Morgunblaðið - 04.01.2010, Blaðsíða 23

Eftir Ara Trausta
Guðmundsson
MARGIR segja sem
svo, þegar litið er yfir
mestan hluta Árbæjar-
safns í Reykjavík, að
best hefði verið að hafa
húsin áfram þar sem
þau voru eða, ef það
reyndist ekki unnt á
sínum tíma, að flytja
þau um set í miðborg-
inni. Þetta er auðvitað
sagt án nokkurs hnjóðs
um þá ágætu starfsemi
sem safnið hefur lengi staðið fyrir.
Undanfarin fáein ár hefur aftur
verið staðfest (og þá að mati margra á
ný) hve viðgerð gamalla húsa, endur-
nýjun að marki og jafnvel nýbygg-
ingar í gömlum stíl (sjá t.d. Hótel
Uppsali við Aðalstræti) skila mið-
borginni miklum sjarma. Um leið er
virðingu fyrir sjónmenntaarfi okkar
haldið á lofti. Nægir að nefna flutning
og lagfæringu á Ísafoldarhúsinu sem
nú hýsir veitingahús við Aðalstræti,
uppgerð Innréttingahússins (elstu
byggingar Reykjavíkur) með nýju
bakhúsi og lagfæringu og tengingu
tveggja húsa næst Alþingishúsinu –
eða þá viðgerðir á Dómkirkjunni og
Alþingishúsinu þar sem leitast var við
að færa sem mest til upprunalegs
horfs. Gleymum heldur ekki þeirri
forsjálni sem lýsir sér í að byggja við
gamla Eimskipafélagshúsið (nú Hótel
1919) í sama stíl og fyrir var og sams
konar tilþrif við að stækka steinaða
byggingu Guðjóns Samúelssonar
gegnt Seðlabankanum
(áður Fiskifélagshúsið,
nú hótel og veitinga-
staður).
Í sömu andrá þarf að
fagna endursmíði og
flutningi Ziemsenshúss-
ins, nú á móts við Lista-
safn Reykjavíkur við
Tryggvagötu, svo ekki
sé minnst á viðgerðir á
Gröndalshúsi og endur-
smíði litla Vaktarabæj-
arins við Garðarsstræti.
Átakið sem borgar-
yfirvöld standa fyrir er
til fyrirmyndar þegar allt kemur til
alls. Hvernig til tekst við þau hús sem
ýmist bíða algjörrar endursmíði (við
Lækjargötu og Austurstræti) eða
mikilla viðgerða (neðst við Laugaveg)
á eftir að koma í ljós. Og hve vel tekst
til við að vernda hús byggð milli 1930
og 1960, svo annað dæmi sé nefnt, á
líka eftir að sýna sig. Augljóst er að
mikið vantar upp á fullnægjandi við-
hald eldri húsa í borginni.
Hafi einhver kallað ofangreindar
timburbyggingar ljóta húskofa, hefur
sú mynd breyst til batnaðar í hugum
langflestra borgarbúa. Hugar-
farsbreytingin er gleðileg en hún hef-
ur því miður orðið of hæg og verið of
áhrifalítil. Það sést á hve margt hefur
glatast (og þá er ekki átt við ónýt hús
eða hús án sérstaks verndunargildis)
og á húsafjöldanum í Árbæjarsafni en
stofnun þess var þó fyrsta skrefið til
hins betra. Með uppsetningu safnsins
var byggingunum þar bjargað sem
slíkum.
Sú bygging sem flestir eru þó sam-
mála um að hafi átt allt gott skilið,
fyrir utan t.d. Viðeyjarstofu, er gamla
Safnahúsið við Hverfisgötu (nú Þjóð-
menningarhúsið). Það á sér merka
byggingarsögu, telst meðal glæsi-
hýsa borgarinnar, var alla tíð mik-
ilvæg menningarmiðstöð og enn
fremur tákn um leið Íslendinga til
fullveldis. Við viðgerðir á því og lag-
færingar var gætt mikillar alúðar og
tryggð við hina gömlu hönnun og
handverk. Því er á þetta minnst hér
að byggingin varð aldar gömul á
árinu og gaf Þjóðmenningarhúsið út
vandaða bók af því tilefni. Í henni er
forvitnilegt myndasafn og 24 greinar
eftir jafn marga höfunda um ólík efni,
undir ritstjórn Eggerts Þórs Bern-
harðssonar. Bókin sýnir svo ekki
verður um villst hvað ein bygging
getur skipt miklu máli og á það einnig
við um þær margar sem minni eru
eða einfaldari að gerð og ekki hafa
þótt borgarprýði.
