SunnudagsMogginn - 06.02.2011, Blaðsíða 30

30 6. febrúar 2011
E
inn stærsti vandi sem íslenzka
þjóðin á við að stríða um
þessar mundir er skortur á
trausti. Á því hefur ekki
orðið breyting eftir hrun, þótt mynd-
arlega hafi verið af stað farið með starfi
og skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis.
Ein helzta ástæðan fyrir skorti á gagn-
kvæmu trausti er sú leynd, sem hvílir
yfir mörgu af því, sem gert er í sam-
félaginu. Í flestum tilvikum er sú leynd
ástæðulaus, þótt auðvitað geti alltaf
verið einhver mál á ferðinni, sem eðli-
legt er að trúnaður ríki um.
Nýjasta dæmi um þetta eru samskipti
Más Guðmundssonar, formanns banka-
stjórnar Seðlabanka Íslands, og við-
skiptanefndar Alþingis vegna sölu á
hlut, sem Seðlabanki Íslands eða dótt-
urfyrirtæki á hans vegum hefur farið
með í tryggingafélaginu Sjóvá. Fyrir
nokkru var tilkynnt að yfir 50% í
tryggingafélaginu hefðu verið seld sjóði
á vegum rekstrarfélags, sem er í eigu
Arion banka. Bankinn sjálfur er að lang-
mestu leyti í eigu erlendra kröfuhafa
eftir því sem bezt er vitað.
Á fundi þingnefndarinnar taldi seðla-
bankastjórinn að hann gæti ekki veitt
umbeðnar upplýsingar að nokkru ráði
og hefur það væntanlega verið vegna
lagaákvæða um bankaleynd.
Á undanförnum mánuðum og miss-
erum hafa hvað eftir annað komið upp
spurningar um sölu einstakra fyrirtækja
á vegum banka eða á vegum sjóða, sem
keypt hafa fyrirtæki af bönkum. Upp-
lýsingagjöf er jafnan í algjöru lágmarki,
sem hefur valdið tortryggni. Með sama
hætti hafa vaknað spurningar um fyr-
irgreiðslu við einstaka aðila, sem leynd
hefur hvílt yfir af sömu ástæðum og Már
Guðmundsson hefur væntanlega borið
fyrir sig á fundi með viðskiptanefnd Al-
þingis, þ.e. lagaákvæði um bankaleynd.
Leyndin er ekki bundin við banka eða
önnur fjármálafyrirtæki. Það er t.d.
augljóst, að upplýsingagjöf um viðræður
við Evrópusambandið er mjög í hófi
þrátt fyrir yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar
um mikilvægi gagnsæis og opinnar
stjórnsýslu.
Í hinu gamla Íslandi var leynd regla
en ekki undantekning, þótt á því hafi
orðið breyting síðustu áratugi ekki sízt
með auknu frjálsræði í viðskiptum. Um-
ræður um hrunið og niðurstöður
rannsóknarnefndar Alþingis benda ein-
dregið til þess að slík leynd sé einn
helzti veikleikinn í samfélagsgerð okkar
Íslendinga. Og að lykillinn að því að
nýtt Ísland geti orðið til sé sá, að opna
allt samfélagið, þannig að því sem næst
allt það sem varðar sameiginleg mál-
efni þegnanna fari fram fyrir opnum
tjöldum. Með því er hægt að byggja
upp gagnkvæmt traust, sem er forsenda
þess, að þegnarnir geti búið í sæmilegri
sátt hver við annan.
Lausnin er að sjálfsögðu ekki sú, að
afnema lög um bankaleynd. Yfirgnæf-
andi meirihluti viðskipta, sem fram fara
í bönkum, sparisjóðum og öðrum fjár-
málastofnunum er viðskipti sem snúa að
einstaklingum eða einstökum fyrir-
tækjum og hafa ekkert með sameiginleg
málefni landsmanna að gera. En ráð-
stöfun á verðmætum, sem komin eru í
eigu bankanna eða ríkisins, eins og í til-
viki Sjóvár, vegna hrunsins og í krafti
fjármuna, sem skattgreiðendur hafa lagt
fram með einum eða öðrum hætti er
sameiginlegt mál þjóðarinnar.
