Morgunblaðið - 09.07.2009, Blaðsíða 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚLÍ 2009
MIKIÐ hefur verið
rætt um Icesave sam-
komulagið sem nú
liggur fyrir Alþingi.
Flestir eru sammála
um að samkomulagið
sé algerlega óásætt-
anlegt. Ríkisábyrgð á
tryggingarsjóð inni-
stæðueigenda og fjár-
festa skapar mikla
óvissu um stöðu rík-
isins. Ákvæði um að-
fararhæfi Hollendinga og Breta að
íslenskum eignum setur í raun
auðlindir þjóðarinnar í uppnám.
Deilt er um hvaða eignir eru að-
fararhæfar, en ekki hvort Bretar
og Hollendingar hafa þann rétt
samkvæmt núverandi sam-
komulagi. Endurskoðunarákvæði
samningsins snúa öll að hags-
munum Breta og Hollendinga og
svona mætti lengi áfram telja.
Hver er helsta ástæða þess að
þjóðin stendur nú í þessum deilum
varðandi Icesave-reikningana?
Getur það verið að þjóðin sé ekki
ábyrg fyrir innistæðum á Icesave-
reikningum Landsbankans? Getur
sökin legið hjá innbyggðum galla í
fjármálakerfi Evrópu? Getur verið
að Bretar séu að verja sína hags-
muni innan núverandi kerfis og
hafi því beitt óeðlilegum aðferðum
til að knésetja Landsbankann og
seinna KB-banka? Getur það verið
að krafan um ríkisábyrgð brjóti í
raun eina af grundvallarreglum
Evrópska efnahagssvæðisins um
frjálst flæði fjármagns? Allt eru
þetta lögmætar vangaveltur.
Ímyndum okkur að svipað kerfi
væri við lýði á Íslandi. Hvert bæj-
arfélag væri ábyrgt fyrir sínum
banka. Banki lítils sveitarfélags
með 600 íbúa myndi stofna útibú í
Reykjavík. Íbúar sveitarfélagsins
vissu ekki um þessa fyrirætlan
bankans og hefðu heldur ekki get-
að komið í veg fyrir útþenslu hans.
Ágóði íbúa sveitarfélagsins af
stofnun þessa útibús eru hverf-
andi. Útibúinu gengur vel og inni-
stæðueigendum fjölgar óðfluga.
Einhverra hluta vegna er útibúinu
lokað skyndilega, t.d. vegna þess
að Reykjavík ákveður nú allt í einu
að litla sveitarfélagið sé of lítið til
að ábyrgjast innistæður útibúsins
og lætur loka því. Eignir litla
bankans eru eðlilega við þessar að-
stæður seldar á brunaútsölu og
miklar kröfur falla á bankann. Er
einhverjum sem finnst það eðlilegt
og sanngjarnt að allir íbúar þessa
litla sveitarfélags séu dæmdir í
ánauð vegna þessa? Auðvitað er
ekki hægt að réttlæta það, sér-
staklega ef öll lög segja annað.
Ef það væri svo að íbúar litla
sveitarfélagsins væru ábyrgir fyrir
starfsemi bankans, hvaða áhrif
hefði það á starfsumhverfi hans?
Hver væri samkeppnisstaða hans
gagnvart banka frá Reykjavík,
sem hefði alla íbúa Reykjavíkur á
bak við sig? Það væri ekkert mál
fyrir banka í Reykjavík að stofna
útibú í litla sveitarfélaginu, en það
væri óverjandi fyrir litla bankann
að stofna útibú í Reykjavík. Þetta
væri gróf mismunun á starfsum-
hverfi bankanna og þýddi í raun að
í gegnum árin myndi allt fjármagn
færast frá litla staðn-
um til Reykjavíkur.