»Undanfarin ár hefur
aftur verið staðfest
hve viðgerð gamalla
húsa, endurnýjun og
jafnvel nýbyggingar í
gömlum stíl skila mið-
borginni miklum
sjarma.
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundu er náttúrufræðingur,
rithöfundur og áhugamaður um
umhverfimál.
Frá Vaktarabænum til
Þjóðmenningarhússins
Minningar 23
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. JANÚAR 2010
✝ Grímur BjarniBjarnason fædd-
ist í Ólafsfirði 13.
apríl 1914. Hann lést
á Hornbrekku,
Ólafsfirði, hinn 23.
desember 2009. For-
eldrar hans voru
Bjarni Helgason og
Jakobína A. Ingi-
mundardóttir. Grím-
ur er næstelstur
fjögurra systkina
sem eru: Ingólfur f.
1912, d. 1974, Krist-
ín Helga, f. 1919, d.
2001, Hrafnhildur Friðrika Stein-
unn, f. 1920, d. 1926.
Grímur kvæntist 1937 Guðrúnu
T. Sigurpálsdóttur, f. 1914, d.
1978. Foreldrar hennar voru: Sig-
urpáll Sigurðsson og Anna S.
Árnadóttir. Börn Gríms og Guð-
rúnar eru: A) Hrafnhildur Jak-
obína, f. 1937, f. maki Þórir Guð-
laugsson, f. 1930, d. 1979, börn
þeirra: 1) Gunnar Bjarni, f. 1955,
m. Helga Helgadóttir, f. 1954, og
eiga þau þrjú börn, 2)Súsanna
Valdís, f. 1957, sambýlism. Gunn-
ar Sigurðsson, f. 1959, og eiga
þau eitt barn, en fyrir átti Gunn-
ar tvö börn, 3) Gísli Viðar, f.
1958, m. Guðný Viðarsdóttir, f.
1959, og eiga þau þrjú börn og
tvö barnabörn, 4)Grímur, f. 1965,
m. Anna Erlendsdóttir, f. 1967,
og eiga þau tvö börn. Síðari maki
Hilmar Jóhannesson, f. 1934, d.
2008, hann átti fyrir tvo syni; Jó-
hann, f. 1961, og Hauk, f. 1963.
B) Grímur, f. 1940, maki Val-
gerður Ebenesersdóttir, f. 1940,
börn þeirra: 1) Helga Jóna, f.
1960, m. Aðalsteinn Pálsson, f.
1958, og eiga þau þrjú börn, 2)
Guðrún, f. 1965, m. Gunnar Jón-
asson, f. 1961, og eiga þau þrjú
börn en fyrir átti Gunnar eitt
barn, 3) Jóhann Ævar, f. 1978, í
sambúð með Örnu Sævarsdóttur,
f. 1986. C) Sigurpáll, f. 1945, m.
Ingibjörg Geirmundsdóttir, f.
1944, börn þeirra: 1) Guðrún, f.
1966, m. Björn Baldursson, f.
1966, og eiga þau tvö börn, 2)
Sigurgeir, f. 1975, m. Signý Sig-
urjónsdóttir, f. 1979, og eiga þau
þrjú börn. D) Bjarni
Kristinn, f. 1955, m.
Brynja Eggerts-
dóttir, f. 1953, börn
þeirra: 1) Grímur
Bjarni, f. 1975, sam-
býlisk. Bryndís
Kristjánsdóttir, f.
1974, og eiga þau
þrjú börn, en fyrir
átti Bryndís tvö
börn, 2) Atli Freyr,
f. 1986, 3) Vilhelm
Már, f. 1987. E) Sig-
urður Egill, f. 1956,
m. Katrín Berg-
mundsdóttir, f. 1959 börn þeirra:
1) Rannveig, f. 1980, og á hún
eitt barn. 2) Egill Már, f. 1988.
