Faxi - 01.10.1980, Side 19

Togari og skúta stranda á Réttatöngum
Endurminnlng Jóns Helgasonar frá Lltlabæ á Vatnsleysuströnd um furóulegt s)ó-
slys, er fyrstl togarl Islendinga - Coot - strandaöi ásamt flsklskútunn! Kópanes,
skammt frá heimill hans.
Ég var 13 ára þegar þaö
gerðist er nú skal frá sagt.
Oft sofnaði ég vært og fast við
rokkhljóöið, þegar mamma var
aö spinna. Þaö hef ég a.m.k. gert
um kvöldið 14. des. 1908, því
þegar ég loksins vakna, liggur
ókunnur maður fyrir framan mig
í rúminu, þar sem bróðir minn,
Guölaugur, átti annars aö vera.
Ljós var á olíulampanum, rétt
eins og á jólanótt væri.
Allt heimilisfólkiö fullklætt og
bróðir minn, sem sjáanlegt var
að nýkominn væri úr útiveru, var
aö tala við þennan nýja
rekkjunaut minn. Af samtali
þeirra smáskýrðist fyrir mér
hvað búið var að gerast.
Nálægt miðnætti hafði heyrst
hátt og langdregiö gufuskips-
píp, sem alla þarna á næstu
bæjum hlaut aö vekja af
nýfestum blundi. Þarna hafði þá,
á svokölluöum Réttatöngum,
strandað bæði „trollari" og
skúta. Þetta var líka á úthallandi
,,skútuöld“ og upphafi
„togaraaldar".
Það er úr samtíöa heimildum
frá síðustu ferð þessara tveggja
skipa að segja, aö botnvörpu-
skipiö Coot haföi 14. des. 1908
lagt frá Reykjavík til Hafnar-
fjarðar með fiskiskútuna
Kópanes í eftirdragi. Hún átti aö
fara í vetrarlægi í Firðinum. En er
skipin voru komin i opinn
Hafnarfjörð, slitnaði tógið milli
þeirra og slitrur annars endans
flæktust um skrúfu Coots. Eftir
þaö rak bæöi skipin ósjálfbjarga
undan straumi og stormi, sem
þá stóö af noröri, en þó ekki
hvass, sem betur fór. í
heimildunum segir:.......rak á
land við Keilisnes", - en
Réttatangar eru nokkru sunnar.
Auðvitað brugðu menn fljótt við,
er skip sást þarna strandað, og
bjuggust til björgunarstarfs.
Ekki voru neinir bátar í naustum
upp af strandstaðnum. En þar
sem farsællegra þótti aö leggja
sig til við björgun manna á
skemmstu leið frá landi, var
bátur ,,settur“ þarna um
kílómeters vegalengd. Og þegar
á staðinn kom, sást að þarna var
ekki aðeins skipið sem lét til sín
heyra og var meö Ijósum, heldur
líka annað á skeri nokkru sunna,
Ijóslaust og hljóölátt.
Farsællega tókst aö bjarga
mönnunum úr báðum skipun-
um.
Ekki veit ég hvað margir menn
voru í togaranum, en í skútunni
voru þeir Ingvar Jóelsson,
skipstjóri f Hafnarfirði, og
Guðmundur bróðir hans, báðir
sjómenn fram í fingurgóma.
Á skerjunum þarna voru
skipin strax oröin svo löskuö, aö
engin tilraun var gerö til aö ná
þeim út, og eftir3-4daga, þegar
meir hafði hvesst af norðri og
stækkað haföi straum, færðist
Coot nokkru sunnar og nær
landi en áður. En Kópanesið var
sem í bás milli tveggja skerja.
Stórviðburður fannst víst
öllum aö þarna heföi gerst, bæöi
þeim fullorönu og þá okkur
unglingunum ekki síður. Oft
höfðum við séð þegar skarpan
landsynning gerði, fjölda af
trollurum, eins og þessi skip
voru þá nefnd, koma í var upp aö
Ströndinni. Kitlaöi okkur þá oft
til aö geta séö slík skip sam
nánast. Jafnvel áttu sér stað
heldur ófagrar óskir, þegar
seglprúðar franskar fiskiskútur í
austanátt „krusuðu" inn flóann,
og þá á suðurslag nálguðust
óðum Ströndina. Já, hreint og
beint óskir um að því hrífandi
skipi tækist ekki að snúa frá, en
yrði aö sigla í strand, sem næst
því hvar við áttum heima. En
aldrei varð að þessum
unggæöisóskum okkar - sem
betur fór.
