Svart á hvítu - 01.10.1978, Page 45

mannanna, sbr. kvein kindarinnar) eru áfram á
sínum stað í hringrás náttúrunnar: nautið hálfdán
hlær aðeins — og flytur á sinn hátt líkræðu yfir
húsfreyjunni. Kvæðið er þannig draumur um óspillt
þjóðfélag sveitarinnar, en inn í hann blandast þó
grunur um aö það hafi ekki verið eins friðsælt og
sagt er. Grunurinn er ekki rökstuddur, því að
sögumaður getur ekki fræðst neitt um þetta þjóð-
félag: ef við lítum svo á aó kvæðið sé bergmál af
sögum þjónsins, og þjónninn þá e. t. v. sami mað-
urinn og bóndasonur, verður síðasta lína kvæðis-
ins „sonur minn segðu ekki frá“ bein kaldhæðni,
því að þjónninn „sagði frá“ öllu, en gerði það á
þann hátt að sá, sem á hlustaði, gat á engan hátt
gert sér grein fyrir réttu samhengi. Þess vegna
flækist óhugnaðurinn skýringarlaust inn í myndina:
skyndilega er hann þarna.
Hitt kvæði skífunnar, sem tengt er sveitamenn-
ingunni gömlu, „orfeus & evridís", er mjög ólíkt
„sögu úr sveitinni" hvað snertir stíl og efnismeð-
ferð, og mætti halda að tengslin milli þeirra væru í
raun og veru mjög yfirborðsleg. „Orfeus & evridís“,
sem er næst síðasta kvæðið á bakhlið skífunnar
(þar sem lokasöngurinn hefur ekki neinn raun-
verulegan texta), er reyndar nokkuð sérstætt með-
al verka Megasar fyrir þá sök hve kliðmjúkt það er
og orðaval og orðaröð eru hefðbundin: kvæðið er í
ferskeytluformi og virðist vera stæling á rómantísku
Ijóðmáli íslensku. Þegar betur er að gáð kemur svo
í Ijós að þaö skiptist í þrjá jafna hluta, sem hver um
sig er þrjú erindi, og eru þeir: drykkjukvæði, ásta-
kvæði og hestakvæði. Ekki þarf að spyrja að því
hvernig þessi yrkisefni eru skyld: við erum greini-
lega enn á sama tíma og þegar „saga úr sveitinni"
gerðist. Þótt þetta kvæði sé að vísu ekki ,,saga“ er
það bæði skoþstæling á Ijóðmáli og yrkisefnum
sveitamenningar fortíðarinnar.
Eins og í „sögu úr sveitinni" er sviðið í þessu
kvæði friðsæl íslensk náttúra: viö erum í ,,dal“, utan
um hann er „fjallahringurinn" dreginn og húsið
stendur í fallegri brekku („í brekkunni góðu“).
Þarna ríkir stöðugt „kyrrð & friður", þótt tíminn
snúist sína venjulegu hringrás — en hún minnir eða:
reyndar á hringrás náttúrunnar í „sögunni", þótt
henni sé lýst á hinn einfaldasta hátt sem hugsast
getur:
að fylgja henni eftir í gröfina, þar sem hann „sefur
góður & vær“. Á meðan er athvarf hans flaskan,
sem gefur honum „svefn í glasi áskenktu" þangað
til hann „sefur í jörðu", eða þá hesturinn blesi sem
er þó kominn á leiðarenda: síðar mun Orfeus æja
hjá honum í gröfinni. Þessar hugleiðingar um
dauðann verða að hreinni dauðahvöt (en hún var
kjarni leikritsins að sögn Megasar í ofangreindu
viðtali) og virðist skáldið ekki lengur bíða annars en
endalokanna t. d.:
BS3IE®ag & «
mikmm mímsm & sstortíM
„Þannig fæ ég þreyð af árin
þartil loks ég sef í jöröu"
„þú hvílir í brekkunni bak við húsið
bráðum finnumst við þar“.
„sólin kemur upp í austri
en í vestri sezt hún niður".
Svo viröist sem mörgum hafi þótt erfitt að skilja
samhengi nafnsins á kvæðinu við efni þess. Megas
hefur sjálfur sagt frá því (í viðtali við Vikuna 27. júlí
1978) aö nafnið sé tilvísun til samnefnds leikrits
(eftir Anouilh), en í raun og veru er fullvel hægt að
skýra kvæðið með hliðsjón af goðsögninni. Orfeus
var kliömjúkt skáld sem kvaöst á við Dauðann en
taþaði að lokum, og sá sem talar í þessu kvæði er
eins konar Orfeus eftir þennan ósigur: hann yrkir á
mjög fallegu Ijóömáli, en öll hans hugsun snýst
aöeins um eitt — dauðann. Kona hans („Evridís"
væntanlega) er þegar látin og hann bíöur þess eins
Milli þessa efnis kvæðisins og sviðsins, sem er
lýst, er fullkomið ósamræmi: við getum sagt að
dauðahvötin ryðjist inn í íslenska náttúru án nokkurs
fyrirvara. Og þá erum við reyndar komin að þeim
djúþstæðu tengslum, sem eru á milli „orfeus &
evridís" og „sögu úr sveitinni", þrátt fyrir allan
muninn á stíl kvæðanna: þau eru bæði e. k. hugboð
um að sveitin hafi ekki verið eins friðsæl og sú
kynslóó, sem flutti á mölina, hélt fram, — í henni
hafi falist einhver dulinn og óskýranlegur óhugn-
aður. Kvæðin eru því hliðstæð, því að í þeim fjallar
skáldið um sama efni á tvo mismunandi vegu — við
gætum e. t. v. sagt að annað sé „saga úr sveitinni"
en hitt „Ijóð úr sveitinni". Munurinn er fólginn í því
að „saga úr sveitinni" fjallar um fortíð í sveit, sem er
SVART Á HVÍTU
43