Morgunblaðið - 23.11.2009, Side 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2009
Skuldahali Icesave-skuldbindingunni var mótmælt fyrir framan Stjórnarráðið í fyrradag og auk þess að veifa skiltum drógu mótmælendur skuldahala, gerðan úr reikningum, upp að byggingunni.
Árni Sæberg
ÞAÐ er aðkallandi fyrir ís-
lenska þjóð, sem nú er í meiri
vanda stödd en þekkst hefur fyrr
á lýðveldistímanum, að hún gangi
um náttúruauðlindir sínar af var-
kárni, kunnáttu og ábyrgð. Sjálf-
bær nýting auðlinda hafsins hlýt-
ur að vera einn af hornsteinum
hins nýja Íslands sem við viljum
sjá rísa eftir áföllin miklu. Til-
lögur um auknar þorskveiðiheim-
ildir með skammtímahag að leið-
arljósi eru því varhugaverðar.
Langtímanýtingarstefna er lykilorð í sjálf-
bærri fiskveiðistefnu, ekki síst þegar um er að
ræða langlífar fisktegundir eins og þorsk. Í kjöl-
far ályktana á alþjóðavettvangi um sjálfbæra
þróun hafa alþjóðastofnanir á sviði auðlinda-
stjórnunar og vísindastofnanir þeim tengdar
unnið að þróun aðferðafræði sem stuðlar að ár-
angri á þessu sviði. Tillögur sérfræðinga Al-
þjóðahafrannsóknaráðsins byggja nú í meg-
inatriðum á því að tryggja að stofn haldist innan
ákveðinna fyrirfram skilgreindra viðmið-
unarmarka og því marki sé náð með skil-
greindri nýtingarstefnu, svo sem með tilliti til
ákveðins hæfilegs fiskveiðidauða.
Það var á slíkum grunni sem fyrrverandi
sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra ákvað
árið 2007 að breyta aflareglu fyrir þorsk og
færa nýtingarhlutfall í 20% af viðmiðunarstofni
svo stuðla mætti að betri nýliðun og meiri veiði
á komandi árum. Styrking hrygningarstofns
var talin nauðsynleg, en stærð hans hefur um
nokkurt skeið verið nálægt sögulegri lægð.
Jafnframt var talið að aldurssamsetning hrygn-
ingarstofns væri önnur aðalskýring á lélegri ný-
liðun í þorskstofni undanfarin ár, en um skeið
voru aðeins 3% hrygningarstofns 10 ára og eldri
þorskur samanborið við 16% þegar nýliðun var
betri fyrr á árum.
Þessa aflareglu hafa stjórnvöld nú fest í sessi
til næstu fimm ára og farið þess á leit við Al-
þjóðahafrannsóknaráðið að gerðar verði á henni
prófanir til að fá staðfest að hér á landi séu
stundaðar sjálfbærar og ábyrgar þorskveiðar.
Þess er vænst að niðurstaða liggi fyrir í næsta
mánuði sem væntanlega mun setja nýtingu
þorskstofnsins við Ísland í jákvætt ljós ef litið er
til nýtingarstigs og sjálfbærni. Aflareglan verð-
ur svo til endurskoðunar að þessu tímabili
loknu, þar sem árangur verður metinn og hugs-
anlega verður talið skynsamlegt og án áhættu
að breyta veiðihlutfallinu.
Umræða um mikla fiskgengd þessa dagana
kemur vel heim og saman við að viðbrögð
þorskstofnsins við minnkandi veiðiálagi leiði til
þess að fleiri fiskar séu á mið-
unum. Einnig eru frásagnir af
vænum fiski í góðu samræmi við
það að við aflasamdráttinn fær
hærra hlutfall árganga nú að lifa
lengur og bæta við sig þyngd.
Þessu til staðfestingar liggja nú
fyrir mælingar í nýlokinni stofn-
mælingu botnfiska, sem gefa til
kynna að hrygningarstofn þorsks
sé að styrkjast, að vart sé nú auk-
ins hlutfalls stærri og eldri
þorsks, en það er einmitt talið ein
af forsendum fyrir betri nýliðun.
