Faxi - 01.07.1986, Blaðsíða 36

Langar mig í lífshöll
nokkur ömefrii —
Kirkjuvogstorfan skiptist upp-
haflega í þrennt, Vogsvöllinn eða
heimatúnið eins og það var kallað,
svo inntún og upptún. Eftir alda-
mótin síðustu, áttu þeir Kotvogs-
bræður öll höfuðból sveitarinnar,
Kirkjuvog, Kotvog og Kalmanns-
tjöm.
Þekking mín er takmörkuð á
þessu, en bót er sú, að örnefni
þau, sem ég veit um og man vel,
munu nú vera gleymd og týnd nú-
verandi kynslóð og því skemmti-
legra að rifja þau upp, áður en þau
týnast með öllu.
Túnið suðvestur af Kotvogi (sem
nú er horfinn) heitir Dönskhúsa-
völlur, sem með sjónum nær alla
leið frá Kotvogi og suður að svo-
kölluðum Bóndhól. Kirkjuvogur-
inn átti þessa spildu, en Garð-
húsabærinn átti suðurhlutann
ásamt Bóndhól, sem var og er
álagahóll. Bóndhóll var í fyrnd-
inni sagður landamerkjahóll.
Stórbýlið Haugsendar átti land
allt frá Bóndhól til Skiptivíkur.
Grasvöllurinn milli Kirkjuvogs
og Kotvogs annars vegar og Virk-
ishólsins og Hjallhólsins hins veg-
ar heitir Vogsvöllur einu nafni.
Það mun vera gamalt nafn, stytt
úr orðinu Kirkjuvogsvöllur, upp-
haflega. Þetta er dýrasti blettur
sveitarinnar frá ómunatíð, því við
austurenda spildunnar em
Kirkjuvogsnaustin. Þessi völlur
var líka snemma kallaður heima-
tún eða niðurtún. Vogsvöllurinn
allur skiptist í skákir. Miðsvæðið
allt átti Kirkjuvogurinn, sem hét
Húnatunga, ásamt Virkishólnum
og Hjallhólnum. Kotvogurinn átti
sjávarbakkann frá bænum og
norður til nausta. Sömuleiðis átti
Kotvogurinn Vesturbæjarskák-
ina, sem er stórt og ferhyrnt svæði
frá Virkishól til Hólshúsa, frá
Hólshúsum að Vesturhúsi og það-
an niður með Húnatungu miðri í
landamerkjaþúfu og svo í sunn-
anverðan Virkishól.
Af þessu sést, að þótt Kotvogur-
inn yrði stórbýlið mesta í sveitinni
og höfuðból víðfrægt í höndum
þeirra Kotvogsmanna og bæri af
öllum býlum á Suðurnesjum og
jafnvel á iandinu öllu, þá var hann
samt upphaflega hjáleiga frá
Kirkjuvogi og átti aðeins land við
bæinn, Kotvogsbakkann að norð-
anverðu.
Bmnngatan svonefnda lá frá
Kotvogi í austur að Kirkjuvogs-
bmnninum, sem er í Hjallatúni
Flestum Suðurnesjamönnum er kunnugt um að séra Jón Thor-
arensen varð bráðkvaddur er hann var á ferð með syni sinum um
Suðumesin á fögrum sunnudagsmorgni, 23. febrúar s.l., en
hann var faeddur 31. okt. 1902.
Af Stapanum horfði hann yfir sólböðuð Suðurnesin. Það hvfldi
helg ró yfir sögusviðinu, sem hann hafði svo oft farið um og gert
þjóðkunnugt, með frásögnum sinum, fróðleik og skáldsögum.
Séra Jón var þeirrar gerðar, að sjálfsagt hefur hann hvarvetna
kunnað vel að lifa, en ég hygg að frú Ingibjörg Ólafsdóttir, kona
hans, hafi mælt rétt er hún sagði: ,,Ég held að Jón hafi kosið að
hafá Suðumesin fyrir augunum er hann lokaði þeim í síðasta
sinn, svo mjög unni hann æskustöðvunum.‘ ‘
Thepum sólarhring fyrir andlátið átti séra Jón símtal við rit-
stjóra Faxa. Þá sagði hann: ,,Nú er ég steinhættur að skrifa nema
fýrir Faxa. Ég er með 2—3 greinar tilbúnar."
Fyrst þessara greina er um ömefni á æskuslóð hans í Höfnum.
Hann hafði í huga að gera ömefnunum góð skil frá Reykjanestá
að Garðskaga. Til þess vannst ekki tími. Hinar tvær greinamar
em stór merkar persónufrásagnir, þær koma í haust í Faxa.
svonefndu. Kirkjuvogsbrunnur-
inn var byggður um eða fyrir 1750
af Tómasi Arasyni frá Fuglavík. !
Fuglavíkurhverfi er næst sunnan
við Sandgerði. Brunnurinn er
frægt mannvirki og dýrmætt
vatnsból Kirkjuvogsmanna um
aldir. Hann hefur staðið af sér alla
jarðskjálfta síðan og verið öruggt
vatnsból alla tíð. Hin sorglegu ör-
lög hans urðu, að skolpleiðslur
voru lagðar í hann. (Sjá Litla
skinnið, bls. 10). Brunngatan lá
beint austur frá Kotvogi um Vogs-
völlinn eða heimatúnið, til vinstri.
Þegar austur var gengið, var Kot-
vogsbakkinn til vinstri en til
hægri við götuna, var mjó ræma,
sem hét 'lúnga, og átti Kotvogur-
inn hana. Þegar komið var að
Hjallhólnum, lá gatan í lægð
þeirri, sem myndaðist milli Hjall-
hólsins og Norðurhússins, sem þá
stóð. Girðing var yfir Hjallhólinn
miðjan, og til Norðurhússins og
hlið var á girðingunni, þar sem
gatan lá.
Fyrir austan eða innan við þessa
girðingu tók við Inntúnið svokall-
aða. Það átti Kotvogurinn mest
allt. En fyrir innan girðinguna
breyttist nafnið á Hjallhólnum:
þar var hann kallaöur Skiphóll,
og lautin fyrir neðan hólinn, sem
lá að austur naustunum hét Skip-
hólslaut og skák, sem teygðist
austur frá Skiphólnum hét Háls-
ar. (Þetta síðasta nafn er ég ekki
nógu viss um).
Ef haldið var áfram austur eftir
brunngötunni var kirkjuvöllur á
hægri hönd, allt tún norðan við
kirkjugarðinn og til brunngöt-
unnar, en norðurskákin og aust-
urskákin voru á vinstri hönd frá
brunngötunni og til túngarðsins
að austan. Túngirðing var svo loks
austast á milli skáka Kotvogsins
ogjarðarinnar Hjalla, sem líl<a hét
Fjós. Það mun vera eldra nafn.
Þarna var farið gegnum hlið á
girðingunni, og svo var örlítill y
spölur að brunninum. Þá má geta
þess, að jörðin Hjalli átti stóra
ferkantaða spildu í norðaustur-
horni Inntúnsins. Spildan hét
Hjallavöllur.
Vogsvöllurinn eða heimatúnið,
sem ég minntist á fyrst, dýrasti
blettur sveitarinnar frá ómunatíð,
var ætíð mest tengdur sjósókn-
inni, þegar ég ólst upp.
Það var gömul trú, að Virkis- 1
hóllinn og Hjallhóllinn væru bú-
staðir huldufólks og alltaf á vetr-
200 FAXI
i