Til er einföld leið til þess að létta af
þeirri leynd, sem hvílir yfir þessum við-
skiptum, eins og maður á förnum vegi
benti mér á fyrir skömmu. Hún er sú,
að skilmálar verði settir í samninga um
sölu og kaup á fyrirtækjum, sem veiti
aðilum heimild til að veita upplýsingar,
þegar almannahagsmunir kalla á, að
þær verði veittar. Í því tilviki að laga-
ákvæði um bankaleynd verði talin
banna slíka upplýsingagjöf með öllu er
auðvelt að breyta þeim á þann veg, að
hún sé heimil með samþykki beggja að-
ila.
Á þessari stundu er raunverulegt
eignarhald á Arion banka og Íslands-
banka mjög óljóst, þótt almenn vitn-
eskja sé til staðar um að bankarnir séu í
eigu erlendra kröfuhafa. Hvaða viðskipti
fara fram þeirra í milli með hluti í þeirra
eigu? Hvaða viðskipti fara fram við
þriðja aðila með hluti í þeirra eigu? Sagt
er að meirihluti Sjóvár hafi verið seldur
til sjóðs, sem nefnist SF-1, sem er í
rekstri dótturfélags Arion banka. Það
veit enginn hver á sjóðinn og þess vegna
veit enginn hver á meirihlutann í Sjóvá.
Raunar er óljóst miðað við síðustu frétt-
ir, hvort Sjóvá var selt eða hvort skrifað
var undir viljayfirlýsingu um sölu á
þessum hlut í tryggingafélaginu.
Hverjir eiga Triton-sjóðinn, sem lýst
hefur áhuga á að kaupa íslenzku fisk-
vinnsluverksmiðjurnar í öðrum lönd-
um? Á bak við þessar verksmiðjur er
áratuga starf við markaðsuppbyggingu á
íslenzkum sjávarafurðum. Sú var tíðin
að starfsemi þeirra var ein meginfor-
sendan fyrir velgengni okkar við sölu
sjávarafurða. Það kann að hafa breytzt
en það er athyglisvert að hér hafa engar
umræður farið fram um það, hvort
sjálfsagt sé að selja þær erlendum að-
ilum. Nú hefur að vísu verið tilkynnt að
viðræðum við þennan sjóð hafi verið
hætt. En að sjálfsögðu hefur lítið verið
upplýst um hvers vegna.
Íslenzka þjóðin er nú að borga fyrir
hrunið með blóði, svita og tárum, svo
að vitnað sé til fleygra ummæla Churc-
hills af öðru tilefni. Þjóðin hefur tekið á
sig gífurlega kjaraskerðingu til þess að
borga fyrir hrunið. Og það er engin
ástæða til að ætla að betri tíð sé handan
við hornið.
Sú þjóð, sem þannig hefur axlað
þungar byrðar á rétt á upplýsingum.
Það verður aldrei til Nýtt Ísland með
þessum hætti.
Leynd fylgir tortryggni og skortur á trausti
Af innlendum
vettvangi
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
G
uð minn góður, það er úti um okkur!“ hróp-
aði Kenneth Rayment flugmaður British
European Airways, flugs 609, á þessum degi
fyrir 53 árum. Vélin var í flugtaki frá Münc-
hen-Riem-flugvellinum í München og flugmennirnir
höfðu áttað sig á því að krap á brautinni kom í veg fyrir
að hún kæmist í loftið. Vélin rann fram af brautinni og
skall stjórnlaus á girðingu sem umlukti flugvöllinn,
hentist þaðan yfir veg og lenti á íbúðarhúsi, þar sem
annar vængurinn rifnaði af henni. Heima var móðir
ásamt þremur börnum sínum og tókst þeim á ævintýra-
legan hátt að komast út úr brennandi húsinu. Hluti af
stélinu rifnaði af áður en flugstjórnarklefinn hafnaði á
tré og hægri hluti flugvélarbolsins á timburkofa. Þar var
fyrir trukkur, fullur af hjólbörðum og eldsneyti, sem
sprakk í loft upp. Þá loks staðnæmdist vélin.
Tuttugu af 44 farþegum um borð létust samstundis og
þrír dóu skömmu síðar á sjúkrahúsi af sárum sínum.
