Austurland - 23.12.1984, Qupperneq 31

JÓLIN 1984.
29
Skrúður og Engihjallasund. Til hægri sér í nyrsta hluta Andeyjar
utan Selavogs. Ljósm. Gísli Árnason.
þar sem hann er annars vegar.
Hann var líka þama hjá mér, já
hann var ansi svona nærgöngull.
Ég tímdi nú ekki að eyða skoti
á hann, ja hann hafði eiginlega
heldur ekki gert mér neitt. Ég
leit á Jökul og hafi ég nokkum
tíma séð hund hlæja, þá hló
hann nú og hann var á svipinn
eins og strákpjakkur, sem er
búinn að koma einhverju
skammarstriki í framkvæmd.
Hann gékk á milli okkar alla
leiðina heim og ýtti hliðinni í
fæturna á bróður mínum svona
rétt eins og hann vildi sanna
honum, hvers eignarrétturinn
var á kippunni á baki mínu.
Það var ekki fyrr en í vöku-
Iokin, að bróður mínum datt
það í hug. Það skyldi þó aldrei
vera, að hundurinn hafi tekið
rjúpurnar. Ég svaraði fáu.
■
Ég hrökk upp og hvarf aftur
til nútímans og sat á þóftunni í
bátnum, sem ég hafði róið á
þetta úthald. Ég strauk mjúk-
lega höndunum um stjórntækin,
en fleytan var of smá, sá guli var
utar. Og eins og flestir ungir
menn þráði ég eitthvað meira
og stærra og ég stakk neglunni
undir röng og hélt heimleiðis.
Ég réðist háseti á Eldfjallið,
tólf tonna bát, eign Jakobson út-
gerðarmanns. Hann hafði byrj-
að með tvær hendur tómar, rifið
sig upp úr sárustu fátækt og þeg-
ar þetta gerðist, var hann orðinn
vel efnaður.
Með vorinu ætlaði hann út til
Færeyja að sækja sér nýjan bát.
Þá eins og nú sóttu menn báta
til annarra landa, en þá var ekk-
ert útvarp, sem sagði frá því, að
í dag hefði komið til landsins
tvö hundruð og fimmtíu lesta
fiskiskip og það hefði lent í
brælu á leiðinni heim og sýnt þar
afburða sjóhæfni. Nokkrum
mánuðum seinna var kannski
þetta sama skip horfið í hafsins
djúp af einhverjum orsökum.
Hætt er við, að mörgum radar-
og tæknilærðum skipstjóra nú-
tímans fyndist harla fátæklegt
að stíga um borð í þessar litlu
fleytur. Þar var bara kompás og
ef til vill sjókort, sem leggja
mátti á kné sér og marka rétta
stefna með nögl. Jafnvel hefði
þeim gengið illa að verja þessar
skeljar áföllum. Svoleiðis sjó-
mennska lærðist ekki bak við
lokaða brúarglugga á þrjú
hundruð lesta skipi. Þessar litlu
fleytur voru gangtregar og gátu
þess vegna fengið helmingi fleiri
illviðrisdaga á hafinu heldur en
þau skip, sem nú koma til
landsins. En þau komust að lok-
um í sína heimahöfn og þótti
ekki í frásögur færandi til næstu
landsfjórðunga.
Eftir áramótin fórum við að
búa okkur undir róðra á Eld-
fjallinu. Við Finnur vorum settir
í að yfirfara veiðarfærin. Við
bættum belgi og blésum þá upp,
þar til þeir urðu léttir og fjað-
urmagnaðir. Við urðum þá
gjaman svartir í munnvikunum
og beiskur tjörukeimur loddi
við góminn. Við handlékum
hverja baujustöng og skrýddum
þær nýjum flöggum, og við
reyndum hvern taum á línunni,
athuguðum hvern hnút og hvar
sem sást fúinn spotti eða trosn-
aður endi, lagfærðum við. En
við fómm okkur rólega, því að
nógur var tíminn. Stundum dró
einhver upp úr pússi sínu kon-
íaksflösku frá sumrinu, sem
seiddi fram gamlar minningar,
sem menn undu svo gjaman við
fram eftir kvöldi. Þá var líka til
sterkt öl í þorpinu og ölkærir
menn, sem gengu framhjá hús-
inu, drógu djúpt andann og sog-
uðu að sér ilminn, þurrkuðu
varimar vandlega með tungunni
og gerðu sér oft eitthvað til er-
indis og fóm ekki alltaf erindis-
leysu. Já, það var sannarlega
bæjarbragur á.
Við héldum áfram að dútla í
veiðarfærunum, en þá þurfti
Finnur að fara frá. Hann þurfti
eitthvað að lagfæra húsið sitt,
því að þá eins og nú byggðu
menn þak yfir höfuð sér.
