Fréttablaðið - 01.10.2011, Síða 36

1. október 2011 LAUGARDAGUR36
Gerlos er aðlaðandi skíðabær í austurrísku Ölpunum og vel þekktur á meðal skíðafólks. Hann
býður upp á frábærar aðstæður fyrir skíðafólki á öllum aldri og líflega fjallastemningu. Gerlos
liggur í 1.300 m hæð og er eitt af fjórum skíðasvæðum í Zillertal Arena, liggur í allt að 2.500
m hæð yfir sjávarmáli og því talið einstaklega snjóöruggt svæði. Tæplega 50 skíðalyftur eru
á svæðinu og skíðabrekkurnar sem eru um 166 km á öllum erfiðleikastigum eiga eflaust eftir
að koma vönu skíðafólki skemmtilega á óvart. Flogið er með Icelandair til München og haldið
sem leið liggur til Gerlos. Gist er á 3* fjölskyldureknu hóteli í austurrískum stíl þar sem
morgunverðarhlaðborð og fjögurra rétta kvöldverður með salathlaðborði er innifalið. Hótelið
býður einnig upp á nýlega heilsulind. Fararstjórar eru með hópnum alla ferðina, gista á
sama hóteli og sjá um að skipuleggja skíðaferðir fyrir þá sem það vilja.
Fararstjórar: Guðmundur K. Einarsson & Steingrímur Birgisson
Verð: 184.400 kr. á mann í tvíbýli.
Rútuferðir til / frá hóteli í Gerlos innifaldar!
Innifalið: Flug með Icelandair til München, flugskattar, rútuferðir til og frá
flugvelli, gisting í 7 nætur á 3* hóteli í Gerlos, morgun- og kvöldverður,
aðgangur að heilsulindinni og íslensk fararstjórn.
4. - 11. febrúar 2012
Sp
ör
e
hf
.
s: 570 2790 www.baendaferdir.is
A L L I R G E T A B Ó K A Ð S I G Í B Æ N D A F E R Ð I R
Gerlos í Austurríki
SVIGSKÍÐAFERÐ

Tóbak róm ræmir,
remmu framkvæmir,
tungu vel tæmir,
tár af augum flæmir,
háls með hósta væmir,
heilann fordæmir,
og andlit afskræmir.
Tóbaksneysla hefur alla tíð verið álitin leiður ávani,
eins og þessi vísa eftir Hallgrím
Péturs son sýnir. Skáldið var uppi
á sautjándu öld, á sama tíma og
tóbakið var að ryðja sér til rúms
á Íslandi. Tóbak var sagt hafa
sljóvgandi áhrif á fólk, auk þess
sem það þótti ósómi að eyða pen-
ingum í tilgangslaust nautnalyf.
Þá þótti það einfaldlega argasti
sóðaskapur að neyta þess.
Stór hluti af stúkumenning-
unni í upphafi 20. aldar var að
tala fyrir hvers kyns bindindi og
var tóbakið þar ekki undanskil-
ið. Sígarettur urðu ekki vinsæl-
ar á Íslandi fyrr en á stríðsár-
unum, en þá var það helst ungt
fólk sem reykti þær amerísku. Á
sjötta áratug síðustu aldar komu
fram rannsóknir sem sýndu mjög
ákveðin tengsl lungnakrabba-
meins og sígarettu reykinga. Þá
var farið að berjast af alvöru
gegn sígarettureykingum og
árið 1969 voru fyrstu tóbaks-
varnarlögin sett. Í þeim fólst
bann við auglýsingum á sígar-
ettum. Reyndar voru þá einnig
gerðar tilraunir með að merkja
sígarettupakka með viðvörunum,
en því var fljótlega hætt vegna
deilna við framleiðendur.
Árið 1974 gerði borgarlæknir
könnun á reykingavenjum grunn-
skólabarna. Niðurstöðurnar voru
sláandi, en þær sýndu að 12 pró-
sent tólf ára barna reyktu á þeim
tíma. Eftir þessa rannsókn var
farið í mikið átak, sem skilaði
hröðum árangri meðal yngstu
notendanna.
Þótt verulega hafi dregið
úr sígarettureykingum virð-
ist tóbakið alltaf hafa eitthvert
aðdráttarafl. Á undanförnum
árum hefur neysla munn tóbaks
til dæmis aukist. Því fer því
fjarri að þeir sem berjast gegn
tóbaksneyslu geti lagt árar í bát
og snúið sér að öðrum málum.
Tóbak tár af augum flæmir
Í Horni Þjóðminjasafnsins stendur nú yfir sýning þar sem skoða má úrval gripa sem tengjast tóbaksnotkun. Hólmfríður Helga
Sigurðardóttir hafði sýningarstjórann, Ágústu Kristófersdóttur, sér til halds og trausts á röltinu um safnið. Gripirnir, sem margir
hverjir voru til á hverju heimili á síðustu öld, eru svo framandi í dag að full þörf var á leiðsögn.
