkið hunsi hinn nýja
miðil og að til verði gjá milli
netsins og hefðbundinna stjórn-
mála, þar sem netverjarnir
ráðist af ábyrgðarleysi á hina
síðarnefndu og rýri hugsanlega
traust og samkennd í samfé-
laginu. Má segja að stjórnmála-
menn grafi sína eigin gröf.
Tillaga Stjórnlagaráðs leggur
áherslu á meirihlutaræði, en
veikir þingræðið og virkni í því
módeli, en leggur til beint lýð-
ræði í staðinn. Það er sérkenni-
legt því beinu lýðræði hefur
verið hafnað í okkar heims-
hluta sem frumstæðu stjórnar-
formi með mörgum innbyggðum
hættum.
Þá myndar hún eitt lands-
kjördæmi, sem styrkir stöðu
ótilgreindra netverja, upplýs-
ingaelítunnar (þeir sem vinna
meira en 4 klst. á dag á netinu),
sem býr einkum á höfuðborgar-
svæðinu, en veikir beint sam-
band þingmanna við kjósendur
sína, því eitt kjördæmi verður of
stórt. Þar með hverfur jarðsam-
band þingmanna við kjósendur
sína og þeir verða ofurseldir
almenningsálitinu og rétttrún-
aði fjölmiðlanna. Þetta geng-
ur þvert gegn hefðum margra
nágrannaríkja.
Þá er gerð tillaga um veikingu
á stöðu landsbyggðarinnar, sem
opnar fyrir að allir þingmenn
verði frá höfuðborgarsvæðinu,
og vægi atkvæða getur orðið nei-
kvætt og tillagan tekur auðlind-
ir af landsbyggðinni, sem hafa
verið í dreifðu eignarhaldi frá
landnámi og leggur þær undir
ríkið.
Niðurlag
Hér skína í gegn hin neikvæðu
áhrif netsins. Þau gætu fallið
saman við áhuga meirihlutans á
höfuðborgarsvæðinu á að stjórna
samfélaginu, en mörgum hefur
fundist fulltrúalýðræðið styðja
landsbyggðarsjónarmið og mikill
áróður hefur verið gegn þeim.
Þessar áherslur Stjórnlaga-
ráðs og netverjanna eru tíma-
skekkja og ganga þvert á
grundvallarhugmyndir Vestur-
landabúa um lýðræði. Stjórn-
kerfi Vesturlanda eru ekki að
taka neinum grundvallarbreyt-
ingum þrátt fyrir mikla og
vaxandi notkun netsins, heldur
er netið notað til að styðja hið
þróaða lýðræðisform þeirra.
Þá gengur alþjóðasamfélagið
lengra og lengra í stuðningi við
minnihlutahópa og þá sem búa
afskekkt og eru árásir á stöðu
þeirra einkennilegar.
Netið og stjórnmálin
JÁKVÆÐ OG NEIKVÆÐ ÁHRIF NETSINS Einfalt áhrifamódel sem sýnir jákvæð og neikvæð áhrif netsins á félagslegar breytur eftir
því við hvaða aðstæður og hvernig samtal stjórnvalda og almennings fer fram.
Stjórnmál
Haukur
Arnþórsson
stjórnsýslufræðingur
Stjórnkerfi Vesturlanda eru ekki að taka
neinum grundvallarbreytingum þrátt
fyrir mikla og vaxandi notkun netsins,
heldur er netið notað til að styðja hið þróaða lýðræðis-
form þeirra.
Kvikmyndagerð á Íslandi er að mínu mati afar merki-
legt fyrirbæri. Það mat byggi ég
á því að hafa fylgst með iðnað-
inum úr fjarska en ekki af inni-
haldsríkri þekkingu á greininni
þó svo að ég hafi leikið í „Annir
og appelsínur“ 1988. Flóra
íslenskra kvikmynda er afar
mikil og þjónustu við erlenda
framleiðendur er hælt. Það er
margt samofið kvikmyndagerð.
Nægir þar að nefna gerð auglýs-
inga, fræðslu og menningarefnis
og fleira auk þess sem leiklistin
er náskyldur ættingi. Við sjáum
gjarnan sama fólkið á sviði og í
kvikmyndum en svo stíga fram
leikarar og framleiðendur sem
sýna okkur hvað hægt er að gera
með einni myndavél og leikara.
Fyrir nokkru ákvað núverandi
ríkisstjórn að skera niður fram-
lög til kvikmyndagerðar þótt
sannað væri að kvikmyndagerð
býr til mun meiri tekjur en hún
fær í styrki. Skrítinn sparnaður
þar.
Kvikmyndaskólinn er í
umræðunni vegna fjárhags-
vanda. Fyrir mér er kvikmynda-
skólinn álíka mikilvægur og
bændaskólar landbúnaðinum
og viðskiptaskólar fjármagns-
geiranum. Ef við menntum ekki
bændur þá leggst landbúnaður-
inn af og gjaldeyrir fyrir tugi
milljarða fer úr landi til að
flytja inn mat. Ef við menntum
ekki kvikmyndagerðarmenn þá
er hætta á að greinin dragist
saman og við verðum af mikil-
vægum gjaldeyri. Kvikmynda-
gerð er iðnaður, list, inn- og
útflutningsgrein. Við getum ekki
verið svo blönk og skammsýn að
láta kvikmyndagerðina svelta og
drabbast niður.
Það má vel vera að rekstur
kvikmyndaskólans hafi verið
erfiður og þar þurfi að laga til.
Það réttlætir hins vegar ekki að
námið sé látið reka á reiðanum.
