Faxi - 01.02.1996, Qupperneq 11

upphafi fyrst hún var á annað borð ein-
föld og „rétt“? Til eru nokkrar ástæð-
11 r fyrir því: I fyrsta lagi: Menn voru
ekki alveg sáttir við þá hugmynd að
jörðin væri sett í santa flokk og reiki-
stjörnur og önnur himintungl. I öðru
lagi: Fyrst jörðin var á hreyfingu þá
vi!du ntenn sjá afstöðubreytingu á
föstastjömunum þ.e.a.s. ef þú horfðir
beint upp í dag og sæir ákveðna stjör-
nu þá ættir þú í raun horfa á ská upp í
loitið nokkrum dögum síðar til að sjá
sömu stjörnuna. Aristarkos hafði
reyndar útskýrt þetta með því að segja
ttð ljarðlægðin væri svo mikil að þessi
hreyfing sæist ekki. í þriðja lagi:
Menn skildu ekki þá hvernig lilutir
sem ekki snertu jörðina gætu þá ennþá
verið nálægt henni fyrst hún var á
hreyfmgu. Hlutir eins og ský og fugl-
ur- Þeir sögðu þá að er maður stykki
UPP í loft hlyti hann að lenda annars-
staðar en hann hoppaði upp. I fjörða
i;igi: Hvers vegna falla þá ekki þungir
iilutir að sólinni fyrst hún er miðja
heimsins í staðinn fyrir að falla að
jörðinni. í fimmta lagi: Hver hreyfði
þá jörðina úr stað miðað við það hver-
su þung hún er. Surnir töldu að Arist-
ttrkos ætti að verða ákærður fyrir þessa
hugmynd að setja jörðina á hreyfingu
°g einnig fyrir trúleysi. Hugmyndin
um jörðina í miðju alheims hélst að
mestu Ieyti óbreytt allt til ársins 1514
þegar fram kom ný kenning um gerð
alheimsins.
Nikulás Kópernikus korn þá með til-
gátuna um að sólin væri miðja al-
heimsins og sæti kyrr, en jörðin og aðr-
ar reikistjömur færu eftir brautum í
hringi í kringum hana. Þessi tilgáta
einfaldaði nokkuð heimsmyndina sem
áður hafði verið. Kópemikus setti
þessa kenningu fram án þess að geta
höfundar vegna hræðslu um að verða
kærður fyrir trúvillu. Einni öld síðar
var kenningin studd opinberlega af
Þjóðverjanum Jóhannesi Kepler og
Italanum Galfleó Galflei. Tilgáta þessi
var svo endurbætt af Jóhannesi Kepler
stuttu síðar með þeirri útskýringu að
hnettirnir færu ekki í hringi heldur í
sporbaugum sem em flangir hringir.(7)
ÖRLÖGIN
Núna Itöfum við séð hvernig menn
töldu alheiminn líta út og breytingu
þess viðhorfs er fram liðu stundir og
einnig hversu langan tíma það tók
mennina að uppgötva raunverulegt út-
lit alheimsins eins og hann sést í dag.
Það sem nú er eftir er að tala um ör-
lögheimsins. Hveremþau, hvenærog
hvemig verða þau og af hverju? Sú
hugmynd sem hvað mest ber á um i
endalok heimsins em að þau verði líkt
og í miklahvell þ.e.a.s. að heimurinn
dragist aftur saman í einn þjappaðan
punkt og þetta vilja rnenn kalla heljar-
hmn. Aristóteles var rneð aðra kenn-
ingu er við kom endalokum heimsins
svona óbeint. Hann vildi nteina að
heimurinn hefði alltaf verið til og
rnyndi aldrei enda. Hann vildi meina
að menningin væri aftur og aftur sett á
upphafsreit, þ.e.a.s. fyrst fmmmenn til
tæknialdar svo er öllu svipt undan nteð
náttúmhamfömm og við byrjum aftur
á fmmmönnum og svona gengi þetta
áfram endalaust.
