Austurland - 23.12.1984, Blaðsíða 17

JÓLIN 1984.
17
Guöjón Sveinsson:
Verkföll
Tileiknað húsmæðram landsins gegnum
aldirnar méð ástúð og þakklæti
Maríus Katarínusson rólaði
upp veginn í kveldsólarskininu.
Hann var á heimleið, uppábúinn
og í sólskinsskapi. Veðrið var
mjög heitt, svo að hann hélt á
hattinum í hendinni. Petta var
sannkölluð sumarblíða, sennilega
vatnshiti gæti maður haldið. Það
myndi kannski rigna í nótt.
En það var ekki einungis þetta
himneska veður, sem virkaði vel
á Maríus Katarínusson heldur
hitt, að á morgun yrði verkfall í
plássinu, fyrsta verkfallið á þess-
um annars friðsemdar og af-
skekkta útkjálka, sem aldrei hafði
haft nein áhrif á mál landsins fram
til þessa eftir því sem annálar
greindu. En nú voru framundan
stórkostleg þáttaksil, sannkallað-
ur merkisdagur stóð fyrir dyrum,
dagur sem myndi letraður gulln-
um stöfum í sögu þjóðarinnar um
næstu árþúsundir.
Maríus Katarínusson setti sér
fyrir sjónir fyrirsagnir blaðanna:
EITT FÁMENNASTA
VERKALÝÐSFÉLAG
LANDSINS MÓTMÆLIR
KRÖFUM AUÐVALDSINS
Og undirfyrirsögnin gæti orðið
á þessa leið: Skelegg forysta for-
mannsins vekur þjóðarathygli.
Já, því ekki það? Var það ekki
einmitt hann, Maríus Katarínus-
son, sem barðist ótrauður fyrir
hinum rétta málstað? Var það
ekki hann, sem ætlaði ekki að láta
þá stóru beygja sig? Jú, svo sann-
arlega.
Maríus Katarínusson setti upp
hattinn og greikkaði sporið. Hann
var víst orðinn of seinn í kvöld-
matinn.
Maríus Katarínusson var mið-
aldra maður, lágur vexti og hold-
skarpur. Hann var búinn að vera
formaður verkalýðsfélagsins frá
stofnun, enda sjálfkjörinn í þá
stöðu, hafði verið þrjá vetur á
héraðsskóla og unnið um tíma
sem utanbúðarmaður hjá kaup-
félaginu. Nú var hann vaktfor-
maður í nýju síldarbræðslunni og
varð að hafa bein í nefinu.
Konan beið með matinn. Þetta
var holdug kona, ívið hærri en
maður hennar og eitt var víst, að
hún hafði bein í nefinu. Hún stóð
bónda sínum fyllilega á sporði,
það er félagsmál varðaði, því að
hún var formaður kvenfélags
staðarins. Hún leit upp frá upp-
vaskinu við komu bónda síns og
sagði:
- Mikið að þú lætur sjá þig.
Hvað hafið þið verið að drolla?
- Drolla. Maríus Katarínusson
dró við sig svarið. Hann kunni
auðsýnilega ekki við þetta ávarp.
- Fundurinn stóð til klukkan að
verða átta. Við höfum ekki setið
auðum höndum.
Honum fannst engin ástæða til
að minnast á þessi fáu glös, sem
þeir stungu út úr í fundarlokin
svona til hátíðabrigða.
- Jæja, ekki spyr ég að, svaraði
konan áhugalaust. - Og hvað
gerðist svo sem með leyfi að
spyrja? bætti hún við og vottaði
fyrir agnarlítilli forvitni í
rómnum.
Maríus Katarínusson tók ofan
hattinn, dró fram stól og settist
hægt og varlega eins og þeim ein-
um sæmir, er ekki flanar að neinu.
Síðan tók hann hníf og gaffal og
hóf að flysja kartöflur.
- Ertu mállaus eða heymar-
sljór? Heyrðirðu ekki um hvað ég
spurði? sagði konan. Kannski
hafði hún meiri áhuga á þessum
fundi en hún lét í veðri vaka.
Annars var henni meinilla við
verkalýðsstúss bónda síns, þótt
hún væri annars félagslega sinnuð
eins og frá hefur verið skýrt. En
hún var frá gamalgrónu útvegs-
bóndaheimili og þar hafði ekki
tíðkast taumlaust rótleysi og
kröfugerð eins og 1 sjávarplássun-
um.
- Hægan kona. Maður verður
að fá að draga andann.
Maríus Katarínusson klauf
kartöflu í herðar niður og hóf síð-
an aðra upp á atgeir sinn. Það
hnussaði í formanni kvenfélagsins
og bekkjartuskan fór hamfömm
um borð og bekki. En svo ræskti
formaður verkalýðsfélagsins sig
og tók til máls í tóntegund frétta-
manna:
- Það sem gerðist í stuttu máli
er þetta: Klukkan tuttuguog-
fjögur í nótt, hefst verkfall hjá
félagi vom og því verður eigi af-
létt fyrr en vér fáum framgengt
þeim kröfum, sem vér höfum sett
fram. Vér höfum nú teygt oss eins
langt til sátta og mögulegt er.