Þá var enginn húsnæðismála-
sjóður til. Þá byggðu menn af
vanefnum sínum og bára þessi
hús ekki ósjaldan efnahag eig-
anda síns vitni. Þau vora lítil,
en hlýleg og vinaleg, og sum
þeirra standa ennþá og bjóða
ekki síður eiganda sinn velkom-
inn, er hann kemur þreyttur
heim frá vinnu sinni heldur en
glerhallir nútímans. Og ef þú
kemur inn í þessar glerhallir og
horfir vel í kringum þig, þá
sérðu ef til vill einhvers staðar,
þar sem lítið ber á, gamlan mun,
ef til vill er það kista hundrað
eða tvö hundruð ára, arfur eftir
einhvem forföður. Hún hafði
alið meiri hluta aldurs síns í litl-
um torfbæ svo sem á henni sér.
Kannski liggja líka í stofuglugg-
anum gljáfægð homin af gömlu
kúnni, sem slátrað var á litla
sveitabýlinu við fjörðinn, dag-
inn áður en flutt var á mölina,
svo að líklega era tengdar ein-
hverjar minningar við þetta
gamla. En fólk sem fer í ferða-
reisu og leikúr milljónamæringa
suður við Miðjarðarhaf í nokkr-
ar vikur, það kemur líka heim
með minjagripi, svo að kannski
er þetta bara ágimd.
■
Svo tók dagana að lengja og
þeir fóra að færast nær vorinu
og veiðarfærin, sem við Finnur
höfðum verið að yfirfara vora
borin í bátinn og gengið frá öllu
sem tryggilegast og búið undir
róðra. Að lokum var línan ný-
beitt tekin um borð og útdrátt-
urinn í vændum. Ég hrökk upp
af fasta svefni. í svefnrofunum
fannst mér að verið væri að
berja húsið utan með steini. Ég
beið og hélt niðri í mér and-
anum. Jú, það var verið að ber j a
það utan með steini. Ég rauk út
í gluggann og sagði - já. - Ræs,
sagði formaðurinn, henti stein-
inum, sneri sér við og hélt leiðar
sinnar. Það glumdi hátt í fros-
inni götunni undan leðurstígvél-
unum hans.
Ég flýtti mér að klæða mig,
greip bitakassann og óróna sjó-
vettlinga. Þeir mundu verða
læpulegir og óhemjandi á hönd-
unum, þegar þeir færu að
blotna. Þegar ég kom á bryggj-
una, fór vélarhlunkurinn í gang.
Það var Rapp, það var helsti
mótor fiskiflotans, mest smurð-
ur með koppafeiti og lýsi og þó
að allar legur yrðu sjóðandi
heitar, kippti enginn sér upp við
það. Það var bara ausið sjó á
þær. Það þætti víst skrýtin að-
ferð við nýtísku díselvélar að
fara að ausa sjó yfir þær. En á
haf út skal haldið og það tók
undir í gömlu bryggjuhúsunum,
þegar formaðurinn jók ferðina
og báturinn rann út lygnuna á
firðinum. Þó var sjóveðrið ekki
þar með ráðið. Það var norð-
austan bræla fyrir utan og bátur-
inn steypti stömpum, þegar
hann kom út í kvikuna, og þrátt
fyrir það að við væram vanir
sjómenn, þá leið okkur illa.
Sjórinn vildi ekki taka okkur í
sitt nána samfélag svona um-
svifalaust og þefurinn úr kjal-
soginu var okkur frarmandi og
ógeðfelldur. Svo var farið að
leggja.
Línan var þurr og fór illa út.
Stundum læddist krókur, sem
var við það að fara langt niður
í stampinn og tók svo með sér
hálft bjóð í einni flækju. Ég
hnýtti saman, var hálf sjóveikur
og kærulaus og hugsaði sem svo:
- j a, við verðum þeim mun flj ót-
ari að draga. Svo fór endabauj-
an. Ég átti baujuna og var
feginn, því að mér leið illa og
langaði ekki ofan í lúkar. Það
mundi ekki vera sérlega vistlegt
þar.
- Þú ræsir með birtingu, sagði
formaðurinn um leið og hann
fór frammí. Ég varð einn eftir
og nú var ekkert nema himinn
og haf. Sjórinn var sjálfum sér
líkur, kastaði bátnum sitt á hvað
mér til óþæginda, og himinninn
var grár og drangalegur. Hann
var sannarlega ekki upp á marga
fiska. Loksins fór að birta. Grá
morgunskíman fór að reyna að
lýsa upp hafflötinn fullan af
skinnaköstum undan straum og
vindi. Ég hitaði morgunkaffið
og vakti skipsfélaga mína.
- Draga, sagði formaðurinn
um leið og hann fór upp úr lúk-
arnum og svo var farið að draga.
Finnur var við rúlluna og ég dró
færið og raulaði einhverja lag-
leysu út í gráa og kuldalega
morgunskímuna. Hana, þar
kom stjórinn, og fjóram krók-
um neðar var hann, fyrsti fiskur-
inn á vertíðinni. Finnur hjó
goggnum í hausinn á honum og
fleygði honum kæraleysislega á
dekkið, og leit ekki við honum
meira, hélt áfram að draga.
Ég skoðaði fiskinn vandlega.
