Svart á hvítu - 01.10.1978, Side 12

1969—72 rakin. Allir meiriháttar atburöir verksins
eru sannsögulegir, en ýktir og undirstrikaðir í leik
þannig að ekkert fer á milli mála, hvorki pólitík né
skemmtun. Enda var varla búiö að frumsýna verkið
þegar það var bannað og Fo ákærður fyrir óleyfileg
bréfaskiþti viö verkamenn og stúdenta sem sátu í
fangelsum og óleyfilegt samband við öfgasinnaða
hópa sem hefðu það á stefnuskrá sinni að koll-
steyþa þjóðfélaginu. Þrátt fyrir bannið var verkið
sýnt í kvikmyndahúsi í verkamannahverfinu Quarto
quartier í Mílanó, þar sem flestir verkamenn bíla-
smiðjanna Alfa-Romeo búa. Lögreglan var náttúr-
lega fastur gestur á sýningum og svo fór að eigandi
hússins treysti sér ekki til að standa við gerða
samninga. Þá hertóku verkamenn húsið svo hægt
væri að sýna verkið áfram. Hægrisinnar komu þó í
veg fyrir nokkrar sýningar með harkalegri líkams-
árás á Fröncu, svo hún varð óvinnufær um hríð.
Fo og Chile
Ógnaröldin í Chile hófst á meðan leikhóþurinn
vann að næsta verki sínu, E il settimo giorno dio
creo ia carceri (Á sjöunda degi skapaði guð trú-
villinga), sem að verulegu leyti var unnið upp úr
bréfum pólitískra fanga, þeirra á meðal Ulrike
Meinhof. Allur heimurinn mótmælti atburðunum í
Chile, og La Commune vann uþþ dagskrá fyrir
mótmælafundi undir heitinu Chile e qui (Chile er
hér), en þar var fasísk bylting á Ítalíu sett á svið.
Þessir mótmælafundir höfðu geysileg áhrif á Ítalíu.
Fólk tók að gera sér grein fyrir því að atburðir
svipaðir þeim sem gerðust í Chile gátu gerst næst á
ítalíu. Eftir mótmælin var þolinmæði stjórnvalda á
þrotum. Fo var handtekinn í lok sýningar á Sardin-
íu. Nóttina sem fylgdi í kjölfar handtökunnar söfn-
uðust 5000 manns saman fyrir framan fangelsið í
mótmælaskyni. Alls staðar kom til átaka milli and-
fasískra afla og lögreglunnar. Svo fór að stjórnvöld
neyddust til að láta Fo lausan úr haldi tveimur sól-
arhringum seinna.
Árið 1974 skrifaði Fo Guerra di poppolo a Chile
(Barátta alþýðunnar í Chile). í því verki reynir hann
að gera grein fyrir þeirri stöðu sem upp kom varð-
andi skiptingu valdsins í Chile þegar annars vegar
var vinstrisinnaður stjórnarmeirihluti og hins vegar
afturhaldssamur flokkur kristilegra demókrata,
sem ásamt bandarísku leyniþjónustunni CIA vann
að endurheimt valdsins með góðum árangri. At-
burðirnir í Chile sýna að „compromesso storico"
(söguleg málamiðlun) leiðir til sjálfsmorðs, segir Fo
í leikriti sínu. Verkið hefst á bæn Páls páfa:
„Bræður og systur í Chile. Ég bið ykkur öllum
guðsblessunar. . . bæði þeim sem myrða og þeim
sem myrtir eru. Herforingjum biö ég sérstakrar
blessunar, því þeir þurfa hvað mest á orði Krists og
Ijósi að halda."
