SunnudagsMogginn - 20.02.2011, Side 42

42 20. febrúar 2011
Málið
El
ín
Es
th
er
Ef það sé
stuð, þá verður
gaman!
V
iðtengingarhátturinn er á
undanhaldi, eftir því sem fram
kom í viðtali við Hildi Ýri Ís-
berg í Morgunblaðinu hinn 8.
febrúar sl. Þessi frétt sætti svo miklum
tíðindum að daginn eftir sló leiðarahöf-
undur blaðsins upp fyrirsögninni „Forð-
umst flatneskjuna“ og tók undir með
Hildi Ýri að vissulega ætti viðtenging-
arhátturinn í vök að verjast, til dæmis í
óbeinni ræðu sem fréttaflytjendur gripu
oft til en notuðu þá sagnir í fram-
söguhætti í stað viðtengingarháttar.
Þekkt er að viðtengingarháttur var
með því fyrsta sem vel talandi Vest-
uríslendingar misstu úr máli sínu og áleit
Haraldur Bessason, prófessor í Winnipeg
og síðar rektor Háskólans á Akureyri, það
vísbendingu um yfirvofandi undanhald
viðtengingarháttar á Íslandi – eins og nú
er komið á daginn.
Viðtengingarháttur lætur „í ljós ósk,
vafa, skoðun, eitthvað sem bundið er
skilyrði eða er óraunverulegt“, svo vitn-
að sé í upphaf BA-ritgerðar Hildar Ýrar á
skemman.is, sem umrædd frétt byggist
á. Stundum kallar samhengið líka á við-
tengingarhátt því að sum tengiorð krefj-
ast viðtengingarháttar í svokölluðum at-
vikstengingum: „nema“, „til þess að“,
„svo að“, „þó að“, „þótt“, „enda þótt“.
Þægilegast er fyrir almenna málnotendur
að finna viðtengingarhátt með því að
setja „þótt“ fyrir framan sögnina – og á
þá hefðbundin máltilfinning að framkalla
viðtengingarháttinn, sbr. „þótt hann
drykki“ úr Gamla Nóa, þar sem þátíðin í
„þá samt bar hann prís“ kallar á þátíð en
ekki nútíð (sem væri: „þótt hann
drekki“).
Hildur Ýr gerir grein fyrir því að við-
tengingarháttur hafi vikið úr grann-
málum okkar (þar sem beygingar hafi
líka almennt þróast til einföldunar) en
leiðarahöfundur Morgunblaðsins er ekki
til með að leggjast í þá einföldunarleti og
vill halda í blæbrigðin sem viðtenging-
arhátturinn bjóði upp á.
Rannsókn Hildar Ýrar byggist á könn-
un sem hún lagði fyrir tvo hópa fólks.
Annar var yfir fimmtugt og hafði gott
vald á viðtengingarhætti. Hinn hópurinn
var 13-14 ára unglingar og þar sættu
mörg sig við setningar sem hin eldri
töldu ótækar. Unglingarnir gátu ekki
heldur beitt viðtengingarhætti þátíðar
fátíðra sagna að eigin frumkvæði þótt þau
hafi kannast við hann þegar þau sáu
hann. Sláandi dæmi sem tekið var upp í
fréttinni er að í stað þess að segja ég
kæmist ekki á laugardaginn þótt hann
byði mér þá segi krakkarnir þótt hann
bauð mér.
Greinilegt er að stór hluti unglinganna
(oft um fjórðungur) er mjög óöruggur í
notkun viðtengingarháttar og sýnir svo
mikla staðfestu í óöryggi sínu að hægt er
að tala um vísi að málbreytingu ef ekkert
væri að gert. Á hitt er þá að líta að notkun
viðtengingarháttar er alls ekki einfalt
fyrirbrigði og vefst fyrir mörgum þótt
eldri séu og lærð í málfræðum. Og okkur
skortir samanburðargögn sem sýni á
hvaða aldri börn og unglingar á fyrri tíð
hafi tileinkað sér þær flóknu reglur sem
þarna búa að baki. Þá má ekki gleyma
rannsóknum Hrafnhildar Ragnarsdóttur
á menntavísindasviði HÍ sem leiða í ljós
að málnotkun íslenskra unglinga virðist
ekki þróast áfram í þá átt að unglingar
noti fleiri orð og flóknari setningar – eins
og gerist meðal jafnaldra þeirra í ná-
grannalöndum. Ef til vill er viðtenging-
arhátturinn jafn seintekinn og hinar
flóknu setningagerðir.
