Svart á hvítu - 01.10.1978, Blaðsíða 48

Síðasta kvæðið af þessum fjórum, „fátækleg
kveðjuorð (til-)“, er mjög ólíkt hinum og hefur það
reyndar talsverða sérstöðu meðal verka Megasar.
Yfirleitt eru kvæði hans rímuð og stuðluð að tals-
verðu leyti og fylgja nokkuð reglubundinni hrynj-
andi, en þetta kvæði hlýðir engum slíkum brag-
fræóireglum: þótt í því sé að vísu stuðlasetning er
það rímlaust og mjög óreglulegt í alla staði. Sam-
kvæmt íslenskum bókmenntahefðum er þetta
kvæði því „atómljóð" og talsvert ólíkt venjulegum
stíl Megasar, en þar sem hann bregður sér í ýmissa
líki á þessari skífu og syngur með annarlegum
tungum er það í sjálfu sér ekkert óeðlilegt þótt hann
birtist hér allt í einu í gervi atómskálds. Reyndar er
þaö ekki einungis órímað formið sem minnir á
skáldakynslóðina eftir 1950 heldur er efnið einnig
mjög í hennar anda og tengt helstu hugðarefnum
hennar: þannig er þetta kvæði líka stæling, þótt
skáldið virðist ekki hafa neina ákveðna fyrirmynd í
huga.
Þetta kvæði endar á orðunum „því ég er ekki ég,
ég er annar“, en þau eru reyndar tilvitnun í franska
skáldið Arthur Rimbaud, sem atómskáldin töldu
einn af sínum andlegu feðrum og kynntu fyrstir
íslendingum: „JE est un autre“. Þessi orð koma
fyrir ítveimur bréfum, og er annað þeirra skrifað 13.
maí 1871 og hitt dagsett 15. maí 1871: það er hið
fræga „lettre du voyant", sem er e. k. stefnuyfir-
lýsing skáldsins. Rimbaud á hér við að hver sá sem
hefur skáldskaparandann sé jafnframt annar en
hann sjálfur, aðrir sjá einungis manninn sjálfan og
vita ekkert um þennan „annan" sem í honum býr
og jafnvel hann sjálfur skilur ekki til fulls það sem
„hinn“ skapar. Upphaf þessa klofnings er alger-
lega óþekkt: skáldið er eins og tré sem er skyndi-
lega orðið fiðla („tant pis pour le bois qui se trouve
violon, et nargue aux inconscients, qui ergotent
sur ce qu’ils ignorent tout á fait!” 13. maí 1871) eða
kopar sem er allt í einu oröinn að lúðri („Si le cuivre
s’éveille clairon, il n’y að rien de sa faute.“-15. maí
1871), og það er einungis viðstatt þegar dularfull
hugsun þess „springur út“ („j’assiste á l’éclosion
de ma pensée: je la regarde, je l’écoute”, ibid).
Greinilegt er að atómskáldið sem talar í kvæðinu
„fátækleg kveðjuorð (til-)“ gerir þessa hugsun að
sinni eigin, en það gengur þó heldur lengra en Rim-
baud, því að það hafnar berum orðum þeim sýnilega
manni sem birtist heiminum: ,,ég er ekki ég“.
Þessi breyting er þó ekki mikilvæg, því aö segja
má að svipuð hugsun felist einnig í orðum franska
skáldsins, en hitt skiptir þó öllu meira máli aö
atómskáldið skilgreinir á annan hátt afstöðu þeirra
„tveggja manna" sem það er: það fellir hana inn í
andstöðuna milli meðvitundarinnar sem er gagnsæ
sjálfri sér og tekur þannig við fyrirbærum hinnar
skynjanlegu veraldar og þess hluta tilverunnar,
sem er fyrir utan hana. Einfaldast er að líta svo á að
„þessi fjöld af fótum smá”, sem kvæðið hefst á, séu
skynjanir um þá veröld sem er hic et nunc og vill
vekja skáldið til beinnar meðvitundar um sig, en
það hafnar þessari gagnsæju meðvitund, sem
tæmir sjálfa sig í núinu og hverfur til veraldar utan
hennar — til veruleika sem er, en þó jafnan í felum.