En nú höfðum við þó fengið
tækifærið aö skoða þarna tvö
strönduð hafskip og það
tækifæri var að sjálfsögöu
notaö, aö fara á strandstaöinn,
strax þegar bjart var oröiö. Var
þá komiö þar margt manna, þar
á meöal skipstjórinn, Indriði
Gottsveinsson, en hann mun
ekki hafa verið með í þessari
örlagaferð. (Um Indriöa, sem
stórmerkan mann, segirnokkuð
í bókinni Kastað I flóanum, eftir
Ásgeir Jakobsson).
Sem að líkum lætur var fljótt
farið aö bjarga á land öllu því
sem verðmætt var og losað
úr skipunum. Var það allmikiö,
aöallega úr togaranum.
Að fáum dögum liðnum var
svo uppboö haldiö á strand-
góssinu. Auövitað var þarna
margt manna og margir í von um
að gera góð kaup. Stærsta
númeriö þarna varskútan, því að
togarinn var víst ekki til sölu á
uppboöinu. Var víst einum
manni falið aö bjóða í það fyrir
alla sem hlut vildu eiga í því,
þarna á Inn-Ströndinni. Mig
minnir að þetta númer væri
„slegiö" á aðeins 200 krónur. Að
Jón Helgason frá Litlabæ er kunnur
kvæöamaður, fróöur og minnugur.
verðið var svona lágt, kom
vissulega til af því, að skipið var
þarna úti á milli sekrjanna eins
konar vonarpeningur. Nú var
komiö að stærsta straum og
tréskip með hverju flóði að
lyftast hærra og hærra úrsínum
skerjabás, svo minnstu munaði
að úr honum færi að losna. Og ef
slíkt gerðist í aflandsstormi,
kynni það að færast enn fjær
landi. En mikil heppni var með
þessum skipskaupendum, því á
árdegisflóði eftir uppboðsdag-
inn var komiö vestan rok með
veltubrimi og 200 króna
stórgripurinn, sem endað hafði
ævi sína um hafiö af tilfallandi
slysni, kominn allt upp aö
sjávarbakka, hvar hann nú lá vel
við að limast i sundur.
Það var svo ekki fyrr en
sumariö 1910aðfariö varaö rífa
Coot og þá aöallega allt tré, svo
sem dekkiö og innréttingar í
káetu og öðrum vistarverum.
Dekkplankarnir voru úr svo
hörðum og „feitum" viö, að í
hann gat vart gengiö vatn. Voru
því hagstæð timburkaup þegar
þeir voru seldir á 1 kr. stykkið,
12-14 fet að lengd.
Eftir fá ár var skipt um glugga
á húsi okkar foreldra minna og
nýir settir úr þessu efni. Og enn
eru þeir í húsi mínu, þar sem það
var endurbyggt í Hafnarfirði
1921.
Sýnilegar minjar um þetta
strand er gufuketillinn úr Coot,
sem með ærinni fyrirhöfn var
komiö þarna upp á sjávarbakk-
ann fyrir fáum árum.
Um leiö og ég lýk þessari
frásögn verður mér hugsað til
annarar strandsögu, þarsem ég,
þá á 19. ári, var háseti á togara
sem strandaði á Garðskagaflös.
- En það er önnur saga.
Jón Helgason
frá Litlabæ.
Coot, fyrsta botnvörpuskip, sem Islendingar eignuöust einir. Nokkuö gáleysislega hefur veriö fariö meö upplýsingar um
skipiö, útgerö þess og eigendur. Svo rammt kvaö aö þessu, aö Heimir Þorleifsson fékk rúmlega heila síöu i Morgunblaö-
inu 26. janúar sl. til leiöréttinga. Málflutningur hans er trúveröugur, enda Ijósmynduö nokkur sönnunargögn, s.s. um aö
Coot var byggöur I Glasgow áriö 1892 (ekki IBoston 1890), aö Arnbjörn Olafsson, sem skrifar undir kaupsamninginn 19.
jan. 1905, var Keflvlkingur (ekki Hafnfiröingur) o.fl. mætti tilfæra Arnbjörn mun hafa veriö einn af eigendum Fiskveiöi-
hlutafólags Faxaflóa, sem stofnaövar 1904ogendurskipulagt 1905eftiraö Coot var keyptur. Stjórnarformaöurvar Þórö-
ur Guömundsson (þá útvegsbóndi i Reykjavik, siöar í Geröum, Garöi). Sonur Hans Guömundur var einnig i félaginu,
einnig Indriöi Gottsveinsson skiþstjóri og Einar Þorgilsson i Hafnarfiröi, sem tók aö sér verkun aflans - en Einar keypti
hlut Agústar Flygenrings, sem gekk úr félaginu.
FAXI - 135