Maríus Katarínusson ræskti sig
að nýju afar hátíðlega. Bekkjar-
tuskan hætti skyndilega borð-
dansi sínum, konan tók til máls:
- Miklir endemis álfar getið þið
verið. Ætlar þú virkilega að fá mig
til að trúa því, að þið ætlið að hætta
að vinna um hábjargræðistímann,
sfldin byrjuð að veiðast?
Hún setti hendur á mjaðmir og
skaut út votum maganum.
- Er ég vanur að fara með
fleipur? tuldraði Maríus Katarín-
usson.
- Einhvem tímann verður að
taka í taumana og sýna þessum
íhaldssálum í tvo heimana, bætti
hann við ögn brattari.
- Ætli þið sýnið ekki sjálfum
ykkur mest í tvo heimana með
þessum apakattarlátum.
Verkfall, ekki nema það þó!
Kvenfélagsformaðurinn skellti
á lærið.
- Á hverju eigum við að lifa,
ef enginn vinna verður. Þú getur
sjálfsagt útskýrt það?
- O, ætli það renni ekki tvær
grímur á þann stóra, þegar síldin
fer að vaða við nefið á honum,
svaraði Maríus Katarínusson og
brosti með sjálfum sér að orð-
heppni sinni.
- Ég er allt að því orðlaus yfir
þessu barnalega hjali. Þið teljið
ykkur samt fullorðna, sagði
konan.
- Menn verða að lifa mannsæm-
andi lífí, mælti verkalýðsformað-
urinn spámannlegri röddu. -Eng-
inn lifir af þessum sultarkjömm,
sem boðin em verkafólki í dag.
- Ég veit ekki betur, Maríus
Katarínusson, en að okkar af-
koma, já, og allra hér, hafi aldrei
verið betri en einmitt nú. Þú ert
kannski búinn að gleyma sultin-
um og seyrunni hér í plássinu áður
en blessuð síldin kom, en ég man
það. Svo þusið þið um mannsæm-
andi lífsafkomu. Er það
mannsæmandi að leggja niður
vinnu, þegar björgin spriklar við
landsteinana, en milljónir svelta
úti í hinum stóra heimi? Viltu
svara því?
Konan fleygði bekkjartuskunni
á vaskborðið og fór að fást við
leirinn hraðhent og hörð undir
brún.
Maríus Katarínusson svaraði
ekki strax. Hann hafði lokið við
að færa á disk sinn ilmandi steik
og tók að snæða. Eftir að hafa
kjamsað og kyngt nokkmm
bitum, fór hann að útlista fyrir
konu sinni rétt hins vinnandi
manns í nútímaþjóðfélagi. Hann
talaði líka um, að þegar tekjur
þjóðarbúsins hækkuðu, og það
gerðu þær svo sannarlega í þessu
góðæri, þá ætti hlutur þegnanna
að batna, þægindi þeirra að auk-
ast svo sem með styttri vinnuviku,
lengingu orlofs og fleiru. - Eink-
um þeirra lægst launuðu, klikkti
hann út með.
Konan sagði ekki orð, meðan
bóndi hennar lét dæluna ganga,
en við síðustu orðin greip hún
framí: - Já, já, ég hef heyrt þessi
slagorð hundrað sinnum en þau
em bara langt uppi í skýjunum og
því einungis handa skýjaglópum
að gaspra með. En nú langar mig
til að spyrja: - Hvað ber ykkur
þokkapiltunum á milli, svo þið
takið þessa stórkostlegu ákvörð-
un?
- Þokkapiltunum? Ég skil bara
ekki, hvað þú ert að tala um,
tuldraði verkalýðsformaðurinn
og gaut augunum á konu sína.
Hann sá, að nú var hún að komast
í versta ham.
- Nei, er það. En ætli þú skiljir,
ef ég spyrði, hvað ykkur máttar-
stólpunum beri á milli?
Maríus Katarínusson þagði og
velti matnum ólundarlega uppi í
sér. Hann var raunar búinn að
missa matarlystina, vegna þessa
dæmalausa dónaskapar konu
sinnar. Fyrr mátti nú vera að kalla
þá í stjórn verkalýðsfélagsins og
hann Níeljóníus framkvæmda-
stjóra þokkapilta. Þó Níeljóníus
framkvæmdastjóri væri á mörgum
sviðum þröngsýnn, þá var hann
þó virðingarverður maður og
hafði margt gott gert og átti ekki
þennan stimpil skilið, kominn út
af honum séra Snorra. Á meðan
Maríus Katarínusson var með
þessar vangaveltur, ólmaðist kon-
an í uppþvottinum. Loks leiddist
henni þófið og hún mælti:
- Nú, nú, er þetta eitthvert
leyndarmál?
- Leyndarmál, nei, öðru nær.
Við höfum engu að leyna, okkar
afstaða er réttmæt og skýr. Fyrst
og fremst er hér um að ræða leng-
ingu á kaffitímum. Vér í verka-
lýðsfélaginu krefjumst þess, að
þeir verði fimm mínútum
lengri . . .
