Saga - 1992, Blaðsíða 48

46
ADOLF FRIÐRIKSSON OG ORRI VÉSTEINSSON
að þeir tengdu flestir dómhringa og lögréttur við þingstaði þjóðveldis
fremur en huga að yngra þinghaldi. Á hreppaþingstöðum voru
haldnir fundir um málefni hreppa, og hreppadómar upp kveðnir.
Hvað varðar dómhringa og lögréttur á þessum stöðum, þá virðist
loksins komið trúverðugt samband milli heita fornleifa og atburða
fortíðarinnar.
Á Vesturlandi eru heimildir um a.m.k. átta dómhringa og lögréttur
á hreppaþingstöðum, það eru 29% af þekktum dómhringum og lög-
réttum á svæðinu. Þessir staðir eru um 13% af öllum hreppaþingstöð-
um á Vesturlandi.84 Okkur þótti varasamt að draga af þessu safni
miklar ályktanir, þar sem fjórar þessara minja eru horfnar (Reykholt,
Smiðjuhóll, Hvammur og Hrafnseyri). Við gátum því aðeins skoðað
helming dómhringa og lögrétta á hreppaþingstöðum með eigin aug-
um. Að vísu vill svo til að góðar lýsingar eru til af hinum horfnu rúst-
um sem gefa hugmynd um útlit þeirra, a.m.k. hvað varðar stærð og
lögun. Við töldum í fyrstu að hlutfall lögrétta og dómhringa á hreppa-
þingstöðum væri of lágt til að vera marktækt, og að þessar nafngiftir
bæri fremur að skoða sem dæmi um þá tilhneigingu manna að gefa
rústum dularfull nöfn frekar en heimildir um sérstök mannvirki undir
þinghald. Við styrktumst í þeirri trú er við komumst að því að Lög-
réttan/Dómhringurinn á Heynesi var ekki mannvirki. Sú staðreynd
að þessar rústir eiga næsta fátt sameiginlegt hvað varðar gerð og lög-
un bendir í sömu átt. Á mynd 13 eru sýndar grunnmyndir af dóm-
hringum og lögréttum, og getur hver maður séð að lítið er skylt með
rústunum á Lækjarbug, Heggsstöðum og í Unaðsdal.
Á móti þessu mælir að skráning okkar er ekki fullkomin og að á
umliðnum hundrað árum hefur fjöldi rústa horfið sökum jarðabóta og
fornleifaskýringar vegna fólksflutninga. Það er því vel líklegt að fleiri
rústir kallaðar lögréttur eða dómhringar hafi verið eða séu jafnvel enn
til. Þó breytti það skoðun okkar, að á miklu fleiri þingstöðum en þess-
um átta eru, eða hafa verið, rústir sem kenndar eru við þinghald en
bera önnur nöfn eða engin. Þessum rústum má skipta í tvennt eftir
gerð:
Annarsvegar eru rústir kallaðar þinghús. Það eru agnarsmáar kofa-
tóftir, oft ekki nema 2x3 m að innanmáli. Skýrar þinghústóftir má enn
84 Um fjölda og nöfn hreppaþingstaða höfum við að mestu stuðst við samantekt
Lýðs Björnssonar, Saga sveitarsljórnar I, 88-127.