Morgunblaðið - 25.06.2009, Blaðsíða 13

Fréttir 13INNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 2009
Eftir Svanbjörgu H. Einarsdóttur
svanbjorg@mbl.is
SAMDRÁTTURINN í samfélaginu
virðist ekki enn vera farinn að bitna
á fornleifarannsóknum miðað við
fjölda leyfisveitinga hjá Fornleifa-
vernd ríkisins. Það sem af er ári hafa
verið gefin út tuttugu og sjö rann-
sóknarleyfi miðað við tuttugu og tvö
á sama tíma á síðasta ári. Agnes
Stefánsdóttir, deildarstjóri hjá
Fornleifavernd, segir ástæðuna lík-
lega þá að fornleifafræðingar séu
fyrr á ferðinni að sækja um í ár.
Fornleifarannsóknir dýrar
Fjármögnun fornleifarannsókna
er með ýmsum hætti. Hreinar vís-
indarannsóknir eru oftast kostaðar
af Fornleifasjóði, sem er á vegum
menntamálaráðneytis. Sjóðurinn-
hefur til ráðstöfunar um tuttugu
milljónir.
„Sannleikur málsins er þó sá að
fornleifarannsóknir eru dýrar. Ein
stór rannsókn gæti hæglega kostað
tuttugu milljónir,“ segir Agnes.
Eitthvað er um að sótt sé um fé til
rannsókna beint frá Alþingi og einn-
ig til Rannís. Þá er einhverjar rann-
sóknir unnar í erlendu samstarfi
sem oftast felst í að erlendir starfs-
menn eru borgaðir af erlendu stofn-
uninni eða fyrirtækinu.
Einkavæddur uppgröftur
Einkavæðingin hefur náð til forn-
leifarannsókna. Þjóðminjasafnið
kemur lítið að rannsóknum eins og
áður var og þá helst sem samstarfs-
aðili. Flestir fornleifafræðingar
starfa á eigin vegum og taka að sér
verkefni. Til dæmis eru fram-
kvæmdarannsóknir svokallaðar
borgaðar af framkvæmdaaðilanum
sem ræður þá til verksins fornleifa-
fræðing. Það geta verið sveitarfélög,
byggðasöfn og einkaaðilar en einnig
stórar stofnanir og ríkisfyrirtæki.
Umsögn eða leyfi þarf til fram-
kvæmda frá Fornleifavernd ríkisins
og er það hluti af deiliskipulagi. Það
er því ljóst að atvinnuleysi gæti farið
að gera vart við sig meðal fornleifa-
fræðinga. Þá er ekki ólíklegt að
dregið verði úr fjárveitingum á veg-
um ríkisins. Agnes segir ekki líta út
fyrir að Fornleifavernd þurfi að
skera niður á þessu ári að öðru leyti
en því að laun forstöðumanns hafi
verið lækkuð. Á næsta ári eru hins-
vegar líkur á niðurskurði. „Forn-
leifavernd veitir hins vegar ekki fé
til rannsókna og niðurskurðurinn
hjá okkur felst því í sparnaði í
rekstri.“
Samdrátturinn nær til fornleifafræðinnar
 Fornleifarannsóknir hluti af skipulagi og framkvæmdum
 Fornleifafræðingar munu því finna fyrir samdrættinum
Morgunblaðið/Ómar
Uppgröftur Rústir íbúðarhúss, sem talið er að Guðbrandur biskup Þorláks-
son hafi látið reisa á Hólum í Hjaltadal 1587, komu í ljós í fyrrasumar.
Ferðalag um slóðir fornleifa í sumar
Reykholtssel Rannsóknin er þverfaglegt al-
þjóðlegt verkefni um sel Reykholts í Borg-
arfirði og framhald af stórri rannsókn á bæj-
arstæðinu í Reykholti. Megináhersla er lögð
á sel Reykholts í tíð Snorra Sturlusonar.
Áhersla er á að skoða skipulag landnýtingar
og leitast við að skilja mikilvægi og hlutverk
seljabúskapar fyrir Reykholt sem kirkju-
miðstöð og valdamiðstöð, einkum í tíð
Snorra. Reykholt er einn frægasti sögu-
staður landsins og er uppgröfturinn þar til
sýnis fyrir gesti og hægt að fá leiðsögn um
svæðið.
