Morgunblaðið - 30.12.2009, Blaðsíða 8

8 Spegill ársins
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 2009
Eftir Ívar Pál Jónsson
ivarpall@mbl.is
Þess væri óskandi að geta endað árið ájákvæðum hugleiðingum um íslensktefnahags- og viðskiptalíf, en því miðurgefur hinn kaldi raunveruleiki sem við
okkur blasir ekki tilefni til mikillar bjartsýni.
Erlend skuldsetning þjóðarbúsins er slík að
vöruskipta- og þjónustujöfnuður mun rétt svo
standa undir vaxtagreiðslum til útlanda á næstu
árum og svo ekki þegar afborganir af Icesave-
skuldinni hefjast árið 2016. Þetta segir spá IFS-
greiningar okkur og er þó miðað við að vöru-
skiptajöfnuður verði meiri og jafnari en nokkru
sinni fyrr í viðskiptasögu þessarar þjóðar.
Ofan á þetta bætist að atvinnulífið er mestallt
komið í hendur ríkisins, beint eða óbeint. Bank-
arnir, sem ríkið stofnaði í kjölfar efnahags-
hrunsins í fyrra, hafa tekið ofurskuldsett fyr-
irtæki yfir. Allur gangur virðist vera á því hvort
hlutur ríkisins í þeim er boðinn upp eða hvort
ríkisbankarnir taka þá yfir. Í sumum tilfellum
er eigendum meira að segja leyft að véla um
reksturinn áfram, þrátt fyrir að eiga fyrir löngu
að hafa misst eignarhaldið vegna óábyrgs
rekstrar sem fólst aðallega í óhóflegum lántök-
um.
Þannig hljóta sum fyrirtæki, þau sem voru ef
til vill verst stödd, fyrirgreiðslu og niðurgreiðslu
ríkisbankanna, í samkeppni við félög sem stóðu
e.t.v. betur og voru rekin á ábyrgari hátt. Slíkt
ástand er auðvitað óþolandi og ýtir ekki undir
góðan og ábyrgan rekstur. Hér skortir á skýrar
leikreglur, þar sem kveðið er á um að atvinnulíf-
inu skuli sem allra fyrst komið í hendur einka-
aðila aftur – leikreglur sem ganga jafnt yfir alla.
Ef þetta væri ekki nóg taka nú um áramótin
gildi víðtækar skattahækkanir, sem þrengja
verulega að atvinnulífinu og takmarka mögu-
leika okkar á því að hífa okkur upp úr kan-
ínuholunni. Ríkisstjórnin hefur ekki reynst þess
megnug að lækka útgjöld ríkisins svo nokkru
nemi, jafnvel þótt þau hafi aukist gríðarlega síð-
ustu ár. Með efnahagslægðinni hrynja tekjur
ríkisins og eina hugmyndin sem stjórnvöld fá er
að auka „tekjuöflun“ með því að hækka tekju-
skatt, tryggingagjald og hækka virðisaukaskatt
upp í þann hæsta í heimi. Þar að auki er skatt-
kerfið flækt til muna með þrepaskiptingu, skatt-
lagning á arðgreiðslur aukin og svo mætti lengi
áfram telja. Þetta kallar maður að slátra mjólk-
urkúnni.
Staðreyndin er nefnilega sú, eins og vikið var
að hér í byrjun, að íslenska hagkerfið þarf að
standa undir gríðarlegum erlendum skuldum á
næstu árum. Hér þarf að afla gjaldeyris, því
vandamálið verður ekki leyst með því að prenta
íslenskar krónur. Auknar álögur á einstaklinga
og fyrirtæki hjálpa ekki til í því efni. Þaðan af
síður verður það þjóðarbúinu til heilla að hefja
fyrningu aflaheimilda, eins og búið er að sam-
þykkja að verði gert hinn 1. september á árinu
sem nú fer í hönd. Fyrning aflaheimilda grefur
undan rekstrargrunni þessa undirstöðu-
atvinnuvegar þjóðarinnar, því útgerðir hafa
ekki vissu um að þær hafi nægar aflaheimildir,
hyggist þær til dæmis fjárfesta í nýju skipi.
