Birtingur - 01.04.1960, Page 15

Hjörleifur Sigurðsson:
Piet Mondrian má hiklaust telja aðalhöf-
und abstraktlistarinnar við hlið Wassilys
Kandinskys. Sú nafngift er ekki einungis
byggð á þeirri staðreynd, að hann var
meðal fyrstu málaranna, sem opnuðu dyrn-
ar upp á gátt fyrir henni. Hitt skiptir
meginmáli, að þessi hægláti listamaður,
sem virðist torskilinn leikum og lærðum
enn í dag, hafði nægilegt þol og styrk hið
innra til að srníða stafróf myndrænnar
innlifunar sinnar úr efnivið mannsins og
örlaga hans.
Mondrian fæddist í Amersfoort árið 1872.
Æska hans var næsta viðburðasnauð.
Hann tók teiknikennarapróf á tilsettum
tíma og settist síðan í Listaháskólann í
Amsterdam. Að námi loknu bjó hann á
ýmsum stöðum í Hollandi — Amsterdam,
Brabant, Oele, Domburg — og ferðaðist til
Spánar ásamt Símoni Maris félaga sínum.
Á þessum árurn málaði hann portrett,
landslög og blómamyndir í anda hollenskr-
ar listerfðar en ég er ekki viss um, að
þær hafi verið frábrugðnar myndum ann-
arra ærlegra málara nema að einu leyti:
þær voru nefnilega innhverfar á þann
veg, að Mondrian kærði sig ekki um að
stilla upp skáldlegu sviði á dúknum utan
allra fyrstu árin. Á hinn bóginn má segja,
að hann hafi beint ljósopi myndavélarinn-
ar að örlitlum bletti, sem varð þeim mun
tærari og skýrari, svo að gripið sé til sam-
líkingar úr annarri átt. Heimur hans var
óþægilega lítið brot af vei-öldinni um leið
og hann var ímynd hennar allrar. Eitt
blóm eða partur af blómi sagði frá öllum
blómum, eitt andlit nægði í senn í glím-
unni við formræn og heimspekileg vanda-
mál myndlistarinnar. Ég minnist á þetta
til að benda á, að hið Ijósa yfirborð
abstraksmynda Mondrians er ekki aðeins
afleiðing starfa hans sem frumherja. Til-
hneigingin átti djúpar rætur í skapgerð
hans og lundarfari.
Mondrian vakti fyrst verulega athygli á
sér þegar hann sýndi myndir sínar í
Mondrian,
De Stijl
og Nýplastíkin
Birtingur 13