Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2000, Blaðsíða 268

266
Ritfregnir
Um tökuorö og erlend áhrif
Helge Sand0y. 2000. Lánte fjflrer eller bunad? Om importord i norsk.
Landslaget for norskundervisning LNU og Cappelens Forlag, Osló. 306 bls.
Það er greinilega ekki bara hér á landi sem menn óttast áhrif enskunnar á tungumál-
ið. I bók Sandpys kemur berlega í ljós að Norðmenn hafa af þessu töluverðar áhyggj-
ur og hafa gert ýmislegt til að bregðast við vandanum. f bókinni, sem er skipt í tólf
kafla auk rita- og orðaskrár og viðauka, fjallar höfundur um tökuorð og hvemig Norð-
menn hafa bmgðist við áhrifum ensku á norsku. í bókinni er rakin saga „hreintungu-
stefnu“ í Noregi frá árinu 1881 þegar Knud Knudsen gaf út orðabók sem stuðla átti
að notkun norskra orða í stað tökuorða og allt fram til dagsins í dag.
í fyrsta kafla er gerð grein fyrir hugtökum eins og lánord og fremmendord og
hvemig orð em flokkuð í hvom flokkinn, og hvemig tökuorð geta með tímanum fall-
ið inn í málið og orðið þannig að hinn venjulegi málnotandi áttar sig engan veginn á
því að ekki er um innlent (í þessu tilviki norskt) orð að ræða.
í öðmm kafla fjallar höfundur um umfang tökuorðanna annarsvegar í orðabókum
og hins vegar í ýmsum textum öðmm, auk þess sem hann gerir grein fyrir því eftir
hvaða leiðum ný orð komast inn í málið og hvemig þeim reiðir af í málinu. Þá er
einnig drepið á það hvemig stafsetning getur stuðlað að því að orðin hljóti meiri virð-
ingu ef þau em skrifuð skv. norskum ritvenjum en ekki enskum.
Þriðji kafli fjallar um þá menningarsögu sem lesa má úr tökuorðum í norsku. Þar
em fyrst rakin tengsl norsku við keltnesku en síðar við þýsku og önnur tungumál og
bæði sýnt hvemig málin hafa haft áhrif á norsku en lfka hvemig norræna hefur laum-
að sér inn í önnur mál.
í fjórða kafla er rakin saga frá 1862 til dagsins í dag um tillögur eða skoðanir frá
hverjum tíma fyrir sig um það hvemig aðlaga ætti tökuorð að norskum ritreglum. í
næstu köflum á eftir fjallar Sandpy meðal annars um það hversu ágætlega Norðmönn-
um hefur tekist að laga frönsk orð að norskum framburði og rithætti en bendir á ný
vandamál sem hafa skapast með tilkomu nýrra enskra tökuorða sem verði að leysa.
{ áttunda kafla veltir höfundur upp spumingunni af hverju tökuorð séu tekin inn í
málið og bendir þar m. a. á félagslegar ástæður. Því næst fær lesandinn að kynnast því
hvemig horft er á málið og tökuorð frá ólíkum sjónarhomum. Þar mætti nefna upp-
eldisfræðilegt sjónarhom, alþjóðlegt og norrænt sjónarhom, lýðræðislegt sjónarhom
og sjónarhom áhugamanna og fræðimanna.
í tíunda kafla veltir höfundur vöngum yfir því hvort til sé tökuorðalaus paradís og
kemst nánast að því að svo er ekki, þó svo að mismikið sé af tökuorðum í tungumálum.
í ellefta kafla er dregið saman það sem norska málnefndin (n. Sprákrád) hefur Iagt
til að gera skuli við tökuorð og verður það ekki tíundað hér. Að endingu fjallar höf-
undur um vel og illa heppnuð nýyrði í norsku sem sýna vel að vanda verður til verka
þegar ný orð em búin til yfir nýja hluti.
Halldóra Björt Ewen Heimspekideild Háskóla Islands
Árnagarði v. Suðurgötu IS-101 Reykjavík, ÍSLAND
halldoe@hi.is