Slysið vakti heimsathygli, ekki síst fyrir þær sakir að um
borð í vélinni voru Englandsmeistarar Manchester Unit-
ed, eitt besta knattspyrnulið heims, sem hafði millilent í
München á leið heim frá Belgrað, þar sem liðið hafði
unnið frækilegan sigur í Evrópukeppninni.
Átta leikmenn United týndu lífi í slysinu. Geoff Bent,
Roger Byrne, Eddie Coleman, Mark Jones, David Pegg,
Tommy Taylor og Liam Whelan létust samstundis og
Duncan Edwards fimmtán dögum síðar á sjúkrahúsi.
Tveir til viðbótar, Johnny Berry og Jackie Blanchflower,
slösuðust svo illa að þeir léku ekki framar knattspyrnu.
Þá hlaut knattspyrnustjórinn, Matt Busby, svo alvarlega
áverka að hann lá milli heims og helju á sjúkrahúsi í
meira en tvo mánuði.
Þeir farþegar sem lifðu af og gátu sig hrært brutu sér
eins fljótt og auðið var leið út úr flakinu enda óttaðist
flugstjórinn, James Thain, að vélin gæti sprungið á
hverri stundu. Þegar Harry Gregg, markvörður United,
rankaði við sér hélt hann að hann væri látinn. Hann fann
blóð vætla niður andlit sér og óttaðist að hvirfillinn hefði
verið brotinn af líkt og skurn á harðsoðnu eggi. Þegar
Gregg gerði sér grein fyrir því að hann var réttum megin
móðunnar miklu fór hann á stjá. Hann sá skímu á bol
vélarinnar, sparkaði á hann gat og skreið út. Þegar hann
hafði náð áttum gerði Gregg hið óráðlega, æddi aftur inn
í logandi flakið í þeirri von að finna einhvern á lífi.
Fyrstir á vegi markvarðarins urðu liðsfélagar hans,
Dennis Viollet og Bobby Charlton, sem skipt höfðu um
sæti við Taylor og Pegg að ósk þeirra síðarnefndu, þar
sem þeir töldu sig öruggari aftur í vélinni. Gregg hélt að
þeir væru báðir látnir en dró þá eigi að síður á buxunum
út úr flakinu. Honum létti stórum þegar þeir komust til
meðvitundar. Aftur rauk Gregg inn í vélina til að aðstoða
hina illa slösuðu Blanchflower og Busby. Þá kom hann
júgóslavneskri móður og dóttur hennar í öruggt skjól.
Einstakt afrek hjá Gregg sem enn er á lífi, 78 ára gamall.
Orsök slyssins var upphaflega rakin til vanrækslu
Thains flugstjóra. Talið var að honum hefði láðst að
bræða ísingu af vængjum vélarinnar enda þótt sjón-
arvottar bæru annað. Síðar komst rannsóknanefnd flug-
slysa að þeirri niðurstöðu að krapið á brautinni hefði í
raun stuðlað að slysinu, útilokað hefði verið að ná vél-
inni á loft við þessar aðstæður. Nafn Thains var þó ekki
hreinsað að fullu fyrr en tíu árum síðar.
Blóðtaka Manchester United var mikil enda missti fé-
lagið flesta sína bestu leikmenn. Sumir segja til að
mynda að hinn 21 árs gamli Duncan Edwards hafi verið á
góðri leið með að verða besti leikmaður álfunnar. Nokk-
ur mögur ár komu að vonum í kjölfarið en Matt Busby
lét ekki deigan síga, sneri aftur í stjórasætið þegar heils-
an leyfði og gerði Manchester United að Evrópumeistara
tíu árum síðar. Í því liði voru tveir leikmenn sem lifðu af
flugslysið, Bill Foulkes og Bobby Charlton.
orri@mbl.is
Lið Man.
Utd ferst í
flugslysi
Aðstæður á slysstað voru vægast sagt skelfilegar.
Á þessum degi
6. febrúar 1958
Matt Busby
Bobby Charlton Duncan Edwards
Harry Gregg
’
Þegar hann hafði náð áttum gerði Gregg hið
óráðlega, æddi aftur inn í logandi flakið í þeirri
von að finna einhvern á lífi.