Maríus Katarínusson komst
ekki lengra, því að kona hans
greip fram í:
- Fimm mínútur! Hvað heyri
ég! Eruð þið að karpa um fimm
mínútur. Nei, nú dámar mér. Það
held ég, að ekki sé nokkur vit-
glóra í hausnum á ykkur. Nú er
mælirinn fullur.
Að svo mæltu reif húsfreyja af
sér svuntuna, þeytti henni út í
hom, og rigsaði út úr eldhúsinu.
Rétt á eftir heyrði Maríus Kata-
rínusson skellt hurðum.
- Skárri er það fordæðuskapur-
inn, tautaði verkalýðsformaður-
inn og hélt áfram að pota í sig
matnum, þótt lystin væri rokin út
í veður og vind.
Eftir matinn labbaði Maríus
Katarínusson inn í stofu og opnaði
útvarpið. Guðmundur Jónsson var
að syngja „Hraustir menn“. Söng-
urinn virtist hafa góð áhrif á verka-
lýðsformanninn, því að hann fór
að ganga um gólf og raula með.
En þegar þulurinn tilkynnti, að
næsti liður á dagskránni væri erindi
Alexandrínu Axelsdóttur um
stöðu konunnar í nútíma þjóðfé-
lagi, var verkalýðsformaðurinn
fljótur að slökkva.
- Nei, ég hef fengið nóg af rök-
fræði kvenna í kvöld, sagði hann
upphátt, leitaði síðan uppi nokk-
ur gömul dagblöð og settist með
þau í ruggustólinn. Smátt og
smátt færðist höfgi yfir Maríus
Katarínusson, blaðið datt úr
höndum hans, höfuðið seig ofan
á bringuna og brátt mátti heyra
verkalýðsforingjann skera hrúta.
Um miðnættið, hrökk hann
upp og leit eilítið ringlaður í
kringum sig. Svo skjögraði hann
fram í eldhús. Þar var allt með
sömu ummerkjum og um kvöldið.
Hvar gat konan verið? Maríus
Katarínusson kallaði nokkrum
sinnum, en fékk ekkert svar.
Greinilegt var, að konan var ekki
komin heim. Þá fór Maríus Kata-
rínusson að hella upp á könnuna.
Svo tíndi hann saman nokkrar
brauðsneiðar og drakk kaffið
hálffúll og einstæðingslegur. Að
því búnu lallaði hann inn í svefn-
herbergi og háttaði. Ekki kom
konan. Maríus Katarínusson fór
að verða eilítið áhyggjufullur og
jafnframt forvitinn. Hvað dvaldi
hana? Hann var að hugsa um að
hringja í konu Jóns Pé til að vita,
hvort hún væri þar, en hætti svo
við það. Líklega best að lofa
henni að rasa út í friði, hugsaði
Maríus Katarínusson og dró
sængina upp yfir höfuð.
Það var komið langt fram á
morgun, þegar Maríus Katarínus-
son losaði svefninn. Hann leit í
kringum sig. Konan steinsvaf við
hlið hans og yfir umhverfinu ríkti
óvenjuleg kyrrð svona á virkum
degi að vera. Maríus Katarínus-
son ætlaði að rjúka fram úr, en
þá áttaði hann sig. Það var nefni-
lega skollið á verkfall og æðaslátt-
ur atvinnulífsins lamaður. Hann
leit á úrið sitt. Honum brá.
Klukkan var að verða hálftólf og
konan steinsofandi. Það var ekki
venjulegt. En svo áttaði Maríus
Katarínusson sig. Hún hafði verið
að skrölta úti fram á nótt og var
því sjálfsagt syfjuð. Maríus Kata-
rínusson glotti í kampinn. Síðan
fór hann að tína á sig spjarimar.
Að því búnu gekk hann fram.
Sólskinið flæddi á móti honum
gegnum stofugluggana og þegar
hann Ieit út, blasti hafið við eins
og spegill, því að blankalogn var
á. Maríus Katarínusson vappaði
fram í eldhús. Þar var allt með
sömu ummerkjum og kvöldið
áður. Það svo sem benti til, að
konan hefði verið fremur seint á
ferð. Hún var ekki vön að ganga
til sængur með óreiðu á hlutun-
um. Hún var reglusöm og katt-
þrifin, konan, það varð Maríus
Katarínusson að viðurkenna og
var raunar stoltur af. Hitt var ann-
að mál, að hún gat tekið helst til
mikið upp í sig á stundum og var
raunar árans galli - en enginn er
víst fullkominn.
Á meðan Maríus Katarínusson
hugleiddi þetta, svolgraði hann í
sig moðvolgt kaffiskólpið frá í
gærkveldi og bruddi með því
harða kleinu. Það gerði ekki svo
mikið til, það var að koma mið-
degisverður. Það væri líklega
réttast, að hann stuggaði ögn
gætilega við konunni. Sjálfsagt
var henni enginn greiði gerður
með því að láta hana sofa yfir sig.
En Maríus Katarínusson þurfti
engar áhyggjur að hafa, konan 0