Bankablaðið - 01.12.1978, Page 40

Skrifarar, þeir er rituðu eða afrituðu bæk-
ur eða önnuðust bréfaskriftir fyrir höfðingja,
voru kannske einu hálaunamennirnir í þá tíð,
þeir áttn kröfu á tveim hundruðum, það er
tveim kúgildum á ári.
Árin 1616 og 1617 var mikill mannl'ellir
víða á íslandi, einkum þó á Norður- og Aust-
urlandi. Varð þá í þessum landshlutum svo
mikil fólksekla að til algjörrar landauðnar
horfði. Kemur fram af fornum skjölum, að
ungmenni Iiafa þá verið seld í þessar sveitir,
drengir fyrir 60 til 80 álnir og stúlkur fyrir 40.
Þannig létu á öllum tímum framboð og eft-
irspurn til sín taka. Þegar fólk vegna harðæris
flosnaði upp af búum sínum varð það oftlega
að ráða sig til vistar upp á hin lélegustu kjör -
jafnvel aðeins sem matvinnungar. Hins vegar
þegar fólksekla var, svo sem eftir hinar miklu
plágur: Svartadauða, bólusótt eða aðrar mann-
skæðar landfarsóttir, setti vinnufólk fram kröf-
ur um betri afkonm, er bændum þótti oft
fjarri allri sanngirni. Má í því sambandi til-
færa vísu Stefáns Ólafssonar í Vallanesi:
Verknám varla kunna
vinnumenn sem ber;
það þarf ei neinn að nunna,
að nokkur fáist hér
fyrir minna fé
en full tíu’ aura sé;
átta stikur vaðmáls víst
verður að láta í té,
að auki aðra hýru;
allt þeir leggja að rýru.
Orðið „nunna" merkir hér að ræða um.
„Stika“ merkti frarnan af alin en var síðan
talin jöfn meter.
Gömul vísa hljóðar svo:
Alin kosta andir tvær,
álftin jöfn við fjórar jxer.
Tittlingana tíu nær
tók ég fyrir alin í gær.
Tittlingur merkir hér jjorsk, er ekki nær
máli.
Alinin hefur lengi verið almennur mæli-
kvarði á efnahag manna því enn í dag er talað
um, að þessi eða hinn sé kominn í álnir, jjað
er að segja orðinn allstöndugur. Þá var og al-
gengt að segja um fólk, sem komst af án að-
stoðar hreppsins að J)að væri bjargálna.
Ákvæði Jónsbókar um ]:>að hverjir skuli telj-
ast I jár síns ráðandi eru á þá leið, að liver mað-
ur „er hefur vit sitt og má búi sínu ráða og
kaupum og er hestfær og ölfær“.
Fiskur
Gjaldgengur fiskur (yfirleitt hertur) varð að
vera málfiskur, j^að er ein alin frá vætubeini
(bein í þunnildisrönd) og aftur á aftasta lið
hryggjar (að sjálfsögðu að öllu óaðfinnanleg
vara).
10 ýsur eru taldar á við fjóra jmrska og
tvær löngur til jafns við þorsk.
Framan af öldum nota bændur er við sjávar-
síðuna búa fisk aðeins til heimilisþarfa eða í
vöruskiptum við fólk í uppsveitum. En er
kemur fram á 14. öld er farið að flytja út
skreið í stórum stíl. Fer Jiá bændafólk meira
að draga sig til jarða við sjóinn. Á jæssari og
næstu öldum verður landið einkum frægt fyr-
ir harðfiskinn. Á landabréfum frá löndunum
við Miðjarðarhaf heitir land okkar ekki Is-
land heldur „Stokkafixa“, jx e. harðfisklandið.
Fjórðungur, ]>. e. 20 merkur, veginn af:
smjöri, ull eða tólg, telst jafnvirði 20 fiska á
landsvísu. „Á landsvísu“ merkir „eftir lands-
venju“.
Myndin hér að ojan er aj nýslegnum sliildingum
frá árinu 1836.
34 BANKABLAÐIÐ