Morgunblaðið - 13.01.2010, Síða 18

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 2010
ÞAU rök hafa komið fram að inni-
stæðueigendur í erlendum útibúum
íslenskra banka hafi verið beittir
mismunun sem eigi að leiða til
greiðsluskyldu. Þetta teljum við ekki
rétt og er sú skoðun okkar byggð á
eftirfarandi atvikum og sjón-
armiðum:
Fólst mismunun í forgangsrétti
innistæðueigenda innan „gömlu“
bankanna?
Með 6. gr. laga nr. 125/2008 (neyð-
arlögin) var kveðið á um að við skipti
á búi fjármálafyrirtækis skyldu
kröfur vegna innstæðna samkvæmt
lögum um innstæðutryggingar og
tryggingakerfi fyrir fjárfesta njóta
rétthæðar samkvæmt 1. mgr. 112.
gr. gjaldþrotalaga.
Þetta þýðir að kröfur innstæðu-
eigenda í fjármálafyrirtækjum fá
forgang og verða greiddar áður en
kemur til greiðslu á kröfum al-
mennra lánadrottna úr búum þeirra.
Umræddar reglur um forgang hafa
almennt gildi þannig að þær gilda
jafnt fyrir innistæðueigendur hér á
landi og í útibúum erlendis.
Ákvæðið felur því ekki í sér mis-
munun gagnvart erlendum inn-
stæðueigendum því að þeir sitja við
sama borð og þeir íslensku sé tekið
mið af réttarstöðunni innan ,,gömlu
bankanna“.
Fólst mismunun í stjórnsýslu-
ákvörðuninni um yfirtöku banka?
Með 3. mgr. 1. gr. neyðarlaganna
var gert ráð fyrir því í að ríkið geti
stofnað „hlutafélag“ til að taka við
rekstri fjármálafyrirtækis. Sam-
kvæmt þessari heimild tók íslenska
ríkið yfir Glitni banka hf., Kaupþing
banka hf. og Landsbanka Íslands hf.
að öllu leyti á haustdögum 2008,
samkvæmt ákvörðun Fjármálaeft-
irlitsins.
Með stjórnsýsluákvörðun Fjár-
málaeftirlitsins var „innlend banka-
starfsemi“ tekin út úr gömlu bönk-
unum og stofnað um þau hlutafélög í
opinberri eigu. Þar með fylgdu inni-
stæður í bönkum hér á landi hvort
sem þær tilheyrðu innlendum eða
erlendum aðilum. Hér er um að
ræða hlutafélög sem njóta ekki rík-
isábyrgðar að neinu leyti. Fullt verð
verður greitt fyrir þann hluta, sem
tekinn var, þannig að nettóandvirði
rennur inn í bú gömlu bankanna og
kemur þar til úthlutunar með venju-
legum hætti.
Gera verður ráð fyrir því að inni-
stæðueigendurnir í „nýju bönk-
unum“ séu einkum persónur eða fyr-
irtæki sem eiga heimili og stunda
vinnu eða hafa starfsemi hér á landi.
Það er forsenda fyrir tilvist hvers
fullvalda ríkis að til séu bankastofn-
anir sem eru tengdar ríkinu traust-
um böndum og hafa það hlutverk að
geyma, ávaxta og miðla peningum til
verkefna innanlands. Fullvalda ríki
verður tæpast byggt og rekið á ann-
arri forsendu.
Spyrja má hvort innistæðueigend-
ur íslenskra bankaútibúa erlendis
hafi með umræddri aðgerð verið
beittir mismunun miðað við eig-
endur innistæðna sömu banka hér á
landi.
Þess er þá fyrst að geta að ríki eru
sjálfstæðir aðilar bæði að EES og
ESB rétti og mynda raunar grund-
völl eða stoðir samninganna um þau.
Þannig er réttur og tilvist þjóðríkja
sérstaklega varinn í samningunum
um ESB og EES- samningurinn
telst samningur milli sjálfstæðra
ríkja og ESB. Sú grundvallarregla
gildir að þær stofnanir sem starfa
eftir samningunum um ESB eða
EES geta ekki tekið sé neitt vald
sem ekki er veitt þeim í samning-
unum.