Þetta var meðalþorskur, gjá-
andi og göngulegur. Hann lá
þama og geispaði, eins og hann
væri dauðleiður og barði sporð-
inum ofan í dekkið því til árétt-
ingar. - Þetta er fallegur fiskur
og munu fleiri á eftir fara, sagði
ég við formanninn. Hann kink-
aði kolli. Það var að byrja að
fara af honum morgungúllinn.
Já, það varð orð að sönnu því
að nú fór Finnur að ganga ber-
serksgang við rúlluna og bylti
nú inn hverjum þorskinum eftir
annan. Ekki flýttu þær fyrir
flækjumar, eins og ég hafði
haldið. Nei, síður en svo. Þar
hafði sá guli raðað sér á, eins og
fénaður í heysátu og þá varð að
stopppa dráttinn, og allt varð í
þusli og sporðaköstum við borð-
stokkinn og mátti þá sjá margt
fallegt handtak, þegar Finnur
svipti þeim inn fyrir. Hann var
nú hættur að raula, bara inn-
byrti fisk og deplaði augunum.
Það var ekki frítt við, að ég væri
farinn að depla þeim líka og svo
varð lestin full og ódregnar fjór-
ar línur.
Hann hafði bætt í norðaust-
anáttina og hert frostið og við
gengum tryggilega frá lestinni
og hlóðum stömpunum, svo að
það myndaðist eins og kassi
framan við stýrishúsið. Við
héldum áfram að draga og brátt
varð þessi kassi fullur og þá kom
síðasta bjóðið í einni flækju. Þar
hafði hann aldeilis raðað sér, og
inn komst það að lokum. Fyrr
er nú fullt en út af flóir, nú var
fiskur kominn fram um allt
dekk, og einn og einn tók sig til
og gægðist ofan í lúkarinn, stór-
eygur af undran.
Nú fannst okkur báturinn
kynlega rólegur. Formaðurinn
vék honum hægt í áttina til
lands, og nú steypti hann ekki
stömpum, heldur saup á á bæði
borð, en áfallalaust náðum við
fjarðarmynninu. Viðvörpuðum
öndinni léttara, þegar við kom-
um inn í smásævið og það vora
þreyttir en ánægðir menn, sem
settust niður í lúkarnum og
drakku kaffi úr stórum leir-
krakkum, sem við kölluðum
fanta. Það vissi sosum ekki á
nein slagsmál þótt einhver
segði: - viltu rétta mér fantinn?
og brennheitt kaffið hlýjaði
okkur og seytlaði fram í hverja
taug. Og þá fundum við, að við
voram orðnir svangir, og engum
datt lengur sjóveiki í hug. Við
voram hátíðlegir á svipinn, þeg-
ar við opnuðum bitakassann í
fyrsta skiptið á vertíðinni. Það
var eins og að heilsa upp á gaml-
an kunningja, sem maður hafði
ekki séð lengi og margur maður
gat séð, hvernig hann var giftur,
með því að líta ofan í bitakass-
ann. Við völdum okkur það
besta úr kössunum og borðuð-
um hægt og létum góðmetið
meima á tungunni. Þessi máltíð
varð uppbót á erfiðleika
dagsins. Það vora saddir og
ánægðir menn, sem komu upp
úr lúkarnum, þegar bátinn bar
að landi. Jafnvel þefurinn úr
kjalsoginu var orðinn vinalegri
en áður.
Þegar við höfðum kastað upp
aflanum og gengið frá bátnum,
voram við búnir að gleyma erf-
iðleikunum og vanlíðan í síð-
asta róðri og famir að hlakka til
þess næsta. En þessi róður var
upphaf mikils annatíma í þorp-
inu.
Nú hófst ein af þessum fiski-
hrotum, sem í mesta lagi koma
fyrir einu sinni á mannsaldri.
Sjórinn bókstaflega vall og
kraumaði af fiski og fjörðurinn
stóð á öndinni og bátarnir komu
drekkhlaðnir dag eftir dag og
tvisvar á dag. Allt skólahald,
helgisiðir og allar daglegar venj-
ur manna þurrkuðust út í einni
svipan. Eftir varð bara þrotlaus
barátta við að ná sem mestum
verðmætum úr sjónum og menn
neyttu ekki svefns og varla
matar, urður fölir og framúrleg-
ir af þreytu og svefnleysi og í
landi var sama sagan. Hvemig
sem menn hömuðust, hlóðst
fiskurinn upp í stærri og stærri
kasir á bryggjum og plönum og
vann nú hver, sem vettlingi fékk
valdið.
Jakobson sem í raun og vera
átti að vera farinn út til Færeyja,
stóð nú við flatningsborðið og
flatti fisk svo að vart mátti auga
á festa. Einstaka sinnum rétti
hann sig upp og skaut hnífnum
fimlega frá sér, svo að á oddi
stóð í flatningsborðinu og titraði
við. Hann greip hausingasveðj-
una af Jóni gamla og sagði: -
Fáðu þér í nefið, vinur, og svo 0