Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Side 19

Planmál
17
að setja þau á eftir orðinu. — Sagnorð taka ekki heldur formbreyting-
um. Þannig er enginn munur á nafnhætti og nútíð og sagnir laga sig
ekki eftir frumlagi í persónu og tölu. Hins vegar eru notuð ýmis hjálp-
arorð til að tjá málfræðilegar formdeildir, sbr. eftirfarandi dæmi (þýð-
ingar á heitum þessara málfræðilegu formdeilda ættu í flestum tilvik-
um að gefa nægilega hugmynd um það hvað um er að ræða):
dodo táknar þátíð, ree þáliðna tíð, mimi framtíð
fafa táknar viðtengingarhátt, solsol boðhátt, lala lýsingarhátt ger-
myndar og sisi lýsingarhátt þolmyndar
faremi ‘vera’ er notuð sem hjálparsögn til að mynda þolmynd
Um setningagerð má geta þess að beinar spumingar em myndað-
ar með því að hafa frumlagið á eftir sögninni (en það er nú kannski
ekki að öllu leyti „frumsamin“ aðferð!).
Málið solresol má bæði tala og rita, en einnig leika á hljóðfæri (sbr.
að það er byggt á nótnaheitum) og tákna með litum og merkjum. Enn-
fremur vom nótnaheitin sjö yfirfærð í handahreyfingar til að gera mál-
ið nothæft fyrir heymarlausa.
2. Hugmyndir Rasks um tilsniðin planmál
Þrátt fyrir áhuga margra á tímabili á máli Jeans Sudre er þó ljóst að
tími tilsniðinna mála (a posteriori-méXa) var að hefjast á 19. öldinni.
Meðal handrita Rasmusar Kristjáns Rasks (1787-1832) í Konunglega
bókasafninu í Kaupmannahöfn er að finna ritgerð með titlinum Op-
tegnelser til en Pasigraphie sem talið er að Rask hafi skrifað 1823
skömmu áður en hann kom heim úr ferð sinni til Austurlanda 1823.
Ritgerð þessi var ekki birt á prenti fyrr en í útbreiðsluriti Danska
esperanto-sambandsins Kendte Mœnds Udtalelser om Internationalt
Sprog og Esperanto 1925. Hér ræðir Rask um nauðsyn á almennu
hjálparmáli þar sem tími latínunnar í því hlutverki sé liðinn og að eng-
ar líkur séu á að hún öðlist aftur fyrra gengi, til þess sé hún of flókin
og erfið til náms. Hann hafnar frönsku þar sem hún sé mál aðals og
yfirstétta og ensku þar sem hún sé aðeins viðurkennd af kaupmönnum
og sæfarendum. Hann bendir jafnframt á að notkun eins þjóðmáls sem
almenns hjálparmáls myndi særa metnað annarra þjóða („vilde saare