ÆFINGIN SKAPAR MEISTARANN Rétt eins og með alla aðra iðju þarf að æfa sig að reykja áður en það kemst upp í vana. Þessar stúlkur æfðu sig
fyrir framan spegil með bros á vör. Myndin var tekin í kringum 1955. MYND/GESTUR EINARSSON
Spýtubakki
Munntóbaksmenn notuðu
spýtubakka til að hrækja út úr sér
tóbakinu þegar þeir voru búnir að
ná úr því nikótíninu. Vinnu konur
höfðu víst margar hverjar óbeit á
bökkunum, þeir þóttu óþrifalegir og
þá þurfti að þrífa daglega. Í einni
munnmælasögunni sem sjá má á
sýningu Þjóðminjasafnsins segir af karli
sem þurfti nýtni sinnar vegna ekki að nota
spýtubakka: „Karl einn átti að hafa verið sérlega nýtinn á tóbakið
sitt, af fátækt, nísku eða bara forsjálni. Hann tuggði skroið en
hélt tuggunum til haga þegar þær fóru að dofna, þurrkaði þær
og notaði síðan í pípuna. Öskunni hélt hann líka til haga, spýtti
í hana tóbaksleginum þegar hann tuggði skroið og notaði hana
síðan sem neftóbak.“
Tóbakspungur
Tóbakspungurinn var
einfaldlega gerður úr
eltum hrútspungi. Í
hann fór tóbakið þegar
búið var að skera það á
tóbaksfjöl. Krakkarnir voru oft
fengnir í það verk að skera tóbakið,
enda þótti það heldur leiðinleg iðja. Þegar tóbakið hafði verið
skorið var það elt í pungnum, það er að segja pungurinn nudd-
aður og tóbakið þannig gert smærra. Þá var tóbakið tilbúið til
neyslu og tekið úr tóbakspungnum og sett í dós eða pontu.
Tóbakshorn
Tóbaksponturnar voru afar mis-
jafnar í útliti og margar hverjar
fegurstu smíðisgripir. Algengt
var að þær væru úr kinda-
hornum eða beinum og
fagurlega útskornar eða
skreyttar. Konur gengu
ekki með eins stórar pontur
og karlarnir, enda þótti það ekki sérlega fínt að konur tækju í
nefið. Þeirra pontur voru töluvert minni, fóru vel í vasa eða undir
svuntuna, og voru kallaðar kerlingarpontur.
GAMALL MAÐUR SNÚSSAR SIG Sumir fengu sér tóbak með því að
hella einfaldlega úr pontunni upp í nefið á sér. MYND/ÓLAFUR MAGNÚSSON
■ BARÁTTAN GEGN BÖLINU
Reykjarpípa
Pípureykingar hafa verið stundaðar á
Íslandi svo lengi sem tóbak hefur
verið flutt hér inn. Þær hafa
hins vegar aldrei verið í farar-
broddi yfir þær leiðir sem
mögulegar eru til að næla
sér í nikótín. Krítarpípur
eru þó með algengustu
fornleifafundum frá
17. öld.
Tóbaksdósir
Tóbaksdósirnar voru, rétt
eins og ponturnar, notaðar
til að geyma tóbakið í
þegar það var tilbúið
til neyslu. Á Þjóðminja-
safninu eru til ógrynni
af þeim, frá einföldustu
dósum til gulli sleginna
dósa með eðalsteinum. Þessi fína
tóbaks dós úr gulli, sem mynd fylgir af hér,
var í eigu Tryggva Guðmundssonar alþingis-
manns. Hann fékk dósina að gjöf árið 1878, en tóbaks-
dósir þóttu tilvaldar tækifærisgjafir fyrir fína menn. Dósin ber það
með sér að hafa lítið sem ekkert verið notuð og má því leiða að
því líkur að annað hvort hafi Tryggvi ekki verið mikill tóbaksmaður
eða átt aðra ófínni pontu sem hann notaði hversdags.
S ígarettur komust fyrir alvöru í tísku á Íslandi á stríðsárunum. Þeim hefur þó
alltaf fylgt talsverð andstaða og börðust
ungmennasamtök oft gegn þeim. Drengir
gengu sumir í samtök á borð við „Samtök
pilta gegn sígarettureykingum“, þar sem
þeir hétu því að reykja aldrei og reyna
eftir fremsta megni að halda öðrum pilt-
um frá reykingum líka. Ungu mennirnir
á þessari ljósmynd hafa
líkast til ekki gengið
í samtökin á sínum
yngri árum, svo sátt-
ir virðast þeir vera
við sígaretturnar
sínar þar sem þeir
bregða á leik í grasinu.
Öskubakkar
Eftir að sígarettur náðu yfir-
höndinni á tóbaksmark-
aðnum um miðbik 20.
aldarinnar urðu ösku-
bakkar að vin sælum
tækifærisgjöfum. Allir
áttu öskubakka í stofunni
hjá sér, hvort sem þeir
reyktu eða ekki, enda þóttu
þeir bæði stofu stáss og oftast
sjálfsagt mál að gestir reyktu
inni fyrir ef þeim sýndist svo. Glit-öskubakkarnir íslensku voru
fögur hönnun sem var til á öllum betri heimilum. Þá var það
klassískt að fyrirtæki létu gera fyrir sig sérmerkta öskubakka úr
harðplasti. Þeir þóttu viðeigandi gjöf til starfsmanna og annarra
velunnara fyrirtækjanna.
■ ENGIR STÚKUDRENGIR
MYND/ÓLAFUR JÓHANNESSON