AÐLOKUM
Við höfum stiklað á stóru í sam-
bandi við upphaf og örlög alheintsins
en að lokum langar mig að setja frant
nokkrar spumingar sem ég velti fyrir
mér við skrift þessarar ritgerðar. Það
fyrsta sent kom í huga mér: Hvað var
fyrir utan þennan eina punkt sern var í
upphafi? Ogefkenning Aristótelesar
er rétt um endalausan heim sern byrjar
aftur og aftur á byrjunarreit hvað líður
þá langur tími til endaloka og hvernig
byrjar þetta þá al'tur? Er kannski
tveimur manneskjum af sitt hvorn kyn-
inuþyrmt? Og kemur „Frelsarinn" þá
alltaf á sarna tíma í sögunni? Of ef við
búum bara í einu svæði af mörgum í
alheiminum þá em kannski til fleiri
heimar líkt og við búum í og e.t.v. er
kannski líf þar einnig eða hvað? Og ef
heimurinn endar í heljarhruni verður
þá kannski annar miklihvellur og er
þetta þá raunverulega fyrsti miklihvell-
urinn og hefur þá kannski komið helj-
arhmn áður?
Þessum spumingum verðuref til vill
aldrei svarað endanlega en maður veit
þó aldrei. En eitt er víst að eftir allt
þetta tal um alheiminn er það kannski
skiljanlegt að maður finni til smá
minnimáttarkenndar. Hver veit nema
við séurn kannski bara tilraunardýr og
alheimurinn sé bara glerkúla nteð okk-
ur inní á heimili einhverrar æðri veru.
En hér með Ijúkum við þessari um-
fjöllum okkar urn alheiminn.
TILVITNASKRÁ
Saga tímans, Stephen W. Hawking,
Heimsmynd á hverfandi hveli, fyrra
bindi, Þorsteinn Vilhjálmsson,
Elentínus G. Margeirsson
FuÍráaMimtur Landssambandssins gegn
áiengtsbötimi haldinn þríðjudagiiii) 28. nóvember 1995
vekut athygU á eltnfaiandi slaíteyndum
I • Fjöldi þeirra sem missa tök á áfengisneyslu
ler sífellt vaxandi og æ fleiri verða að leita sér lækn-
mga við áfengissýki. Áfengisneysla er meðal
stærstu heilbrigðisvandamála íslensku þjóðarinnar í
dag.
2. Aldur þeiria sent neyta áfengis fer lækkandi.
t’ess eru dæmi að 11 og 12 ára böm hafa þurl't í
meðferð vegna áfengisneyslu sinnar.
2- Landabrugg og landasala til bama og ung-
'mga er orðinn ábatasamur en ólöglegur atvinnu-
vegur á Islandi. Áhættan fyrir þá sem þessa iðju
stunda er sáralítil eða nánast engin miðað við þann
gróða sem af henni má hafa.
“I. Salan á áfengum bjór hefur aukist og ekki sjá-
anleg nein breyting á því. Sala á sterku áfengi hef-
ur minnkað í Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins, en
jafnframt virðisl landasala hafa vaxið óðfluga. Allt
bendir því til þess, að neyslan á sterku áfengi hafi
einnig aukist og fari vaxandi.
Fulltrúaráðsfundurinn skorar á fólkið í Iandinu
að gefa sér tíma til að hugsa unt stöðu áfengismála
á Islandi með þessar staðreyndir í huga og velta því
fyrir sér hvað helst sé til ráða í þessum efnum.
Fulltrúaráðsfundur Landssambandsins gegn
áfengisbölinu skorar á háttvirta alþingismenn að
fella það frumvarp, sem nú liggur fyrir alþingi, um
að lækka áfengiskaupaaldur í 18 ár og minnir á þá
staðreynd frá Bandaríkjunum, þegar áfengiskaupa-
aldurinn í nær 30 sambandsríkjum hafði verið
lækkaður í 18 ár, þá fjölgaði þar banaslysum og al-
varlegum slysum á fólki á aldrinum 18 til 20 ugg-
vænlega.
Þar að auki gerðist hið sama hjá 16-17 ára ung-
lingum, vegna þess að reynslan þar varð sú sama og
annars staðar:
Þegar áfengiskaupaaldurinn er lækkaður færist
aldur þeirra sern neyta áfengis enn neðar. Það er
ekkert sern bendir til þess, að hið sama gerðist ekki
hér.
Þá hvetur fulltrúaráðsfundurinn alþingi, í sam-
vinnu og samráði við áfengisvamaráð, til þess að
setja fram markmið í áfengismálum þjóðarinnar og
benda á leiðir til að ná þeim markmiðum. í frarn-
haldi af því væri sett fram verkáætlun, t.d. til íjög-
urra ára, ásamt mati á því hvað verkefnið kostar.
Síðan yrði alþingi að tryggja nauðsynlegt fé til að
vinna verkið og jafnframt og ekki síður fjármuni til
að kosta mat á því sem gert er og hverju það skilar.
FAXI 11