Þekking á málþróun og málbreyt-
ingum er að verulegu leyti byggð á því
sem hefur gerst í samfélögum þar sem
skólaganga ungmenna hefur ekki verið
neitt í líkingu við það sem hér og nú tíðk-
ast. Því má það að mörgu leyti einu gilda
þótt tungumál hafi þróast með ýmsum
hætti í aldanna rás þegar kemur að því að
móta málstefnu og fylgja henni eftir á
vorum dögum. Almenn skólaganga og
þaulmenntaðir kennarar skapa nú áður
óþekkt tækifæri til að hafa áhrif á
málþróun og stýra henni. Í framtíðarsýn
okkar og kennsluáætlunum er sjálfsagt að
gera áfram ráð fyrir viðtengingarhætt-
inum þótt hann vefjist eitthvað fyrir
unglingum sem eru enn að taka út mál-
þroska – eins og viðtengingarháttur hef-
ur ef til vill gert fyrir þeim unglingum
sem eru nú komnir yfir fimmtugt.
„Ef það sé sunnu-
dagur þá sé messa“
’
Á hitt er þá að líta að
notkun viðtenging-
arháttar er alls ekki
einfalt fyrirbrigði og vefst
fyrir mörgum þótt eldri séu
og lærð í málfræðum.
Tungutal
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
S
tockholmsmässan, uppskeruhá-
tíð sænskra og raunar einnig
alþjóðlegra húsgagna- og inn-
réttingahönnuða í Svíaríki,
brestur venjulega á um þetta leyti árs.
Þetta er elsta samfellda kaupstefna
sinnar tegundar á Norðurlöndum, og
núorðið sú stærsta. Samt hefur Stokk-
hólmsmessan verið nokkuð í skugga
sambærilegrar uppákomu í Bella Center
í Kaupmannahöfn, a.m.k. meðal þeirra
sem gera út á háþróaða hönnun. Má
vera að Danir njóti þar ótvíræðra yfir-
burða sinna í húsgagnahönnun til
margra áratuga. En í tilefni af 60 ára af-
mæli Stokkhólmsmessunnar blésu að-
standendur hennar til nýrrar sóknar;
hún hefur aldrei verið stærri eða fjöl-
breyttari segja þeir sem gerst vita: heilir
40.000 fm voru lagðir undir 720 sýn-
ingarbása frá 26 löndum.
Eins og endranær tefldi messan
fram einum erlendum stjörnuarkitekt
til að krydda uppákomuna; í ár var það
ísraelski hönnuðurinn Arik Levy. Til-
nefning Levys virtist bera tilætlaðan ár-
angur; svæði til afslöppunar sem hann
hannaði miðsvæðis var firna vinsælt
meðal sýningargesta og sjálfur var hann
til viðtals í öllum fjölmiðlum.
Það er nokkuð fyrirséð hverjir
sækja svona uppákomur: hönnuðir að
sýna það sem þeir hafa haft fyrir stafni
undanfarið ár og sjá það sem starfs-
bræður þeirra eru að sýsla við, fram-
leiðendur að kynna og selja verk eigin
hönnuða, fulltrúar hönnunarverslana og
stórmarkaða að kaupa inn fyrir næsta
haust og svo áhangendurnir: tísku-
bloggarar í leit að uppákomum og
trendum og blaðamenn með sérstakan
áhuga á hönnun. Sennilega er „venju-
legur“ almenningur í minnihluta meðal
sýningargesta, því aðgangseyrir er
rúmlega 4000 íslenskar krónur á mann.