Auðvitað á ríkisstjórnin að grípa
inn í og sjá til þess að skólastarf-
ið haldi áfram meðan framtíðar-
lausn er fundin.
Það var haustið 2006 sem
þáverandi ráðherrar mennta-
mála og fjármála og fulltrúar
kvikmyndagerðarmanna undir-
rituðu samkomulag um stuðning
við innlenda kvikmyndagerð.
Átti samkomulagið að ná til
fjögurra ára, 2007–2010. Sam-
komulagið markaði tímamót í
sögu íslenskrar kvikmyndagerð-
ar þar sem búið var að tryggja
fjármagn fram í tímann. Sam-
kvæmt samkomulaginu var gert
ráð fyrir að fjárframlag ríkis-
ins yrði 700 millj. kr. árið 2010
en í fjárlögum ársins var fram-
lagið skorið niður í 450 millj.
kr., eða um 35%. Á fjárlögum
ársins 2011 er fjárframlag ríkis-
ins einnig 450 millj. kr. Fljótlega
munu fjárlög ársins 2012 líta
dagsins ljós og þá verður for-
vitnilegt að sjá hvort ríkisstjórn-
in hefur breytt um stefnu gagn-
vart kvikmyndagerðinni. Ég
vona að kvikmyndagerðarmenn
verði kallaðir til fundar og sam-
komulagið frá 2006 endurnýjað.
Kvikmyndagerð
á krossgötum?
Hinn 29. ágúst sl. fjallar leið-ari Fréttablaðsins um stefnu
ríkisstjórnar Vinstri grænna og
Samfylkingar í skattlagningu
ferðamáta. Að sönnu er ýmislegt
sem betur mætti fara í skatta-
stefnu þeirrar stjórnar, en henni
er þó ekki alls varnað. Hið sama
á við um leiðaraskrifin.
Leiðarahöfundur kvartar undan
því að dísilolían sé dýrari en bens-
ínið.
Það er ekki að undra þar sem
heimsmarkaðsverð dísilolíu er að
jafnaði hærri en bensíns, en orku-
innihaldið er hins vegar nokkru
meira.
Skattlagning á dísilolíu er því
örlítið lægri á lítra, nokkru minni
á orkueiningu og talsvert lægri
á CO2-losun en á bensín. Því er
vandséð hví munurinn ætti að
vera meiri.
Þá talar leiðarahöfundur um
meinta „skattpíningu“ bíleiganda
sem og að þeim sé ætlað að skila
„óheyrilega“ miklu til hins opin-
bera. Skoðum þetta nánar. Tekjur
ríkissjóðs af bifreiðum og elds-
neyti hafa á undanförnum árum
staðið undir rekstri Vegagerðar-
innar og nýframkvæmda á vegum
hennar sem og Samgönguráðu-
neytisins, sjá t.d. þingskjöl 1.084
og 1.679 frá 139. löggjafarþingi.
En kostnaður Vegagerðarinnar er
bara hluti af kostnaði hins opin-
bera. Meira og minna öll gatna-
gerð í þéttbýli er á hendi sveita-
félaga, auk þess sem verðmætt
land fer undir umferðarmann-
virki. T.d. hefur verið talið að
helmingur lands í Reykjavík fari
undir vegamannvirki og bíla-
stæði. Jafnframt er gjaldskylda á
innan við 5% af öllum bílastæðum
í Reykjavík. Hversu mikils virði
skyldi leigan af helmingnum af
borgarlandinu vera? Og landinu í
Kópavogi, Garðabæ, Hafnarfirði,
Akureyri o.s.frv.?
Verkfræðistofan Línuhönnun
uppreiknaði árið 2006 upp úr
skýrslu Hagfræðistofnunar
Háskóla Íslands kostnað vegna
umferðarslysa. Á núverandi verð-
lagi er kostnaður af banaslysi að
meðaltali 546 millj. kr., slys með
alvarlegum meiðslum 85 millj. kr.
og með litlum meiðslum 13 millj.
kr., sjá þingskjal 886 frá 139.
löggjafarþingi. Ljóst er að ábyrgð-
artrygging ökumanna greiðir ein-
göngu hluta tjónsins og afgangur-
inn lendir á einstaklingunum og
samfélaginu. Í sama þingskjali
er árlegur slysakostnaður vegna
umferðarslysa metinn 21-29 millj-
arðar m.v. launavísitölu 2005.
Af þessu má sjá að hinar
„óheyrilegu“ upphæðir hrökkva
skammt til að standa undir kostn-
aði við bifreiðar. Því má spyrja
leiðarahöfund, ef þeir sem bílana
keyra og vegina nota eiga ekki að
standa undir þessum kostnaði,
hverjir þá? Launþegar af launum
sínum? Þeir sem ganga eða hjóla?
Þá er þegar búið að aflétta
öllum vörugjöldum af umhverf-
isvænsta flokki bifreiða, svo sem
metanbíla, og sú furðulega staða
komin upp að „sparneytnir“ bílar,
sem ganga fyrir jarðefnaelds-
neyti að fullu eða hluta, greiða
ekkert vörugjald á meðan enn er
10% tollur af reiðhjólum. Og hvort
skyldi nú vera umhverfisvænna
að nota bílinn eða hjólið?
Árangurinn er eini
jarðneski mælikvarðinn
á rétt og rangt
Kvikmyndagerð
Gunnar Bragi
Sveinsson
þingmaður
Framsóknarflokks
Skattlagning
ferðamáta
Haukur
Eggertsson
verkfræðingur