Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Qupperneq 236

234
Ritdómar
Slaufusvigar, ‘ {} eru notaðir til að auðkenna valkosti eða s.k. breytiþætti. Þegar
stendur „HCKáTb nÓMomn f yTeinéHHn) leita hjálpar f huggunar)" (undir ncKáTL) þýð-
ir það t.d. að HCKáTb nÓMOinn samsvarar ‘leita hjálpar’ en HCKáTb yTeméHHH ‘leita
huggunar’. Skáhallt tvístrik, ‘//’ táknar að orð myndi samsetningar, s.s. ‘vax//’ sem
þýðing á lýsingarorðinu bockobóh (sbr. vaxkerti)— en rússneska myndar oft sérstakt
lýsingarorð þar sem íslenska beitir frekar samsetningu (járnöld, hótunarbréf, borg-
arbúi o.s.frv.). Lóðrétt punktalfna, ‘:’ markar skil milli orðliða, einkum þegar slíkt
hefur áhrif á framburð (leikikona). Einnig kallast táknin og ‘//’ oft á í þeim tilvik-
um þegar sýndir eru breytuþættir (auðkenndir með ‘{)’). Tökum sem dæmi eftirfar-
andi notkunardæmi úr flettigreininni við ðyMára ‘pappír, bréf’:
ðyMára b KJiéTKy {jiHHéHKy} rúðuistrikaður {línu//} pappír
Úr þessu ber að lesa sem svo: orðasambandið ðyMára b KJiéTKy svarar til ‘rúðu-
strikaður pappír’, en ðyMára b jiHHéiiKy er ‘línustrikaður pappír’. Með öðrum orðum,
tvístrikið ‘II’ sýnir að línu- er hér fyrri liður í samsettu orði, en punktalínan ‘i’ sýnir
hvar ber að skeyta honum við (og þar með að rúðu- sé skipt út fyrir línu-). Þannig
sparast heilmikið rými þegar til lengdar lætur, því þessari aðferð er óspart beitt. í stað
endurtekninga eins og „afgreiðsluborð, skenkiborð, hlaðborð" er þá til dæmis fært
„afgreiðsluiborð {skenki//, hlað//}“ (undir ðycþéT) og í stað „hálaunafólk, hálauna-
menn“ kemur „hálaunaifólk {//menn}“ (undir xájioiiaiibe).
Uppvísandi ör, ‘T’ er notuð til þess að forðast að tvítaka upplýsingar eða skýring-
ar innan sömu greinar, s.s. hvað snertir merkingar- eða notkunarsvið, framburð, mál-
fræðiatriði o.þ.h. Þegar afturbeygða sögnin HaTHHýTbca ‘strengjast, strekkjast, stríkka’
er færð sem undirfletta (undir HaTHHýTb), stendur m.a. „(T)“. Vísar það til málfræði-
legra upplýsinga sem þegar eru komnar fram um upphafsflettuna, HaTHHýTb (‘strengja,
strekkja,...’), nefnilega að í óloknu horfi sé sú sögn HaTHTHBaTb. Notandinn getur þar
með ályktað að afturbeygða sögnin sé HaTHTHBaTbca í óloknu horfi. Nefna má annað
dæmi um notkun þessa tákns. Embættisheitið ryðepHáTop er þýtt með ýmsum hætti
og fylgir hverri þýðingu afmarkandi skýring á rússnesku (sem hér er snarað á íslensku
til glöggvunar): ‘umdæmisstjóri’ (í rússneska keisaradæminu), ‘landstjóri’ (einnig á
sviði nýlendustjómar o.þ.h.), ‘stiftamtmaður’ (á fslandi 1684-1873), ‘landshöfðingi’
(á íslandi 1873-1904), ‘ríkisstjóri’ (í Bandaríkjunum) og ‘jarl’ (fulltrúi konungs).
Þegar samsvarandi lýsingarorð, ryðepHÚTopcKHH, kemur upp sem undirfletta síðar í
greininni og er þýtt með ‘umdæmis(//)’, ‘landstjóra(//)’, ‘stiftamtmanns(//)’ o.s.frv.,
þarf ekki að endurtaka skýringamar við hvem einasta valkost. Þess í stað nægir að
hafa ‘T’á eftir hverjum þeirra og vísa þannig í þær útskýringar sem gefnar vom áður
í greininni, s.s. um tímamörk þau sem tengjast embættinu stiftamtmaður.
Ekki síst er plássið sparað með því að vísa óspart á milli greina. f mörgum tilvik-
um myndar heill flokkur orða einingu með tilliti til merkingar og þá um leið þeirra
notkunardæma sem við eiga. Sem dæmi má nefna árstíðir, vikudaga, mánaðanöfn,
töluorð, þjóðaheiti, og þannig mætti lengi telja. í stað þess að endurtaka sömu notk-
unardæmi í fjölmörgum flettigreinum nægir að gefa þau á einum stað en vísa yfir í þá