Þarna kemur líka
líkleg skýring á hörku
Breta gagnvart Ís-
lendingum. Þeir eru
að verja sína hags-
muni sem „stór aðili“
innan Evrópu. Þeir
eru að verja kerfi sem
fær ekki staðist til
lengdar vegna þess að
þeir hagnast á því á
kostnað minni ríkja
innan Evrópu. Bret-
land hefur í gegnum
árin einmitt verið höfuðstöð fjár-
málamarkaðar Evrópu. Ef það
væri svo, eins og Bretar halda
fram, að það sé eðlilegt að krefja
einstök ríki um ríkisábyrgð á
tryggingarsjóðinn, þá væri það
ekki verjandi fyrir minni þjóðir
Evrópu að stunda bankastarfsemi
utan sinna landamæra. Það væri í
algerri mótsögn við grundvall-
arhugsunina um sameiginlegan
innri markað Evrópu. Því fær
krafan um ríkisábyrgð ekki stað-
ist. Krafan um ríkisábyrgð brýtur
því í raun eina af grundvall-
arstoðum Evrópska efnahagssvæð-
isins um frjálst flæði fjármagns
þegar til lengri tíma lætur.
Segjum svo að ESB átti sig á
þessum galla, eða að minni þjóðir
innan sambandsins geri at-
hugasemdir og að sameiginlegur
tryggingarsjóður verði stofnaður,
sem er það eina rétta, þá hafa Ís-
lendingar engan rétt á endur-
upptöku Icesave-samkomulagsins.
Hollendingar og Bretar geta jafnt
sem áður gengið að eignum ís-
lenska ríkisins. Það er algerlega
óásættanlegt.
Þegar þessir innbyggðu ágallar
kerfisins eru hafðir í huga og þeg-
ar haft er í huga að Bretar beittu
Íslendinga miklu ofríki og að ekki
er krafist ríkisábyrgðar í núver-
andi lögum um starfsemi trygging-
arsjóðsins – hvernig er þá hægt að
ættlast til þess að Íslendingar geti
samþykkt núverandi Icesave-
nauðungarsamkomulag? Sú rík-
isábyrgð sem krafist er steypir
framtíð íslenska lýðveldisins í svo
mikla hættu að ekki er verjandi að
samþykkja Icesave-samkomulagið.
Rök Íslendinga eru yfirgnæf-
andi. ESB hefur engin sanngjörn
rök til þess að krefjast rík-
isábyrgðar og í raun er hægt að
sýna fram á eins og var nefnt að
ofan að það brýtur gegn EES sam-
komulaginu um frjálsan flutning
fjármagns. Fjármunir vegna Ice-
save skipta Breta og Hollendinga
engu máli. Fjármálakerfi Evrópu
er í engri hættu. Aftur á móti er
nokkuð augljóst að ef rík-
isábyrgðin á tryggingarsjóð inni-
stæðueigenda og fjárfesta er stað-
fest, getur það haft ólýsanlegar
afleiðingar í för með sér fyrir
framtíð íslensku þjóðarinnar. Ís-
lenskir ráðamenn verða að fara að
vakna. Þeir hafa öll vopn í sínum
höndum, það vantar bara viljann
til að nýta þau.
Eftir Birgi Örn
Steingrímsson
» Getur sökin legið hjá
innbyggðum galla í
fjármálakerfi Evrópu?
Getur verið að Bretar
séu að verja sína
hagsmuni innan núver-
andi kerfis og hafi því
beitt óeðlilegum aðferð-
um til að knésetja
Landsbankann og
seinna KB-banka?
Birgir Örn
Steingrímsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Innbyggður
galli í fjármálakerfi
Evrópu
Í MORGUN-
BLAÐINU 8. júlí birt-
ist grein með ofan-
greindri fyrirsögn eftir
Petrínu Baldursdóttur,
formann bæjarráðs
Grindavíkur. Í grein-
inni er rakin forsaga
kaupa Bláa lónsins hf.
og síðan HS Orku hf. á
71,21% hlut í óskiptu
landi Járngerðarstaða-
og Hópstorfu, alls um 5.565 ha. Ég
ætla ekki hér að ræða um þau póli-
tísku átök sem lýst er í greininni eða
hvað einstakir menn „líklega vissu“
vegna ættartengsla, það er ekki mál
HS Orku hf., en skýra hins vegar
frekar aðkomu HS Orku hf. að þess-
um málum og leiðrétta missagnir.
