Bankablaðið - 01.12.1978, Page 38

hinn forni málsháttur: „Sínum augum lítur
hver á silfrið.“
Þyrigdareiningar silfurs voru: Mörk, eyrir,
örtugur og þveiti.
Mörk silfurs var ekki alls staðar á Norður-
löndum nákvæmlega sama magn, en þó alls
staðar á bilinu frá 214-217 grömm. Ein mörk
var jafnvirði átta aura, í einum eyri voru þrír
örtugar en einn örtugur var jafn þrem þveit-
um, þannig voru 24 örtugar í mörk eða 72
þveiti. Þá talað er um hundrað silfurs merkir
það 20 aura eða 2þá mörk = 60 örtuga eða 40
lóð.
Hér á landi hal'a á nokkrum stöðum fundist
silfursjóðir í jörðu. Merkastir eru þeir er
fundust hjá Sandmúla í Bárðardal, Gaulverja-
bæ í Flóa og hjá Ketu á Skaga. Var þetta ýmist
slegin mynt (Gaulverjabæ) eða ómótað silfur
og baugabrot.
Slegin mynt var á fyrri öldum oft ríflega
blandin eyri enda gáfu sumir konunganna
trúnaðarmönnum sínum, vinum eða vanda-
ntönnum, heimild til myntsláttu í sínu nafni
og var þá framtak einstaklingsins ekki alltaf
sem heiðarlegast frekar en síðar varð.
I Islendingasögum verðum við helst vör við
greiðslu í silfri, sem mangjöld, en þau munu
hafa tíðkast sem hér segir:
Fyrir þræl 12 aura silfurs eða 1 j/g mörk, fyr-
ir frjálsa menn hundrað, þ. e. 120 aura eða 15
merkur.
Til staðfestingar á því, sem hér hefur verið
sagt, má geta þess að Gunnar á Hlíðarenda
greiðir Njáli vegna dráps á þrælnum Svarti 12
aura silfurs og Njáll aftur Gunnari sömu upp-
hæð fyrir þrælinn Kol. Síðar greiðir Gunnar
fyrir víg Atla 120 aura og þá aftur Njáll sömu
upphæð fyrir Brynjólf. Loks greiðir svo Gunn-
ar Njáli tvöhundruð silfurs, eða tvenn mann-
gjöld fyrir Þórð Leysingjason. Reyndar krafð-
ist Hafliði Másson 80 hundraða fyrir þrjá
fingur, er af honum höfðu verið höggnir, en
slíkt mun algjört einsdæmi. Varð af því tilefni
hinn kunni málsháttur: „Dýr mundi Hafliði
allur.“
Ef hins vegar þræll vó þræl þá skyldi hann
bættur 12 þveitum eða 14.
Þá er kemur lram á elleftu öld fer silfrið að
ganga til þurrðar og dregur þá smátt og smátt
úr verslun þjóðarinnar við útlönd.
Kúgildið
Kúgildið mun allt frá landnámstíð liafa ver-
ið traustur gjaldmiðill, þó að verðgildi þess
hafi verið eitthvað á reiki framan af og stund-
um mismunandi í hinum ýmsu sýslum. En í
Jónsbók, sem lögtekin er 1281, er ákvæði um
það hvernig sú kýr skuli vera, er kúgildið mið-
ast við. Má hún ekki eldri vera en „átta vetra
og eigi yngri en að öðrum kálfi, heil og heil-
spenuð og hafa kelft um veturinn eftir Páls-
messu (25. janúar), eigi verri en meðalkýr og
héraðsræk í fardögum.“ (Eardagar voru í fyrri
tíð fjórir dagar seint í maí). Héraðsræk í far-
dögum þýddi að kýrin mátti ekki vera verr
framgengin en svo að hún þyldi að vera rekin
hvert sem var innan héraðs.
Orðið peningur (sauðpeningur, nautpen-
ingur) er komið af latneska orðinu „pecus“,
sem þýðir naut. Eins er heiti indversku mynt-
arinnar rúpí komið af orðinu „rúpa“ sem þýð-
ir naut.
Kýrin er þannig aðalverðmælir í landaura-
reikningi, nokkurs konar stofneyrir eins og
gull.
Jafnt kúgildinu að verðmæti voru:
Sex mjólkandi ær ásamt lömbum eða
sex ær loðnar og lembdar,
12 gemlingar,
hundrað í jörð,
120 álnir vaðmáls,
240 fiskar eða
hundrað silfurs vegið (2(4 mörk).
Vaðmálið
Til þess að vera gjaldgengt sem söluvoð varð
vaðmálið að vera:
Einlitt,
tvíbreitt,
tvískeft og
vel þæft.
32 BANKABLAÐIÐ