Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Side 142

140
Flugur, smágreinar og umrœðuefni
4.2 Núliðin tíð og orðasambandið vera búinn að + nh.
Orðasamböndin hafa + lh. þt. og vera búinn að + nh. hafa verið talin
kerfisbundin tjáningarform perfektífs eða lokins horfs í íslenzku. Aður
en við veltum fyrir okkur sannleiksgildi þeirrar kenningar, er rétt að
við rifjum upp helztu merkingarhlutverk þeirra. Um þetta efni fjallar
Jóhannes Gísli Jónsson (1992) í 14. árgangi tímaritsins íslensks máls.
Hann kemst að þeirri niðurstöðu að þessi orðasambönd gegni í meg-
inatriðum sömu merkingarhlutverkum og perfekt í ensku sem mynd-
að er með hjálparsögninni have og lh. þt. og samsvarar því formlega
núliðnu tíðinni í íslenzku. Menn hafa t.d. gert ráð fyrir eftirfarandi
merkingarflokkum perfekts í ensku:
McCawley (1971)
Comrie (1976)
perfect of persistent situation
experiential perfect
perfect of result
perfect of recent past
(19)a. universal perfect
b. existential perfect
c. resultative perfect
d. ‘hot news’ perfect
Jóhannes Gísli notar heiti McCawleys. Um fjórða merkingarflokkinn
(‘hot news’ perfect) fjallar hann ekki sérstaklega, þar sem hann telur
hann vera undirflokk 3. flokks (resultative perfect). í íslenzkum út-
drætti greinar sinnar nefnir Jóhannes Gísli fyrstu þrjá merkingarflokk-
ana altímamerkingu, atburðarmerkingu og afleiðingarmerkingu.6
Niðurstaða Jóhannesar Gísla er sú að núliðna tíðin samrýmist öllum
merkingarflokkunum fjórum (eða þremur, ef við sleppum þeim
fjórða), en orðasambandið vera búinn að + nh. sé ótækt í atburðar-
merkingu. Reyndar tilfærir Jóhannes Gísli ekkert ótvírætt dæmi núlið-
innar tíðar með afleiðingarmerkingu. Þessi notkun núliðnu tíðarinnar
er sjaldgæf, þar sem orðasambandið vera búinn að + nh. er orðið helzta
tjáningarform afleiðingarmerkingar.7
6 Höskuldur Þráinsson (1999:210) tilfærir dæmið Ég heffengið kvef að því að
eltast við úlpuklœddu tíkina.
7 Höskuldur Þráinsson (1999:210) nefnir 4. merkingarflokkinn æsifrétta-
merkingu og tilfærir dæmið Marsbúar hafa ráðist á Alþingishúsið. Þá bætir hann (á
s.st.) við 5. merkingarflokki sem hann kallar ályktunarmerkingu (sbr. e. inferential
perfect). Dæmi hans um þann flokk er Það hefur einhver sofið í rúminu mínu.