Meginástæða niðurskurðar
þorskaflaheimilda fyrir tveimur árum var að
þorskárgangar eftir aldamót, að 2008-árgangi
undanskildum, eru flestir slakir. Auknar veiðar
nú, umfram það sem núgildandi aflaregla gerir
ráð fyrir, væru því einvörðungu til að draga úr
líkum á eða gera að engu væntingar um árang-
ur.
Mikilvægt er að hafa hugfast, að virk fisk-
veiðistjórnun er til að takmarka afla svo tryggja
megi sjálfbærni veiðanna. Því er óskynsamlegt
að efna nú til umræðu um eftirgjöf þegar við
greinum jákvæð áhrif aðgerða. Tillögur um að
breyta út af mótaðri langtímanýtingarstefnu
eru fyrst og fremst til þess fallnar að stefna í
hættu árangri þeirra aðgerða sem efnt var til af
illri nauðsyn árið 2007.
Það er líka ljóst að geti aðilar í sjávarútvegi
sýnt fram á að afurðir þeirra komi úr sjálf-
bærum fiskveiðum, þá hefur það verulegt
markaðslegt gildi. Því er ekki að leyna að við á
Hafrannsóknastofnuninni fáum í vaxandi mæli
fyrirspurnir frá markaðsaðilum um hvort
stofnunin geti staðfest að veiðar á þorski og
öðrum fiski á Íslandsmiðum séu í samræmi við
ströngustu kröfur um sjálfbærni og ábyrgar
fiskveiðar. Því er mikilvægt að geta sýnt fram
á að gengið sé fram af skynsemi og ábyrgð við
nýtingu auðlindarinnar. Að hvika frá markaðri
nýtingarstefnu í þorski kann til skamms tíma
að gefa fjárhagslegan ávinning en getur hæg-
lega dregið úr trúverðugleika fiskveiða Íslend-
inga. Til langs tíma litið er þó mikilvægast að
þetta myndi grafa undan uppbyggingu þorsk-
stofnsins, sem alltof lengi þurfti að þola of
miklar veiðar.
Eftir Jóhann
Sigurjónsson
» Tillögur um auknar þorsk-
veiðiheimildir með skamm-
tímahag að leiðarljósi eru afar
varhugaverðar.
Jóhann
Sigurjónsson
Höfundur er forstjóri Hafrannsókna-
stofnunarinnar
Ábyrg nýtingarstefna
fyrir þorskveiðar
ÉG SÁ í viðtali í vikunni að
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
fyrrverandi utanrík-
isráðherra, er ekki ánægð
með Icesave-samningana og
frammistöðu samninga-
nefndar Íslands í viðræðum
við Breta og Hollendinga.
Hún segir að „… við komum
fram eins og hinn seki …
göngum til samninganna eins
og sakamaðurinn, en hins veg-
ar séu bresk stjórnvöld laus
allra mála…“. Hún telur sig greinilega vera í
stöðu til þess að gagnrýna þetta og vanda um
við brunaliðið, sem kunni ekki til verka við
slökkvistörfin, án tillits til þáttar sjálfrar sín í
íkveikjunni svo notuð sé samlíking úr safni
Davíðs Oddssonar. Það skyldi þó ekki vera að
viðunandi samningar séu að einhverju leyti
torsóttir vegna þess að „sakamenn“ hafi gert
samningsstöðu Íslands erfiða.
Það er erfitt að skilja þá stöðu sem upp er
komin í samskiptum okkar við aðrar þjóðir
öðruvísi en svo að íslensk stjórnvöld séu ekki
talin trúverðug. Það er væntanlega vegna þess
að þau hafa orðið uppvís að ósannindum og
margs konar annarri ósæmilegri framkomu
gagnvart nágrannaþjóðunum sem ekki er hægt
að kalla annað en samsæri gegn almenningi og
stjórnvöldum í þessum löndum. Þar er hlutur
utanríkisráðuneytis, sem glutrar niður sam-
skiptamöguleikum við nágrannaþjóðir á ögur-
stundu, ekki lítill.
