Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Side 83

81
Setningarstaða boðháttarsagna í fornu máli
komi þeir í þennan kvalastað.
d. Sjá til að þú gjör það ei.
^ngri dæmi sem ótvíræð séu hef ég ekki fundið, þrátt fyrir nokkra leit;
en því fer þó fjarri að gagnasafn mitt frá 17. og 18. öld sé nógu ítar-
'e§t til að hægt sé að fullyrða eitthvað um það hvenær breytingin verð-
ur. Það er þó eftirtektarvert að dæmin úr Nýja testamentinu eru bæði
Ur aðal- og aukasetningum, sem styrkir þá hugmynd að hér sé um eina
^reytingu að ræða, en ekki tvær óskyldar - aðra í aðalsetningum en
hina í aukasetningum.
4- Hvað hefur breyst?
4-1 Boðháttarvirki
Samkvæmt framansögðu er eðlilegast að líta svo á að breytingin sem
hefur orðið á boðhætti sé sú að boðháttarsagnir verði nú að færast í T,
en hafi ekki endilega þurft þess í fomu máli. Ef skýringin á orðaröð
hoðháttar í nútímamáli er tilvist óhlutstæðs boðháttarvirkja sem dreg-
Ur til sín boðháttarsagnir, eins og gert var ráð fyrir hér að framan, þá
Verður að endurskoða þá lýsingu eitthvað til að fella hana að fyrri mál-
stlgum. Þar em í fljótu bragði tveir möguleikar. Annars vegar er hægt
að hugsa sér að enginn slíkur boðháttarvirki hafi verið til að fomu, eða
a-rn.k. ekki skyldubundinn; og hins vegar mætti hugsa sér að boðhátt-
arvirkinn hefði verið til, en áhrif hans eða staða í setningu með ein-
h^erju öðm móti en nú.
Hér er rétt að staldra aðeins við og hugleiða eilítið stöðu og hlut-
verk virkja af því tagi sem hér em til umræðu í fræðilíkaninu. Reynd-
ar nota menn þessi fyrirbæri oft nokkuð losaralega og án þess að gera
skýra grein fyrir því við hvað sé átt; en þó má fullyrða að hlutverk
Vlfkja tengist rökformi setninga, þ.e., því sem gerist þegar við túlkum
Setningar. Virkjamir eru einhvers konar merkingarlegar eindir, sem
hafa áhrif á það hvemig við túlkum setningamar; þannig er það spum-
arvirki sem ræður því að við túlkum setningar með honum sem spum-
lngar, frásagnammröðunarvirki sem ræður því að við túlkum viðkom-
andi setningar sem einhvers konar framhald, o.s.frv.
Það er hins vegar einn mikilvægur munur á spumarsetningum og