Hann er einfaldlega skilgreindur þannig að hann er
ekki, heldur var hann og mun vera. Þessi skipting
tímans í nútíð annars vegar og fortíð-framtíð hins
vegar er mjög sérstæð og verður að átta sig vel á
því hvað hugtökin merkja nákvæmlega: hér er ekki
um að ræða þrjú ólík „augnablik” í tímans rás
heldur tvenns konar veruleika. Augljóst er að
minning um liðinn atburð eða nákvæm áætlun um
eitthvað sem á að gera eru allt öðru vísi en nærvera
þessara sömu atburða í síbreytilegum, „fenó-
menologískum” nútíma: því annars vegar er heild
sem er öll til í einu í minningu eða áætlun en hins
vegar eru brot sem birtast, fylla skynheiminn og
hverfa síðan jafnhratt. Á sviði skáldskapar verður
þannig að gera mun á vinnu sem gengur misjafn-
lega vel eða slitróttum innblástrum í nútímanum og
svo verki eða áætlun um verk, sem fellir saman í
eina heild innblástra eða vinnu langs tíma: verkið
hefur vitanlega miklu víötækari merkingu en hver
augnabliksinnblástur. Atómskáldið sem segisteins
og Rimbaud vera „annar”, gefur því þá skýringu að
tilverusvið þessa annars sé ekki brotakennt, gagn-
sætt ,,nú“, heldur tímasvið fortíðar-framtíðar, þar
sem skapanir og áætlanir hafa heildartilveru, en
þessum flótta frá nútímanum fylgja þó þrátt fyrir allt
vissar efasemdir: „fráleitt því mér býðst sízt neitt
betra þar“.
Þótt þessi fjögur kvæöi séu ólík eiga þau samt
eitt sameiginlegt: við erum þar í sama heimi og í
næstu breiðskífu á undan, „Blindgötunni". Tíminn
er að vísu ekki ákveðinn nákvæmlega, en allt
bendir til þess að kvæðin fjalli um kynslóð eftir-
stríðsáranna í Reykjavík. Ekkert er eftir af sveita-
menningunni nema óljóst hugboð, rónar hreiðra
um sig á Arnarhól og Skólavörðuholti og atómskáld
slá um sig með tilvitnunum í Rimbaud. Náttúra
sveitarinnar er að vísu horfin sýnum, en myndar
samt bakgrunn fyrir mannlíf rónanna og undir-
strikar bæði ömurleika þess og sérstæða rómantík
sorans: þögnina á holtinu, sem rofin er af ómstríðu
söngli, glært glas sem kemur í staðinn fyrir grænt
gras, líf rónans á steinsteyptum bekk í miðnætur-
sólinni. En skáldið hefur hins vegar snúið baki við
skynheiminum og horfið inn í innri lönd hugans.
Þessir tveir flokkar kvæða, sem nú hefur verið
fjallað um, eru felldir inn í tvöfalda rammabyggingu
skífunnar, en þessi einfalda uppbygging er þó gerð
nokkuð flóknari á þann hátt að Megas lætur báðar
skífusíðurnar enda á „mansöng": fyrri síðan endar
þannig á kvæðinu „paradísarfuglinn”, og á bak-
síðunni er kvæðinu „við sem heima sitjum” skotið
inn á milli seinna kvæðis „innra rammans”, „orfeus
& evridís”, og lokasöngsins, þannig að það er í
raun og veru síðasta kvæði skífunnar.
[ „paradísarfuglinum” hefur nokkur tími liöið frá
fyrri kvæðunum ásömu hlið: það kvæði hefursömu
sérstöðu og „Jóhannes skírari” á „Blindgötunni”,
því að það fjallar um kynslóðina sem kom fram á
sjónarsviðið eftir 1968 og komst í tæri við alls kyns
eiturlyf. En það hefur einnig þá sérstöðu miðað við
kvæðin næst á undan að það er þein skoþstæling á
46
SVART A HVÍTU