Grímur ólst upp hjá foreldrum
sínum þar til faðir hans andaðist
1921, en þá fóru hann og Kristín
systir hans í fóstur til Gríms
Grímssonar skólastjóra og Krist-
ínar Bjarnveigar Helgadóttur.
Grímur byrjaði snemma að vinna
til sjós, hann fór á mótorist-
anámskeið áður en hann varð tví-
tugur og var síðan vélstjóri á bát-
um frá Ólafsfirði. Árið 1940 varð
hann vélstjóri hjá kaupfélaginu
og síðar verkstjóri 1945. 1954
varð hann verkstjóri hjá Hrað-
frystihúsi Ólafsfjarðar til ársins
1965 þegar hann gerðist póst-
afgreiðslumaður og síðar póst-
meistari.
Grímur gegndi víða trún-
aðarstörfum, sat í bæjarstjórn
eitt kjörtímabil og var kvik-
myndasýningarmaður frá 1946 til
1991. Hann var gjaldkeri slysa-
varnardeildar karla í yfir 35 ár
og var gerður að heiðursfélaga
SVFÍ 1981. Rotarýfélagi frá 1959
og heiðursfélagi 1991 og að Paul
Harris félagi 2009.
Hann er fyrsti formaður Félags
eldri borgara í Ólafsfirði. Hann
bjó með Sigurbjörgu Siggeirs-
dóttur, f. 1918, frá 1992 til 2005,
en þá veiktist hann og hefur síð-
an dvalið á Hornbrekku í Ólafs-
firði.
Útför Gríms fer fram frá Ólafs-
fjarðarkirkju í dag, mánudaginn
4. janúar 2010, og hefst athöfnin
kl. 14.
Grímur Bjarnason lést á Dvalar-
heimilinu Hornbrekku 23. desember
sl. á níutíu og sjötta aldursári. Hann
var kvæntur föðursystur okkar,
Guðrúnu Sigurpálsdóttur. Milli
heimila foreldra okkar og þeirra
Gunnu, eins og við kölluðum hana,
voru mikil og hlýleg tengsl bæði fyr-
ir og eftir andlát hennar, en hún lést
fyrir aldur fram árið 1978. Við viljum
minnast Gríms og þakka honum,
Gunnu frænku og börnum þeirra,
fyrst og fremst fyrir þessi notalegu
samskipti og tryggð alla tíð.
Afi Sigurpáll og amma Sigríður
fluttust til Ólafsfjarðar árið 1931 og
bjuggu í Sólheimum við Kirkjuveg
með fjórum börnum sínum og mök-
um þeirra. Tveir synir þeirra flutt-
ust frá Ólafsfirði. Dóttir þeirra, Guð-
rún Sigurpálsdóttir og eiginmaður
hennar Grímur Bjarnason, byggðu
sér hús við Brekkugötu, en pabbi,
Jón Sigurpálsson, bróðir hennar og
mamma, Unnur Þorleifsdóttir,
byggðu við Hornbrekkuveg á svip-
uðum tíma árin 1946-48. Þau áttu
heima í Ólafsfirði til æviloka. Þannig
áttum við börn systkinanna sameig-
inlegar rætur, ólumst upp saman,
fyrst nokkur okkar í sama húsinu og
síðan flest á sömu torfunni, ef svo
má segja. Við vorum heimagangar á
báðum heimilum. Sem dæmi má
nefna, að á öllum jólum eftir að við
fluttum á Brekkuna var boð inni hjá
Gunnu frænku og Grími með súkku-
laði, smákökum, tertum og hvers
kyns kræsingum. Þessi jólaboð eru
ein þeirra minninga um Gunnu og
Grím, sem skipa sérstakan sess í
huga okkar og rifjuðust ljóslifandi
upp um síðastliðin jól. Það var fjöl-
skyldunni mikill missir, þegar
Gunna frænka lést úr krabbameini
árið 1978. Mestur og sárastur missir
var fráfall hennar Grími og börnun-
um. Náin tengsl héldust þó æ síðan
milli fjölskyldna okkar og má t.d.
geta þess að Hrafnhildur, dóttir
þeirra, var lengi með opið hús á jól-
um fyrir þá úr fjölskyldunni sem
voru staddir í Ólafsfirði. Þannig vildi
hún halda uppi merkinu og minn-
ingu móður sinnar. Grímur naut ein-
staklega góðrar heilsu fram á síð-
ustu ár, var alla tíð starfsamur,
verkdrjúgur maður og greiðvikinn.