Þetta illklífanlega fjall, sem við stöndum nú
frammi fyrir, er manngert. Hið almáttuga op-
inbera hefur mokað í þennan haug af ódrepandi
eljusemi, árum og áratugum saman. Rót vand-
ans má rekja til þeirrar peningamálastefnu sem
ríkt hefur í alþjóðlega hagkerfinu, þar sem
seðlabankastjórar hafa handstýrt verði á fjár-
magni eftir „aðstæðum“. Þannig gerði seðla-
banki Bandaríkjanna fjármagn fast að því
ókeypis til að koma í veg fyrir að hagkerfið
fengi slæma lendingu eftir hina svokölluðu net-
bólu árið 2001. Bankinn kom í veg fyrir að þeir
sem höfðu skuldsett sig of mikið yrðu gjald-
þrota og að hagkerfið lagaði sig að breyttum
raunveruleika. Ódýrt eða ókeypis fjármagn
flæddi yfir heiminn, meðal annars Ísland. Það
nýttu íslenskir bankar sér til hins ýtrasta, í og
með í skjóli þess að þeir voru taldir njóta
ábyrgðar íslenska ríkisins. Bankakerfið óx
langt fram úr íslensku efnahagslífi og bólan
sprakk á endanum, þegar bankarnir gátu ekki
lengur rúllað skuldabagganum á undan sér með
því að taka frekari erlend lán. Nú er íslenska
ríkið að leika sama leikinn og bankarnir á sín-
um tíma, en vonandi ekki með sömu afleið-
ingum.
Skuldir og skattar
 Atvinnulífið að miklu leyti komið í hendur ríkisins  Erlendar skuldir
þjóðarbúsins aldrei meiri  Skattahækkanir reyna á þanþol þjóðarinnar
Sjávarútvegur Fyrning aflaheimilda hefst
hinn 1. september á næsta ári.
Skuldir Vöruskiptajöfn-
uður mun rétt svo standa
undir vaxtagreiðslum til
útlanda á næstu árum.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Vinsælt á Tólf ára piltur er
ekki faðirinn
Bjargaði lífi ungs
drengs með borvél
Michael Jackson
er látinn
Fundu lík rjúpna-
veiðimanns Susan Boyle á sjúkrahús
Vaknaði með 56
stjörnur á andlitinu
Helstu fréttir ársins 2009
25. Gunnlaugur Júlíusson
sigraði í 48 tíma ofur-
maraþoni
• Sigraði með yfirburðum á
Borgundarhólmi í Danmörku
• Hljóp samtals 334 km
26. Vilja reka forstjóra Exista
Stærstu kröfuhafar Exista vilja
setja stjórnendur til hliðar og
taka sjálfir yfir rekstur félagsins
27. Börðu og bundu
aldraðan mann í innbroti
á Seltjarnarnesi
Tveir menn veittust að 74 ára
gömlummanni og bundu hann
áður en þeir fóru ránshendi
um húsið
28. Atvinnulausir í fullri vinnu
Fimmtán verkamenn við
byggingu nýja tónlistar-
hússins reyndust vera á
atvinnuleysisbótum
29. Óánægja með skatta-
hækkanir Steingríms
Gjöld hækka á áfengi, tóbaki,
bensíni og olíu nú þegar frum-
varp fjármálaráðherra hefur
verið samþykkt
29. Þyngsti dómur í
kynferðisbrotamáli
Fékk átta ára fangelsi fyrir
ítrekað ofbeldi gegn stjúpdóttur
30. Slógummet í bensínverði
Sjálfsafgreiðsluverð á bensíni
aldrei hærra
Júní
4. Kaup FL Group á Sterling
til rannsóknar
Efnahagsbrotadeild rannsakar
möguleg umboðssvik og brot
á lögum
5. Landsvirkjun fái fé frá
lífeyrissjóðum
Horft er til þess að lífeyris-
sjóðir geti lánað Landsvirkjun
fjármagn
6. Tugir milljarða í vexti
á hverju ári
Stjórnvöld ná samkomulagi við
Breta og Hollendinga vegna
Icesave-reikninga
10. Grunnframfærsla LÍN
hækkar ekkert þrátt
fyrir verðbólgu
11. Rannsókn á fjármála-
hruninu má ekki stranda
á fjárskorti
Ráðherrar segja rannsóknina
þurfa að hafa forgang
11. Aldrei fleiri í
gæsluvarðhaldi
Einangrunarklefar fullnýttir og
bið eftir afplánun lengist
13. Mikill hitafundur á
Kjalarnesi
Íbúar ætla ekki að hætta
aðgerðum fyrr en þeir sjá að
bæta eigi umferðaröryggið á
Vesturlandsvegi
15. Lán Sigurjóns til FME
Landsbankinn vísar lántökum
fyrrverandi bankastjóra til
Fjármálaeftirlitsins
17. Hollendingar gátu ekki
stöðvað Icesave
• Óháð rannsókn á ábyrgð
vegna Icesave-reikninganna
kynnt • Ábyrgðin hjá Lands-
banka og FME
17. Skattar hækka, laun lækka
Lagt er upp með að hækka
skatta á þá sem eru með meira
milli handanna
18. Eyðilagði húsiðmeð gröfu
Maður stórskemmdi hús á
Álftanesi með gröfu og urðaði
bílinn sinn á lóðinni
18. Stórsigur og Ísland
fer á EM
Íslendingar unnu sigur á
Makedóníumönnumog tryggðu
sér um leið sæti í úrslitakeppni
EM í handknattleik karla í
janúar 2010
20. Skorið niður alls staðar
• Rekstur heilbrigðis- og
félagsmálaráðuneytanna
skorinn niður um 5 prósent
• 7-10 prósent hjá öðrum
ráðuneytum
„Ég treysti Svavari Gestssyni. Ég veit að hann
er að gera góða hluti og ég lofa þér því að það
er í sjónmáli að hann landi – og hans fólk –
glæsilegri niðurstöðu fyrir okkur.“
Steingrímur J. Sigfússon
fjármálaráðherra, 23. mars.
