Skólablaðið - 01.02.1961, Síða 6

MlT'lfflTkEÍ'■
ESSI nútímatónlist. Það er
ekki hlustandi á hana. í nú-
tímatónverkum er ekkert, sem
kalla má fallegt. Þau eru
ekkert annað en eilífir mis-
hljómar. " Þetta er efalaust algeng um-
sögn fólks um tónlist okkar aldar.
Menn geta haft gaman að tónverkum
hinna gömlu meistara, en jafnframt
megnustu andúð á öllu, sem nefnt er nú-
tímatónlist.
Svo virðist sem nemendur skólans
seu að einhverju leyti undir sömu sök
seldir, hvað þetta snertir. Að því er
forráðamenn plötusafnsins segja, eru
hljómplötur með nútímatonlist síður
fengnar að láni en aðrar plötur. En mér
finnst, að þetta þurfi að breytas. Af
þessari ástæðu hef óg ráðizt í að rita
þessar hugleiðingar um samtímatónlist
okkar, þó að ég viti, að mig skorti
þekkingu til þess að gera efninu næg
skil. Verða menn því að taka viljann
fyrir verkið.
Nú ber ekki að skilja orð mín svo,
að ég amist við því, að gömlu meistar-
arnir séu mikils metnir. En ég tel, að
samtíminn megi ekki hverfa í skuggann
fyrir fortíðinni.
Sjálfsagt er það ekki nýtt, að sam-
tímalist njóti lítilla vinsælda. Fortíðin
hefur ávallt yfir sér blæ frægðar. Það
hefur jafnan verið svo, að heyrzt hafa
mótmæli og talað er um afturför, þegar
tónskáld hafa rutt nýjar brautir. Má til
dæmis benda á viðtökur þær, er þriðja
sinfónía Beethovens, Hetjusinfónían, hlaut,
þegar hún var frumflutt, enda hefst með
þessu verki nýtt tímabil í tónsmíðum
snillingsins.
Segja má, að "modernisminn" sé
fremur sprottinn af nauðsyn env<nokkur
önnur tónlistar stefna. Rómantíska stefn-
an náði hámarki tignar sinnar á ofan-
verðri síðustu öld. Lengra varð ekki
haldið á sömu braut. Það varð því að
marka nýjar stefnur, ef stöðnun átti ekki
að blasa við. Tónskáldin reyndu að finna
einhverja nýja leið, nýja stefnu. tJr þessu
varð hálfgerð ringulreið, sem segja má
að ríki enn. Það er því ekki unnt að
skilgreina "modernismann" sem heil-
steypta stefnu eins og rómantíkina. Þó
má segja, að einkum séu það tvær kenn-
ingar, sem orðið hafa ofan á. Á ég þar
við tólf tóna kerfi Schönbergs og "neo-
klassik" Stravinskis. Skilin eru þó of
ógreinileg á milli þeirra.
Schönberg var Austurríkismaður.
Hann kom fyrst fram á sjónarsvið tón-
listarinnar um síðustu aldamót. Samdi
hann í fyrstu mikið í anda Wagners, þó
að ymsum athyglisverðum nýjungum í
hljómsveitarútsetningu brygði fyrir.
Brátt fór hann að færa sig upp á skaftið,
og verk hans fjarlægðust meira og meira
rómantísku stefnuna. Á árunum 1920-30 hóf
hann að semja undir þeirri stefnu eða rétt-
ara sagt kerfi, tólf tóna kerfinu, sem borið
hefur frægð hans sem föður nútíma tón-
listar. Schönberg hefur ritað bækur um
þetta kerfi sitt, þar sem hann setur
fram tónfræðilegar kenningar um það,
hvernig semja skal eftir því. Eins og
nafnið bendir til, byggist tólf tóna kerfið
á því, að allir tólf tónar áttundarinnar
eru notaðir jöfnum höndum. Þetta hefur
að sjálfsögðu í för með sér, að dúr- og
mollkerfinu er á glæ kastað. Ýmsar
reglur eru um niðurröðun tónanna, t. d.
það, að engan tón má endurtaka, fyrr enn
allir aðrir tónar áttundarinnar hafa verið
leiknir.
Verk þau, sem Schönberg samdi
samkvæmt þessu kerfi, þykja erfið á-
heyrnar. Starf hans er fyrst og fremst
fólgið í myndun fræðisetningar, sem í
verkum nemenda hans hefur breytzt í
list. Á síðustu árum hafa arftakar
Schönbergs þó ekki fylgt tólf tona kerfinu
bókstaflega.
Schönberg naut fremur lítilla vin-
sælda í lifenda lífi. Má til gamans geta
þess, að árið 1905, þegar nýtt sinfóniskt
Ijóð eftir tónskáldið var frumflutt, skrif-
aði gagnrýnandi einn í Vínarborg um