Samkvæmt Maastrichtsamn-
ingnum ber ESB að virða einkenni
og stjórnkerfi aðildarríkjanna enda
er þar gert ráð fyrir tilvist aðild-
arríkjanna með margvíslegum
hætti. Þessi sjónarmið eiga auðvitað
enn frekar við um EFTA/EES ríki
sem hafa ekki tekið þátt í þeim sam-
runa sem ESB stefnir að. Af því leið-
ir svo aftur að heimilt er og lögmætt
að taka tillit til sjónarmiða sem
varða brýna efnahagslega hagsmuni
eins aðildarríkis án þess að taka tillit
til efnahags annars aðildarríkis þar
sem slík sjónarmið eiga ekki við að
sama skapi. Það er því ljóst að hvert
ríki hefur víðtækan rétt til að verja
tilverurétt sinn hvort sem miðað er
við samningana um ESB eða EES.
Niðurstaðan af þessum hugleið-
ingum er sú að fyrrgreindar aðgerð-
ir stjórnvalda voru taldar nauðsyn-
legar til að verja og viðhalda
bankakerfi innanlands. Slíkt hefði
ekki verið unnt að gera með því að
tryggja innistæðueigendum í erlend-
um útibúum sömu meðferð. Þeir
sem þar áttu innistæður eru ekki í
neinum sambærilegum hagsmuna-
tengslum við Ísland og þeir sem eiga
innistæður hér á landi. Verulegar
líkur eru á því að innstæðueigendur
erlendis hefðu einfaldlega tekið út
allar innistæður sínar ef reglurnar
hefðu verið látnar ná til þeirra og
þar með gert innlenda banka-
starfsemi að engu. Auðvitað er ekki
hægt að ætlast til þess eigendur
innistæðna erlendis hefðu leyst út ís-
lenskar krónur og notað hér á landi
með sama hætti og þeir sem áttu
innistæður hérlendis.
Meginatriðið er að innistæðu-
eigendur útibúa t.d. í Bretlandi og
Hollandi eru ekki tengdir íslenskum
hagsmunum með
sama hætti og menn
og fyrirtæki með
heimili hér á landi, t.d.
með hliðsjón af fjár-
festingum, félagslegri
aðstoð, sköttum og
fleiri atriðum.
Af þessu má ráða
að innistæðueigendur
í erlendum útibúum
íslenskra banka voru í
annarri stöðu heldur
en þeir sem áttu inn-
eignir í sömu bönkum
hér á landi. Réttarstaða þeirra var
með öðrum orðum ekki sambærileg.
Af því leiðir að ekki var um mis-
munun að ræða við fyrrgreinda að-
gerð.
Þessu til viðbótar er rétt að koma
því á framfæri að það er vel þekkt í
Evrópurétti að ráðstafanir sem
kunna að fela í sér mismunun en eru
engu að síður óhjákvæmilegar vegna
þjóðfélagsþarfa í almannaþágu fá
staðist. Má nefna marga dóma dóm-
stóls ESB því til sönnunar. Enginn
vafi er á því að verði talið að efna-
hagslegt hrun hafi blasað við hér á
landi nægir það til að réttlæta frávik
frá umræddri meginreglu.
Skilyrðin fyrir frávikunum eru þó
ávallt þau að gætt sé meðalhófs. Er
erfitt að sjá að vægari kostur hafi
verið í stöðunni. Þess ber einnig að
gæta að samkvæmt dómafordæmum
dómstóls EB hafa aðildarríkin sjálf
talsvert mat um það hvort fyrr-
greindum skilyrðum hafi verið full-
nægt enda tæpast á færi dómstóls að
meta aðgerðir til að koma í veg fyrir
efnahagshrun heillar þjóðar.
Fólst mismunun í yfirlýsingu
stjórnvalda um ábyrgð ríkisins á
greiðslu til innstæðueigenda?