„Ef ég sæi fyrir hvernig gengi krónunnar mun
þróast væri ég ekki í þessu starfi, heldur ríkur
maður á Bahamas.“
Már Guðmundsson, seðlabankastjóri, 10. desember, á
kynningarfundi um stýrivaxtaákvörðun Seðlabankans.
„...ekki líður sá dagur að ég hugsi ekki um þetta
Icesave-klúður.“
Björgólfur Thor Björgólfsson,
23. júní, í bréfi til
Illuga Jökulssonar.
„...þegar og ef höftunum
verður aflétt...“
Gylfi Magnússon viðskipta-
ráðherra, 22. desember,
um gjaldeyrishöftin.
„Gjaldeyristekjur munu ekki
nægja til að greiða niður erlend lán fyrstu árin
eftir að afborganir Icesave-samningsins hefjast
og myndi erlend skuldastaða fara vaxandi þrátt
fyrir að allar gjaldeyristekjur væru nýttar til að
greiða af erlendum lánum.“
Sérfræðingar IFS-greiningar, í áhættumati vegna
Icesave-samningsins sem þeir gerðu að ósk
fjárlaganefndar Alþingis og birt var 23. desember.
„Skuldir Álftaness eru
ofmetnar.“
Sigurður Magnússon, bæjar-
stjóri Álftaness, 15. desember.
„Mér finnst þetta um það bil
vera síðasta lánið undir sól-
inni sem ætti að afskrifa
fyrr en fullreynt er með inn-
heimtur á því.“
Steingrímur J. Sigfússon 9. júlí, um fréttir
af beiðni Björgólfsfeðga um þriggja milljarða
króna afskriftir hjá Nýja Kaupþingi.
„Ég blanda mér ekki inn í einstök mál í þeim
efnum. Ég hvorki má það né get.“
Steingrímur J. Sigfússon 3. nóvember,
spurður um fregnir af hugsanlegum tugmilljarða
afskriftum Haga og 1998 í Nýja Kaupþingi.
„Gjaldeyrishöftin eru að
gera okkur að afdal í Evrópu
og menn verða að snúa
þeirri þróun við sem allra
fyrst. Íslenskir sparifjáreig-
endur eru óttaslegnir og
höftin gera það að verkum
að þeir geta ekki dreift
áhættu sinni. Á sama tíma
horfa þeir fram á stór-
auknar skattaálögur og í ljósi þessa óttast ég
að ástandið gæti farið að líkjast því sem var í
Austur-Evrópu í gamla daga þegar neðan-
jarðarhagkerfi kringum gjaldeyrisviðskipti
þrifust.“
Margeir Pétursson í viðtali við viðskiptablað
Morgunblaðsins 24. desember.
„Ríkið virðist ekki gera sér grein fyrir alvöru
vandamálsins og hefur greinilega ekki for-
gangsraðað útgjöldunum nægilega.“
Jón Daníelsson, dósent í fjármálum, 29. desember.
Greiðslur ríkisins af lánum á næsta ári munu
nema um 40% af tekjum og 60% árið 2011,
miðað við bjartsýnislega spá um þróun
tekna ríkissjóðs á næstu árum.
Ríkur maður
á Bahama
UMMÆLI ÁRSINS