Ástæða kaupa Bláa lónsins hf. á
landinu 2007 var sú, að Bláa lónið hf.
var á leigulandi með skammtíma
leigusamning og þurfti að tryggja
hagsmuni sína til framtíðar. Þegar fé-
lagið leitaði eftir kaupum af landeig-
endafélaginu á landsvæði undir starf-
semi sína þá fengust þau svör að
einstakir hlutar landsins yrðu ekki
seldir, einungis landið í heild sinni.
Jafnframt kom fram að þeir hefðu
nokkrum sinnum rætt við Grindavík-
urbæ um kaup landsins í heild sinni
en verðhugmyndir verið með það
ólíkum hætti að ekki hefði orðið af
viðskiptum. Þessi kaup voru kostn-
aðarsöm og hófust því viðræður 2008
milli Bláa lónsins hf. og HS Orku hf.
um að HS Orka hf. keypti landið af
Bláa lóninu hf. en félag-
ið fengi forkaupsrétt að
landi undir starfsemi
sína og var frá því geng-
ið í júlí 2008. Það er
hinsvegar alrangt sem
fram kemur í grein for-
manns bæjarráðs að
landið nái frá Reykja-
nestá að Svartsengi.
Þannig er Reykjanes-
viti sem dæmi í landi
Kalmannstjarnar og
Junkaragerðis, síðan
kemur jörðin Staður og
þá Húsatóttir þannig að mörk lands-
ins eru um 11 km frá Reykjanestá.
Alvarlegasta villan, sem um leið
kollvarpar greininni, er sú, að þarna er
alls ekki um að ræða það land sem ver-
ið er að selja! Það sem samþykkt hefur
verið að selja er fyrst og fremst auð-
lindin í Svartsengi en þar sem hún
tengist 63 ha. lands sem keyptir voru
samkvæmt gerðardómi frá 21. janúar
1976 þá er nauðsynlegt að selja þá
með. Auk þessara 63 ha. á HS Orka hf.
87 ha. sem ekki eru seldir og því síður
71,2% hluturinn í óskipta landinu.
Fullyrðingin sem fram kemur um að
„þetta sé landið sem Árni Sigfússon
ætlar nú að eignast og vill selja Grind-
víkingum á þrefalt hærra verði með
fulltingi HS Orku …“ er því alröng, al-
gjörlega staðlausir stafir og botninn
þar með fallinn úr greininni.
Um þessi landamál voru haldnir
nokkrir fundir á tímabilinu desember
til febrúar en þá óskaði Grindavík-
urbær eftir fresti til frágangs auð-
lindastefnu sinnar og til að semja við
ríkissjóð um kaup jarðanna Staðar og
Húsatófta. Á þessum fundum kom
ítrekað fram að HS Orka hf. væri
reiðubúin að selja Grindavíkurbæ
eignarhlut sinn í óskipta landinu gegn
greiðslu útlagðs kostnaðar og yf-
irtöku þeirra lána sem fylgdu kaup-
unum. Á þetta var ekki fallist en
gerðar kröfur um lægra verð sem
ekki varð samkomulag um. Þann 28.
apríl, síðan þann 12. maí og loks þann
8. júní voru send erindi til Grindavík-
urbæjar, tölvupóstur og loks form-
legt bréf, þar sem óskað var eftir við-
ræðum um þessi mál í heild sinni.
Þessum erindum var ekki svarað fyrr
en 24. júní og þá þannig að bæjarráð
teldi eðlilegt að fá fyrst skýr svör um
stöðu einstakra mála er varða at-
hugasemdir Orkustofnunar við
Svartsengissvæðið áður en endanlega
er gengið til samninga við HS Orku
um landakaup o.fl.
