Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Page 196

194
Flugur, smágreinar og umrœðuefni
kemur fyrir með sögnum sem hafa merkingarhlutverkið þema og þol-
andi. Ágreiningsefnið er hins vegar hvort nefnifallssýki verður vart
með frumlögum skynjandasagna. JGJ virðist álíta að svo sé ekki — að
minnsta kosti lætur hann undir höfuð leggjast að geta um þá staðreynd
að nefnifall hefur frá fomu fari komið fyrir með ýmsum sögnum í
þessum flokki, eins og niðurstöður Halldórs Halldórssonar (1982)
gefa ótvírætt til kynna. Ef nefnifallssýki herjar ekki aðeins á þemu og
þolendur heldur að einhverju leyti á skynjendur líka vaknar sú spum-
ing hvort þessi breyting stafi af þrýstingi frá merkingarhlutverki, eins
og JGJ telur, eða einhverju öðm.
5. Af hverju stafa þágufallssýki og nefnifallssýki?
Þágufallssýki leggst sem áður segir einvörðungu á þolfallsfrumlög með
tiltekið merkingarhlutverk, það er að segja skynjendur. JGJ dregur þá
ályktun af þessu að þágufallssýki helgist af merkingu sagna, og get ég
hæglega fallist á það. Nefnifallssýki herjar fyrst og fremst á aukafalls-
fmmlög sem em þemu og þolendur og kemur nefnifallið þar bæði í
stað þolfalls og þágufalls (sbr. dæmi (3)-(6)). Það hefur þó komið á
daginn að aukafallsskynjendum er einnig hætt við nefnifalli — þótt
raunar virðist það hafa verið algengara á fyrri tíð en í nútímamáli. Af
þessu má ráða að nefnifallssýki herji á aukafallsfmmlög óháð merking-
arhlutverki, öfugt við það sem JGJ álítur. Út frá mínum bæjardymm
séð bendir þetta til þess að nefnifallssýki stafi af þrýstingi frá formgerð
setningarinnar — þeirri almennu reglu að fmmlag sé í formgerðarfalli,
það er að segja nefnifalli, sem er án efa langalgengasta fmmlagsfallið
í íslensku (sbr. Jóhanna Barðdal 2000). Hins vegar veita aukafallsfmm-
lög með tiltekna merkingu þessari breytingu harðari mótspymu en önn-
ur, umfram allt fmmlög sagna sem úthluta merkingarhlutverkinu mark
og skynjandi. Til að átta sig á þessum viðnámsþrótti gegn ásókn nefni-
falls er tilvalið að ganga í smiðju JGJ sjálfs. Samkvæmt greiningu hans
er þágufall reglufall á fmmlögum þessara sagna; það er raunar eina
aukafallið með sögnum með merkingarhlutverkið mark og hefur mun
sterkari stöðu en þolfall með skynjandasögnum. Samkvæmt listum JGJ
(bls. 35-39) taka u.þ.b. 230 skynjandasagnir og sagnasambönd með