Til hans var alltaf gott að leita fyrir
fjölskyldu okkar, ef mikið lá við, þeg-
ar pabbi var fjarverandi á sjónum.
Þegar hann þurfti á sjúkrahúsvist að
halda fyrir nokkru, kominn á tíræð-
isaldur, er sagt að hvergi hafi fundist
stafur í heilbrigðisskýrslum um
hann. Hann var glaðsinna og má
með sanni segja að hann hafi lifað líf-
inu lifandi. Síðustu árin tók hann
virkan þátt í félagslífi aldraðra í
Ólafsfirði. Eftir að hann kom á
Hornbrekku var hann hrókur alls
fagnaðar þar, eftirsóttur að spila á
spil og hafði unun af því að spjalla
við fólk. Við systkinin minnumst
hans sérstaklega fyrir trygga vin-
áttu og notalega nærveru fyrr og
síðar og færum börnum hans og að-
standendum innilegar samúðar-
kveðjur.
Lárus Jónsson, Guðrún Jóns-
dóttir og Þórleifur Jónsson.
Grímur Bjarni
Bjarnason
Morgunblaðið birtir minningar-
greinar alla útgáfudagana.
Skil | Greinarnar skal senda í
gegnum vefsíðu Morgunblaðsins:
mbl.is – smella á reitinn Senda efni
til Morgunblaðsins – þá birtist val-
kosturinn Minningargreinar ásamt
frekari upplýsingum.
Minningargreinar
NÚ ER illa komið
fyrir íslenskum heil-
brigðisyfirvöldum, en
þau virðast seinvirk,
ráðvillt og getulítil.
Lofað er samráði við
heilbrigðisstarfsfólk og
hagsmunaaðila varð-
andi ýmis málefni sem
auðvitað þarf að endur-
skoða og taka ákvarð-
anir um á þessum erf-
iða tíma fjármálakreppunnar.
Fyrrverandi heilbrigðisráðherra, Ög-
mundur Jónasson, tjáði sig fjálglega
á fundi fyrir nokkrum mánuðum um
að forvarnir væru mjög mikilvægar
og að slíkar aðgerðir yrði að verja og
að það yrði gert í lengstu lög.
Nýlega var birt skýrsla frá svoköll-
uðum starfshópi á vegum heilbrigð-
isráðuneytisins um endur-
skipulagningu á sjúkrahúsþjónustu á
Suðvesturhorninu. Í skýrslunni má
finna margar rangfærslur, villandi
upplýsingar og gagnlitlar niður-
stöður. Hún byggir á upplýsingum
frá árinu 2008, reyndar áður en
banka- og fjármálahrunið skall á.
Margt hefur gerst síðan og veruleg
hagræðing hefur átt sér stað og fjár-
magn sparað á flestum sjúkrahús-
unum. Stjórnendur viðkomandi heil-
brigðisstofnana fengu aldrei að sjá
eða lesa þessa skýrslu áður en um
hana var fjallað í fjölmiðlum. Svo
mikið um samráðið sem lofað var.
Margt hefði mátt laga í skýrslunni ef
vel hefði verið að verki staðið. Ég
ætla ekki að ræða þessa skýrslu frek-
ar en það verður vonandi gert síðar.
Það kom undirrituðum nokkuð á
óvart þegar birt var frétt með upp-
lýsingum úr greinagerð meirihluta
fjárlaganefndar undir fyrirsögninni:
Hætta við skipulagða leit að ristil-
krabbameini. Sjálfsagt er þetta
ákvörðun sem tekin er í heilbrigðis-
ráðuneytinu og eins og fyrri daginn,
án samráðs við þá sem mest hafa um
þessi mál fjallað á umliðnum árum.
Heilbrigðisyfirvöld með
ráherrana Guðlaug Þór
Þórðarson, síðan Ög-
mund Jónasson og nú-
verandi ráðherra Álf-
heiði Ingadóttur í
forsæti, höfðu reyndar
aldrei tekið ákvörðun
um að hefja þessa leit.
Frá byrjun ársins
2008 höfðu þau haft 20
milljónir króna til ráð-
stöfunar til þess að
hefja undirbúning að
krabbameinsleitinni.
