Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Qupperneq 165

Flugur, smágreinar og umræðuefni 163
að hjálpað honum og hann hefði sennilega getað lesið eilítið sér til
gagns, til dæmis fyrirsagnir í blöðum og þess háttar.
4. Hvað getur lestruflun BM kennt okkur?
Þó að ekki sé eðlilegt að gera ráð fyrir að heilbrigður hraðlæs maður
lesi með því að stauta sig fram úr orðum staf fyrir staf er ekki óskyn-
samlegt að ætla að takmörkuð lestrarfæmi BM geti þrátt fyrir allt sagt
okkur eitthvað um það hvemig heilbrigt fólk les. Það er tæpast hægt
að gefa sér að sá munur sem kom fram í getu BM til að lesa sérhljóða
og samhljóða sé einhvers konar afleiðing breyttrar lestækni hans því
að öðm leyti átti hann ekki í erfiðleikum með sérhljóða. Hann skrifaði
þá rétt, heyrði þá rétt og sagði þá rétt. Ég tel þess vegna að lesvillur
BM sýni að í eðlilegum lestri sé á einhvem hátt gerður greinarmunur
á sérhljóðum og samhljóðum og að lestrarlíkön verði að taka þetta
með í reikninginn. Reyndar er til eitt lestrarlíkan (Berent og Perfetti
1995) sem leggur áherslu á ólíkt hlutverk sérhljóða og samhljóða í
lestri. Samkvæmt líkani Berents og Perfettis, sem kalla má tveggja
lotu líkanið á íslensku,4 fer lestur fram í tveimur þrepum eða lotum. í
fyrstu lotu em einungis dregnir út samhljóðar sem þýðir að orð sem
deila samhljóðum en hafa ólíka sérhljóða em táknuð á sama hátt á því
lestrarstigi og því óaðgreinanleg (t.d. raka og reki). í seinni lotunni
bætast við upplýsingar um þá sérhljóða sem orðin innihalda. Seinni
lotan er mun hægvirkari en sú fyrri og ekki eins sjálfvirk og í seinni
lotunni fer að gæta áhrifa frá þekkingu okkar á þeim orðum sem til em
í tungumálinu. Hér er ekki rými til að gera frekari grein fyrir líkani
Berents og Perfettis, einungis skal á það bent að villumynstur BM
samrýmist þessu líkani. Einnig má spá því út ffá tveggja lotu líkaninu
að meiri líkur séu á að sérhljóðalestur tmflist en samhljóðalestur því
sérhljóðastigið er ekki eins sjálfvirkt og samhljóðastigið. Rannsóknir
með hliðsjón af líkani Berents og Perfettis á fleiri sjúklingum sem lesa
staf fyrir staf væm því áhugaverðar.
4 Þýðing Sigurðar Óla Sigurðssonar og Jóhönnu Cortes Andrésdóttur, B.A.-nema
í sálarfræði við HÍ.