Á sýningartímanum var álagið auð-
vitað mest á sýningarsvæðinu í Älvsjö,
um hálftíma akstur suðvestan við
Stokkhólm, en á sama tíma var einnig
að finna mýgrút af hönnunaruppá-
komum í miðborginni undir merkjum
opinberrar Hönnunarviku. Þar voru
nýjungar kynntar og margskonar góð-
gjörningur, léttvín og fingrafæði, not-
aður til að laða að gesti. Ef vel var að
gáð, leyndust þar einnig verk eftir ís-
lenska hönnuði eins og Guðbjörgu
Ingvarsdóttur og Siggu Heimis.
Á stærð við margar Kringlur
Eiginlega er ekki fyrir óvana að kunna
fótum sínum forráð á svona kaupstefnu.
Sýningarsvæðið er á stærð við margar
íslenskar Kringlur, og fyrir utan það
sem gerist í sjálfum sýningarbásunum
er ýmislegt annað sem kallar á athygli
sýningargesta. Herskari af föngulegum
ungum stúlkum kynnir tísku- og hönn-
unartímarit frá ýmsum löndum, sem-
ínör fara fram í hliðarsölum og hér og
þar eru verðlaun afhent fyrir allt mögu-
legt: fyrir besta skólaverkið á sýning-
unni, fyrir besta hönnunargripinn á
sýningunni og besta framlagið til
„grænnar“ hönnunar, auk þess sem
besti smásalinn í hönnunargeiranum
fær viðurkenningu.
Finnsk-sænski stjörnuhönnuðurinn
og arkitektinn Eero Koivisto var með
það á hreinu hvernig tíma manna væri
best varið á kaupstefnunni. „Þarna eru
þrír skálar, A, B og C; í þeim fyrst-
nefnda er að finna það sem máli skiptir,
hinum tveimur má sleppa nema þú sért
að leita þér að nýmóðins eldhúsinnrétt-
ingu eða jólaskrauti.“ Að vísu tók Koi-
visto ívið djúpt í árinni; það var vissu-
lega hægt að finna góða hönnun víðar
en í skála A, til dæmis góðan textíl,
eldhúshönnun og ýmislegt fleira í skála
B. Hins vegar var skáli C eins og alls-
herjarmarkaður; enginn þeirra blaða-
manna sem ég var í sambandi við hafði
uppi áform um að koma þar inn fyrir
dyr. Jafnvel þótt þar væri að finna sýn-
inguna Icelandic Contemporary Design,
sem verið hefur á ferðalagi víða um
lönd. Því má leiða að því getum að á
Stokkhólmsmessunni hafi sú sýning
tæplega ratað til sinna.
En það var öldungis rétt hjá Koivisto
að í skála A tjölduðu framleiðendur því
sem þeir töldu eiga mest erindi við
kröfuhörðustu aðdáendur húsgagna-
hönnunar. Þar var að finna það helsta
sem norrænir hönnuðir, einkum og sér-
ílagi Svíar, eru að gera um þessar
mundir og vísbendingar um þróunina í
alþjóðlegri húsgagnahönnun. Í skála A
er einnig að finna Gróðurhúsið (Green-
house), en það er vettvangur fyrir nem-
endahönnun af ýmsu tagi. Eins og
endranær mátti finna þar skipulegar
samsýningar á borð við UNG8, sem er
yfirlit yfir helstu nýmæli í sænskri
hönnun og sýningarbása frá helstu
hönnunarskólum á Norðurlöndum og
Eystrasaltslöndum. Meira um það nýja-
brum seinna.
Afturhvarf til handverks og náttúru
Hvað var svo hægt að lesa út úr því sem
sýnt var í A-deildinni? Það sló fleiri en
þann sem þetta skrifar að menn væru
óðum að hverfa aftur til góðs handverks
og hefðbundinna efniviða. Sjálfum
fannst mér markvert að stórfyrirtæki á
borð við Kartell, sem sérhæfir sig í
plexígleri og plastefnum, var ekki einu
sinni með bás á svæðinu. Viður af ýmsu
Viður og vist-
væn hönnun
Húsgagnamessan í Stokkhólmi hefur aldrei
verið umfangsmeiri. Og norrænir hönnuðir
hafa sjaldan komið eins sterkir út úr henni.
Meiri áhersla var á klassísk viðmið og vist-
væna framleiðsla en oft áður.
Aðalsteinn Ingólfsson adalart@mmedia.is
Lesbók