Enginn fyrrgreindra ráðherra hafði
dug í sér til þess að boða til fundar
um þennan undirbúning og standa
við það sem Alþingi Íslendinga hafði
samþykkt að gert yrði þ.e. að hefja
undirbúning að leit að krabbameini í
ristli og endaþarmi meðal Íslendinga.
Nú er ekki einu sinni mögulegt að
hefja undirbúning að þessari mik-
ilvægu forvarnaraðgerð því fjár-
magninu hefur verið ráðstafað í ann-
að verkefni. Þvílík ákvörðun, hneisa
og skilningsleysi á mikilvægi for-
varna og sparnaðar í heilbrigðiskerf-
inu. Meðan flestar Evrópuþjóðir eru
að undirbúa eða hafa byrjað skipu-
lagða eða óskipulagða leit að ristil-
krabbameini, sitjum við hjá og látum
okkur fátt um finnast þó að 120 Ís-
lendingar greinist með þetta krabba-
mein á hverju ári og 55 deyja úr sjúk-
dómnum árlega. Þessi sjúkdómur
kostar þjóðina sennilega um 1 millj-
arð króna á ári og kostnaður fer vax-
andi. Ástæða þess er að ein-
staklingum sem greinast fer
fjölgandi og kostnaður vegna flók-
inna rannsókna og nýrra krabba-
meinslyfja er mjög vaxandi. Þetta
hafa flestir gert sér grein fyrir nema
íslensk heilbrigðisyfirvöld. Hug-
myndir voru um að fara hægt af stað
og að leitin kostaði milli 55-60 millj-
ónir króna á ári. Árangur slíkrar leit-
ar mun ekki skila sér að fullu fyrr en
eftir mörg ár, en fylgjast þarf ná-
kvæmlega með árangri leitarinnar.
Þessi ákvörðun að fella niður fjár-
magn til undirbúnings þessa verk-
efnis setur okkur í slæma varnar-
stöðu gagnvart því krabbameini, sem
er önnur algengasta dánarorsök Ís-
lendinga af völdum krabbameina. Nú
hefur jafnframt verið boðaður gríð-
arlegur sparnaður í heilbrigðis-
kerfinu sem mun leiða til skertrar
þjónustu fyrir okkur öll sem búum
hér í þessu landi. Við ætlum ekki að
leita frekari leiða til að forða heilsu-
bresti og sjúkdómum, en líka skerða
heilbrigðisþjónustuna fyrir þá sem
sjúkir eru. Hvar er þá þessi heil-
briðisþjónusta og heilbrigðiskerfi á
„heimsmælikvarða“ sem heilbrigðis-
ráðherrar okkar eru að reyna að
sannfæra okkur um? Þetta hefur ver-
ið og verður enn broslegra en fyrst
og fremst mjög alvarlegt. Ef við
missum þennan þátt velferðar-
þjónustunnar úr höndunum, verður
hann seint sóttur til baka.
En hvað með nýbyggingu Land-
spítalans? Boðaður undirbúningur og
kostnaður kemur eins og köld vatns-
gusa framan í okkur öll á þessum erf-
iðu tímum samdráttar, atvinnuleysis
heilbrigðisstarfsfólks og skerðingar á
forvörnum og heilbrigðisþjónustu.
Við horfum jafnframt á landflótta
heilbrigðisstarfsfólk næstu árin
vegna þess að við höfum ekki starfs-
vettvang fyrir þetta fólk. Er ekki
meira atriði fyrir okkur á allra næstu
árum að hugsa betur um og hagræða
á þeim stofnunum sem við rekum nú,
standa vörð um og auka starfsvett-
vang okkar frábæra heilbrigð-
isstarfsfólks? Á þessum tíma er betra
að verja þjónustuna, auka heilsuefl-
ingu, forvarnir og nýsköpun, frekar
en að elta slóð heilbrigðisyfirvalda
sem eru seinvirk, ráðvillt og getulítil.
Að fyrirbyggja ristilkrabba-
mein – engar forsendur
Eftir Ásgeir
Theódórs »Nú er illa komið fyrir
íslenskum heilbrigð-
isyfirvöldum, en þau
virðast seinvirk, ráðvillt
og getulítil.
Ásgeir Theodórs
Höfundur er læknir.