Að semja leikrit
Enda þótt Fo sé skrifaður höfundur allra verka,
sem leikhús undir hans forystu hafa sett á svið, lítur
hann sjálfur á þau sem afrakstur hópstarfs. Hann
segist að vísu geta skrifað gamanleik á 2—3 dög-
um, en að því loknu hefjist vinnan við verkið fyrst
fyrir alvöru. Á æfingum koma bæði leikrænir og
efnislegir agnúar verkanna í Ijós. Þaö þarf að fella
úr, breyta og bæta. Tilvonandi áhorfendur, verka-
menn og stúdentar, eru tíðir gestir á æfingum leik-
hópsins og þeir leggja sitt af mörkum við sköþun
verksins. Pólitískir atburðir geta skipt sköpum hvað
æfingar varðar. „Allt sem gerist í þjóðfélaginu
kemur okkur við, því þaö er grundvöllur verka okk-
ar og starfs" — „Til dæmis skrifaði ég einu sinni
verk um konur. Franca sá strax að ég hélt ekki rétt á
spöðunum. Ég vildi ekki viðurkenna það og hélt
áfram að skrifa. Verkið var sett uþp en var frá upp-
hafi dauðadæmt. Franca lét mér þá í té bækur, blöð
og tímarit um stöðu konunnar fyrr og nú. Hún gerði
líka klukkutíma úrdrátt úr því sem ég var búinn að
skrifa og fór á stúfana með öðrum leikkonum
hópsins og lék úrdráttinn fyrir konur — húsmæður,
verkakonur og stúdínur —, ræddi við þær um
verkið og tók umræðurnar upp á segulþand. Uþp úr
þeim efnivið unnum við svo verkið Parleamo di
donna (Tölum um konur), tveggja og hálfs tíma
leikrit fyrir eina leikkonu, byggt á svipaðan hátt og
Misterio Buffo. Non si paga — non si paga (Við
borgum ekki) unnum við líka í stöðugu sambandi við
áhorfendur," enda lýsir það verk því hvernig hús-
mæður mótmæla stefnu stjórnvalda í launamálum
með samfélagslegri óþægð. Þær lækka nefnilega
vöruverðið í samræmi við kaupmátt sinn. Leikritið
snýst svo um það á hvern hátt ein þessara hús-
mæðra reynir að fela allsnægtirnar fyrir eiginmanni
sínum, löghlýðnum borgara og dyggum félaga
kommúnistaflokksins. Til að honum bregði nú ekki
of mikið í brún fær hún vinkonu sína til að taka hluta
af góssinu með sér heim. Til vöruflutninganna
koma þær vinkonunni upp heljarmiklum óléttu-
maga sem verður svo auðvitað að skýra á einhvern
hátt. í lok verksins kemst allt upp eftir að margir
óvæntir atburðir hafa gerst, en eiginmaðurinn hef-
ur ekki aðeins öðlast skilning á afstöðu eiginkonu
sinnar heldur einnig endurskoðað afstöðu sína til
ýmissa mála. í óðaverðbólgunni hér á landi mundi
þetta verk hitta beint í mark; enda þótt verkið sé
mjög „ítalskt" að allri gerð er útópía þess í fullu
gildi, þ. e. draumurinn um raunverulegt líf (í stað
þess að lifa bara af) ,,í veröld, þar sem kannski er
minna um litríkar auglýsingar, steinsteyptar hrað-
brautir sjaldséðari, færri stjórnarlímosínur og engir
glæpamenn. Ég á við stórlaxana, hina raunveru-
legu glæpamenn. [ veröld þar sem við og okkar
líkar búum við meira réttlæti og erum ekki stöðugt
að draga annarra kerrur uþþ úr skítnum, þar sem
við getum byrjað að móta líf okkar sjálf, þar sem
hláturinn og gleðin brýst út eins og foss, þar sem
við lifum eins og manneskjur en ekki forheimskuð
dýr án gleði og hugmyndaflugs. Við reynum að
sýna fram á þennan möguleika með hjálp ieikforms
sem byggist á atburðarásinni en ekki á fyrirfram
ákveðnum örlögum og/eða sálarflækjum persón-
anna. Það eru ekki persónurnar sem móta at-
10
SVART Á HVlTU