Eitt er að einkafyrirtæki gangi út á ystu nöf í
viðleitni til þess að gæta hagsmuna eigenda
sinna. Annað og verra er ef stjórnvöld ganga
fram fyrir skjöldu í hálfgerðum stríðsrekstri
einkafyrirtækja á hendur almenningi í ná-
grannalöndunum. Sama gildir um misbeitingu
opinberra stofnana í svipuðum tilgangi sem líta
verður svo á að séu á vegum stjórnvalda. Um-
mæli fyrrverandi forsætis-, utanríkis- og við-
skiptaráðherra og annarra valdamanna á
blaðamannafundum og öðrum vettvangi í ná-
grannalöndunum í aðdraganda bankahrunsins
er erfitt að túlka öðruvísi en sem ófyrirleitna
hagsmunagæslu án nokkurrar fyrirhyggju
gagnvart þeim afleiðingum sem bitnað gætu á
almenningi í þessum löndum og nú eru fram
komnar.
Íslensk stjórnvöld virðast eiga fáa vini eða
stuðningsaðila meðal nágrannaþjóðanna í
þeirri erfiðu stöðu sem nú þarf að spila úr í
samskiptum okkar við aðrar þjóðir. Því þarf að
fara mjög varlega með þær „innistæður“ sem
við eigum þegar kemur að samstarfi og samn-
ingum á alþjóðavettvangi. Ég hef orðið var við
það hjá kunningjum mínum á Norðurlöndum
og víðar, sem þurft hafa að horfa upp á viðtöl
við fyrrverandi íslenska valdamenn
í erlendum fjölmiðlum, að þeir eru
nánast orðlausir yfir afstöðu þess-
ara manna til efnahagshamfaranna
sem gengið hafa yfir íslenska þjóð.
Þar virðist afneitun á eigin ábyrgð
vera lykilskilaboð sem menn vilja
koma á framfæri við innlend og er-
lend fórnarlömb íslenska efnahags-
undursins.
Ég frábið mér að sú litla inni-
stæða, sem íslensk utanríkisþjón-
usta hefur úr að spila í samskiptum
við erlendar þjóðir á erfiðum tím-
um, sé notuð til þess að koma fólki,
sem lítil ástæða er til að flíka á alþjóðavett-
vangi, í áberandi stöður þar. Slíkt kemur út
sem forherðing og skortur á hógværð hjá fólki
sem alls ekki er óeðilegt að líta á sem „saka-
menn“ eins og nú háttar til. Fram hefur komið
að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sækist nú eftir
slíkri stöðu. Ekki er unnt að líta framhjá þeim
möguleika að óþægilegt kastljós beinist að for-
ustufólki fyrrverandi ríkisstjórnar þegar
skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis um
bankahrunið kemur út snemma á næsta ári.
Væntanlega er ekki sóst eftir slíku þegar ráðið
er í stöðu forstöðumanna alþjóðlegra stofnana
sem æskilegra er að efli virðingu viðkomandi
stofnana fremur en dragi úr henni. Ég geri ráð
fyrir að Íslendingar eigi möguleika á því að efla
baráttu gegn mansali með því að leggja al-
þjóðlegri stofnun á því sviði til starfsfólk sem
reynslu hefur af starfi fyrir kvennaathvarf, við
löggæslu eða á öðrum tiltölulega óumdeildum
vettvangi. Það bendir ekki til mikillar einlægni
í stuðningi við baráttu gegn mansali að sækjast
eftir því að draga hana inn í óskylt þras um af-
drifarík mistök við stjórn efnahagsmála og
ábyrgð stjórnmálamanna sem viðbúið er að
Ingibjörg Sólrún sitji uppi með næstu miss-
erin.
Núverandi stjórnvöld eru í nógu erfiðri
stöðu þó þau þurfi ekki að kljást við aftur-
göngur framliðinna stjórnmálamanna til við-
bótar við aðra erfiðleika sem blasa við. Er til of
mikils mælst að fólk sem stóð vaktina þegar
hrunið reið yfir haldi sér til hlés og valdi ekki
frekari erfiðleikum þangað til skýrsla rann-
sóknarnefndar Alþingis er komin fram?
Draugagangur
Eftir Tómas
Jóhannesson
Tómas
Jóhannesson
»Er viðeigandi að forustu-
fólk hrunsríkisstjórn-
arinnar sækist eftir virðulegu
embætti á alþjóðavettvangi
með stuðningi íslenska utan-
ríkisráðuneytisins?
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og fyrrverandi
kjósandi Samfylkingarinnar.