Organistablaðið - 01.10.1980, Qupperneq 6

Þorkell Sigurbjörnsson
Enn um "Viðbætinn"
Mikill fengur var grein Dr. Hallgríms Helgasonar í seinasta Organistablaði,
"Kóralbók eða prentvillu-paradís". Undirritaður tekur heils hugar undir þá
athugasemd, að mjög hafi skort "á efnislega greinargerð fyrir útgáfum" í blaðinu
hingað til. Vonandi markar grein Dr. Hallgríms þáttaskil ( þessum efnum nú.
Rúmur hálfur áratugur er liðinn, síðan það kom í minn hlut að fylgja Viðbæti
sálmasöngbókar úr hlaði með nokkrum formálsorðum. Með því aðgaumgæfa
þau orð, hygg ég, að skýring á niðurröðun laga og lagavalinu sjálfu fáist.
Nefndarmönnum fannst m.a. ekki "sjálfsagt" að raða lögum eftir tilgangi ( eins
og Dr. Hallgrímur mælir með), heldur eftir númeraröð Sálmabókarinnar 1972,
svo dæmi sé tekiö. Skoðanir nefndarmanna á einstaka „tímaskökkum" lögum
eða s.k. "kristilegum dægurlögum" voru léttvægar gagnvart þeirri staðreynd, að
þessi "forkastanlegu" lög eru notuð og þurfa því að vera til á nótum. Þaö var
m.ö.o. ekki hlutverk útgáfunefndarinnar að dæma smekk safnaða, kóra, presta,
organista, sálmaskálda eða þýðenda.
Það er svo auðvitað síkvikt umhugsunarefni, langt út fyrir þennan ramma, hvað
ræður lagavali yfirleitt - og þá ekki síst í kirkjum landsins.
Dr. Hallgrímur er mjög afdráttarlaus í dómum sínum um hljómsetningar fjölda
laga í þessum Viðbæti. Þar stendur hann mjög traustum fótum með alvæpni
fræðanna - og þau fræði eru e.k. samkomulag um rétt og rangt, gott og illt í
meðferð radda og samhljóma.
Margar þær villur, sem Dr. Hallgrímur bendir á, eru gamlir kunningjar, sem fylgt
hafa ýmsum lögum frá því er nefndarmenn kynntust þeim fyrst. Aðrar voru
okkur nýjar, og enn aðrar voru beinlínis af okkar völdum. Ekki treysti ég mér til að
svara fyrir aðra lagasmiði eða raddsetjara, en ég get ekki umgengist lög sem
hljómfræðidæmi. Fræðimennska og skáldskapur stangast oft á; barnið og
foreldrið í okkur öllum.
Ég man í svipinn ekki eftir geinu skáldverki, þar sem "allt er í lagi". Meir að segja
dagsannar og réttar fréttir eru ekki til, nema eitthvað sé úrskeiðis. Hlutlægur
dómur um listaverk fjallar því ekki um það, að "villan" sé til staðar, heldur, hver
tilgangur hennar sé, hvaðan hún komi, hvert hún leiði, hvort mótvægi sé gegn
henni o.þ.u.l. Ég er ekki sammála Dr. Hallgrími í því að úthrópa afdráttarlaust
fallvalta fersexundarhljóma eða birgsla mönnum um kunnáttuleysi, þegar þeir
velja samstígar 5-undir eða 8-undir, tvíræða mishljóma, krómatík eða önnur
óþægindi. Sumt af þessu eru, frá mínum bæjardyrum, sérkennileg eða hrífandi
litbrigði. Leikreglur hefðbundinnar hljómfræði og raddfærslu eru hér ekki svo
sjálfsagðar í umfjöllun nýsmíða frekar en í umfjöllun smíða frá t.d. 14. öld.
Nærtækt dæmi úr eigin smiðju læt ég nægja hér. Það er við orðin "þó allar
heimsins raddirsyngi villt" (bls. 18). Þarfannst mér - íall hefðbundnu samhengi
- skólabókardæmið um samstígar 5-undir milli alt og bassa eiga viö. Aðrir
lagasmiðir hafa svo á sinn hátt haft ástæður fyrir bæði hljómvali og raddfærslu.
6 ORGANISTABLAÐIÐ