Forsætisráðherra gaf þá yfirlýs-
ingu seint á árinu 2008 að íslenska
ríkið myndi tryggja innlánseig-
endum hér á landi fjárhæðir þeirra á
innistæðureikningum. Yfirlýsingin
mun hafa verið sett fram umfram
skyldur íslenska ríkisins og vænt-
anlega í þeim tilgangi að tryggja að
unnt væri að starfrækja innlenda
innlánastarfsemi í framtíðinni,
reyna að viðhalda sparnaðarvilja al-
mennings, tryggja efnahagslegan
stöðugleika og koma í veg fyrir efna-
hagslegt hrun.
Þrátt fyrir þetta er hér aðalatriðið
að yfirlýsing ráðherra af þessu tagi
er óskuldbindandi því henni var
aldrei fylgt eftir með lögum (hún
krefst samþykkis í fjárlögum, fjár-
aukalögum eða venjulegum lögum)
né kom hún til framkvæmda á einn
eða neinn hátt. Þvert á móti verða
innistæðueigendur í „nýju bönk-
unum“ að sætta sig við að bankarnir
eru reknir í formi hlutafélaga og
ábyrgðin í aðalatriðum takmörkuð
við gjaldþol þeirra félaga.
Af þessum sökum fellur umrædd
yfirlýsing stjórnvalda hvorki undir
4. gr. EES- samningsins né önnur
ákvæði hans um fjórfrelsið. Í fyrri
skrifum okkar höfum við einnig talið
að yfirlýsingar af þessu tagi féllu
ekki undir gildissvið nefndra 4. gr.
Verður sú umræða ekki endurtekin.
Niðurstaða
Af framangreindu má vera ljóst að
þau sjónarmið, sem fram hafa kom-
ið, um að „mismunun“ íslenskra
stjórnvalda gagnvart eigendum inni-
stæðna í útibúum íslensku bankanna
erlendis hafi skapað greiðsluskyldu,
fá ekki staðist. Gildir þetta hvort
sem horft er til neyðarlaganna,
stjórnvaldsákvarðana í tengslum við
endurreisn bankakerfisins eða yf-
irlýsingar ráðherra um ríkisábyrgð
á innistæðum.
Um mismunun á
grundvelli þjóðernis
Eftir Lárus L. Blöndal
og Stefán Má Stefánsson
Önnur grein af fjórum
» Af þessu má ráða að
innistæðueigendur í
erlendum útibúum ís-
lenskra banka voru í
annarri stöðu heldur en
þeir sem áttu inneignir í
sömu bönkum hér á
landi. Réttarstaða
þeirra var með öðrum
orðum ekki sambæri-
leg.
Lárus L. Blöndal
Lárus L. Blöndal er hæstaréttar-
lögmaður. Stefán Már Stefánsson
er prófessor.
Lagarök um Icesave
Stefán Már Stefánsson
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21 ● sími 551 4050 ● Reykjavík– meira fyrir áskrifendur
Fáðu þér áskrift á
mbl.is/askrift
Pöntunartími auglýsinga er fyrir klukkan 16.00
mánudaginn 25. janúar.
Nánari upplýsingar veitir Sigríður Hvönn í síma
569-1134/692-1010 og sigridurh@mbl.is
Netið skipar æ stærri sess í viðskiptalíf-
inu. Ísland er fremst í flokki þjóða þegar
kemur að netnotkun og ljóst að íslenskt
atvinnulíf stendur vel að vígi til að grípa
þau mörgu tækifæri sem internetið býður
upp á.
Viðskiptablað Morgunblaðsins kryfur
möguleika netsins í veglegu sérblaði.
Skoðuð verða spennandi sprotafyrirtæki,
staðan tekin á verslun og þjónustu á
netinu og rýnt í hvernig ná má því besta
út úr vefnum.
Meðal efnis verður:
Hvar liggja sóknarfærin?
Hverjir eru möguleikar netverslunar á Íslandi?
Er sama hvernig vefsíður eru hannaðar?
Er fyrirtæki þitt að nota netið rétt?
Þetta og margt fleira í blaðauka
Viðskiptablaðsins 28. janúar.
Framtíðin
er á netinu