Skriðuklaustur Þar hefur staðið yfir frá árinu 2000
fornleifarannsókn á rústum klaustursins sem þar stóð á
árunum 1493-1554. Áður en lagt var í rannsóknina var
staðsetning klaustursins ekki þekkt. Rannsóknin hefur
gefið mynd af starfsemi og húsakosti klaustursins sem
og fjölbreyttu hlutverki þess í samfélaginu. Klaustrið
samanstóð af þyrpingu vistarvera, kapellu og kirkju sem
stóðu við klausturgarð með brunni fyrir miðju. Byggingin
hefur líkst kaþólskum klausturbyggingum í öðrum lönd-
um. Á Skriðuklaustri fór fram ritun bóka og skjala, auk
ræktunar mat- og lækningajurta. Líklegt er talið að þar
hafi verið stundaðar lækningar. Margir merkir gripir hafa
fundist við uppgröftinn, þar á meðal má nefna brot úr
líkneski af einum guðspjallamannanna, reiknimynt, alt-
arissteina, innsiglishring o.fl.
Hringsdalur í Arnarfirði Þar hafa fundist nokkur kuml, þar á meðal bátskuml
en innan við tíu bátskuml hafa fundist í landinu. Í dalnum er greinilega kumla-
teigur sem er hliðstæða kirkjugarðs. Meðal þess sem hinir látnu hafa talið
gott að taka með sér í gröfina eru kambar, hnífar, öxi og sverð. Á Vestfjörðum
er einnig uppgröftur í Vatnsfirði við Ísafjarðardjúp. Rannsóknin er undir
merkjum Vestfjarða á miðöldum sem er samstarf margra, þ.á.m. Háskóla Ís-
lands, Fornleifastofnunar Íslands, Oslóarháskóla, NYC University o.fl. Þar er
starfrækur Fornleifaskóli Vestfjarða, en 20-30 fornleifafræðinemar víða að úr
heiminum fá tilsögn á sumarnámskeiðum þar.
Hólar í Hjaltadal Þar hefur farið fram uppgröftur í nokkur ár. Rannsóknin hefur
m.a. að markmiði að skoða áhrif kirkjulegra miðstöðva, efnahag biskupa á mismun-
andi tímum, rekstur og skipulag þorpsins og húsakost og gerð ásamt því að skoða
kjör íslenskra yfirstétta. Mikill fjöldi gripa hefur fundist, m.a. prentstafir úr blýi úr
prentsmiðju Hólastóls. Einnig stendur yfir rannsókn á fleiri stöðum tengdum Hól-
um, s.s við Kolkuós sem var höfn Hólaseturs. Í Skagafirði verður uppgröftur víðar,
m.a. stendur einnig til að rannsaka gamalt bæjarstæði Glaumbæjar.
Alþingisreiturinn Rannsóknin hefur staðið yfir í vetur en sjaldgæft er að
unnið sé að uppgreftri að vetri til. Tjald var sett upp og hitað fyrir loppna
fornleifafræðinga. Mikið lá á að klára rannsóknina því til stóð að byggja á
svæðinu, en nú er alls óvíst hvort af því verði á næstunni. Líklega er þarna að
finna einar elstu minjar landsins. Hús eru að koma í ljós og merkar minjar
um járnvinnslu úr mýrarrauða hafa fundist. Er jafnvel talið að þarna hafi ver-
ið vísir að „iðnaðarsvæði“.
Bær í Öræfasveit Talið er að blómleg byggð hafi verið þar sem nú eru sandar
Öræfasveitar. Eftir gos úr Öræfajökli 1362 lagðist sveitin í eyði. Sveitin hét áður
Litlahérað en var eftir hörmungarnar kölluð Öræfasveit. Býlið Bær var einn
þeirra bæja sem lögðust í eyði og grófust undir ösku og vikur. Rústirnar, sem
verið er að grafa upp úr vikrinum, eru óvenju heillegar. Húsaveggir eru eins til
tveggja metra háir og margir munir hafa komið í ljós. Áður hefur bærinn Gröf
verið grafinn upp á þessum slóðum.
*Streymi á erlendri tónlist um ADSL internetþjónustu flokkast sem erlent niðurhal, nánar á Tónlist.is.
**Viðskiptavinir í GSM áskrift, Mínu Frelsi eða ADSL internetþjónustu.
Takmarkaður fjöldi áskrifta.
Í sumar býður Síminn viðskiptavinum sínum
Sumaráskrift* að Tónlist.is fyrir 0 kr. aukalega.**
Þar geta þeir hlustað á uppáhaldslögin sín
í símanum eða tölvunni eins oft og þeir vilja.
Þú færð ekki bara uppáhaldslagið þitt, heldur
2,5 milljónir íslenskra- og erlendra laga til við-
bótar. Farðu á siminn.is, skráðu þig og njóttu
þess að hlusta hvar og hvenær sem er.
Milljónir laga
í símann og tölvuna
án þess að borga krónu aukalega!
Það er
800 7000 • siminn.is
Skráðu þig ásiminn.is