Niðurstaðan stjórnar HS Orku hf.
varð þá sú að selja Reykjanesbæ jarð-
hitaauðlindina og þá 63 ha. sem henni
fylgja þar sem ítrekaðar tilraunir
sýndu að ekki væri unnt að fá við-
ræður við Grindavíkurbæ um málið.
Landakaupamál Reykjanes-
bæjar - Forsaga
Eftir Júlíus
Jón Jónsson »Ég ætla ekki hér að
ræða um þau póli-
tísku átök sem lýst er í
greininni ... en skýra
hins vegar frekar að-
komu HS Orku hf. að
þessum málum og leið-
rétta missagnir.
Júlíus Jón Jónsson
Höfundur er forstjóri HS Orku hf.
KÆRI lesandi.
Mér hefur verið mjög
hugleikið undanfarið
hvað sé að gerast í ís-
lensku þjóðfélagi og sá
eftir því að hafa ekki
mætt á Austurvöll á
laugardaginn. Að mót-
mæla því hvernig kom-
ið væri fyrir íslensku
þjóðinni út af sjálf-
hverfu og græðgi ein-
hverra manna (og athugið að konur
eru líka menn) sem virðast ekkert
hafa hugsað um hvaða áhrif leikur
þeirra hefði á framtíðina á Íslandi.
Ég velti því fyrir mér eins og sjálf-
sagt mörg ykkar af hverju við og börn
framtíðarinnar eigum að greiða fyrir
þeirra afglöp? Ég vona svo sannarlega
að rannsókn Evu Joly, sérstaks sak-
sóknara, og annarra sem eru að rann-
saka aðdraganda hrunsins skili ár-
angri og það sem fyrst. Sannleikurinn
þarf að koma í ljós. Hafi verið leikið á
saknæman hátt með framtíð heillar
þjóðar og undanskot á fjármunum sé
staðreynd, þá þarf að taka á slíkri
hegðun í samræmi við þann laga-
ramma sem við á. Jafnir fyrir lögum
eiga Jón og sr. Jón að vera.
Eftir því sem ég kynni mér betur
aðgerðir ríkisstjórnarinnar finnst
mér minna vit í því sem gert er.
Icesave? Til bjargar og verndar
hverjum? Okkur Íslendingum? Hol-
lendingum, Bretum, alþjóða-
samfélaginu?
Óútfylltur tékki til næstu 15 ára
vekur með mér ugg. Er þessi tékki
tryggður með aðgangi að auðlindum
okkar? Framtíðin er óræð. Ef íslensk-
ir lögfræðingar geta ekki komið sér
saman um hvernig túlka beri samning-
inn, hvernig eigum við þá að geta
treyst því að Hollendingar, Bretar og
alþjóðasamfélagið leggi sama skilning
í samninginn og núverandi ríkisstjórn
eða sú næsta eða þarnæsta?
Haldið þið, kæru lesendur, að
„stúlkan sem elskaði fossinn“, Sigríð-
ur Tómasdóttir frá Brattholti, hafi
verið að vernda Gullfoss fyrir erlend-
um fjárfestum í byrjun
20. aldarinnar, með því
að setja sig upp á móti
valdamestu mönnum
landsins þá og hóta að
henda sér í fossinn, til
þess að valdamestu
menn framtíðarinnar
gætu síðar sett fossinn í
pant í útlandinu? Nei,
það held ég ekki!
Aðgerðir ríkisstjórn-
arinnar til hjálpar heim-
ilunum hafa mér virst
hálfslappar og flestar til
þess gerðar að gera okkur að vilja-
lausum verkfærum, framtakslausum
og ósjálfbjarga einstaklingum, upp á
aðra komna með viðurværi okkar.
Ekki kannski ólíkt því þegar þjóðin
bjó í torfkofum, sótti björg í bú með
leyfi húsbóndans og það var háð góð-
vilja hans hvort gekk að brauðfæða
fjölskylduna þennan daginn eður ei.
Hingað til hafa þau sem áttu sér-
eignasparnað fengið góðfúslegt leyfi
stjórnvalda til að leysa hann út eða
hluta hans, þó ekki of mikið og alls
ekki of mikið í einu.
Svo hafa stjórnvöld einnig séð til
þess að þær fjölskyldur sem þegar
hafa misst heimili sín fái nokkurra
mánaða frest til að yfirgefa húsnæðið
og finna fjölskyldunni annað þak yfir
höfuðið.
Þeir sem þegar eru komnir á von-
arvöl, fastir í „tveggja íbúða gildru“
eða annarri óáran geta afsalað sér
sjálfræðinu með því að fara bónleið til
dómarans (bónleið til bankastjórans
skilar víst ekki sama árangri og áður)
Í atvinnuleysinu er horft til Kan-
ada, Noregs og svo jafnvel lands-
byggðarinnar. Þar hvorki kom né fór
góðærið.
Öll vitum við að eitthvað verður að
gera við núverandi aðstæður og
vissulega er ég sammála því. Ég er
bara ekki sammála þeim leiðum sem
verið er að fara. Hvernig skilgreinum
við velferðina? Um hvað ætlar rík-
isstjórnin að standa vörð ef ekki um
börnin, unga fjölskyldufólkið, öryrkja
og aldraða, þá sem standa höllum
fæti og eiga erfitt með að verja sig.
Ég þarf ekki að heyra meira um hvað
staðan er erfið og verkið vandasamt,
það vitum við öll. Það þarf að skera
niður, draga saman, spara og við höf-
um kjark, þor og dug til þess. En það
verður líka að vera samræmi milli
orðs og æðis. Efnahagshrunið kemur
verst niður á þeim sem minnst hafa
milli handanna og þyngstar hafa
byrgðarnar: öryrkjar, aldraðir, unga
fjölskyldufólkið með börn á framfæri
sem hefur jafnvel rétt fyrir hrun tek-
ið fyrstu skrefin á fasteignamark-
aðinum með lántökum og er jafnvel
enn að mennta sig. Bleyjur, matur á
borðið, þátttaka barna í tómstundum
eða íþróttum, afborganir af húsnæð-
inu, bíll sem ekki er hægt að losa sig
við, „tveggja íbúða gildran“, hækk-
andi gjöld, lækkandi tekjur, rýrnandi
kaupmáttur og niðurskorin þjónusta.
Vegna aðgerða og aðgerðaleysis
stjórnvalda er erfitt fyrir fólkið í
landinu að gera fyrir sig og sína ein-
hverjar áætlanir, hvort sem er til
lengri eða skemmri tíma. Tíminn líð-
ur og óvissan vex. Við þurfum af-
dráttarlausar upplýsingar um vænt-
anlegar aðgerðir stjórnvalda, þ.e.
allan pakkann. Að strá til okkar upp-
lýsingum eins og brauðmolum, einum
í einu, er ekki til annars fallið en að
valda fólkinu í landinu óþarfa áhyggj-
um og gerir öllum fjölskyldum erfitt
fyrir við gerð framtíðaráætlana.
Heildarsýnin er okkur öllum mik-
ilvæg og mikilvægt að stjórnvöld hafi
trú á þjóðinni og veiti þjóðinni þær
upplýsingar sem henni ber og það
strax, takk. Lífskjör almennings
skerðast ekki eingöngu vegna auk-
inna skulda ríkissjóðs, ýmis sveit-
arfélög glíma einnig við auknar
skuldir og niðurskurð sem kemur nið-
ur á lífskjörum íbúanna. Það er mik-
ilvægt að sami hópurinn beri ekki
uppi meginþunga niðurskurðar, sam-
dráttar og hækkana.
Eftir Heru Ósk
Einarsdóttur »Er Icesave „save“?
Hvernig lítur ráð-
gjafapakki ríkisstjórn-
arinnar út?
Hera Ósk Einarsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi.
Framtíð Íslendinga