Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Page 128

126
Höskuldur Þráinsson
Annars virðast fleiri möguleikar nýttir í nöfnum hugverka en í öðrum
tegundum nafna, t.d. sá kostur að hafa heila setningu sem heiti, svo
sem atvikssetningar ýmiss konar, aðalsetningar og spumingar:
(13) a. Ef sverð þitt er stutt; Þar sem brimaldan brotnar; Þar sem
djöflaeyjan rís; Þegar sálin fer á kreik
b. Ég heiti ísbjörg. Ég er ljón; Grámosinn glóir; Víst var það hægt
c. Er þörf á að breyta meðferð opinberra mála fyrir Hæstarétti?
Hvað á bamið að heita?
Fallsetningar (skýringarsetningar og spumaraukasetningar) virðast
hins vegar ekki ganga sem heiti þótt þær hafi annars að ýmsu leyti
svipaða dreifingu og nafnliðir:* * * * * 6
(14) $Að konur em fjölhæfari en karlar; $Hvað bamið á að heita
Aftur á móti er vel hægt að nota nafnháttarsambönd með að sem heiti
á ýmiss konar hugverkum, t.d. greinum og kvæðum en líka bókum,
t.d. kennslu- eða leiðbeiningaritum:
er líka ástæða þess að mönnum þótti fyrirsögnin Skreið til Nígeríu kátleg á sínum
tíma. Þar átti skreið vitaskuld að vera nafnorð en af því að sagnir í persónuhætti og án
frumlags eru algengar í fyrirsögnum þótti fyrirsögnin fyndin — og líka sú sem kom
nokkrum mánuðum síðar: Skreið aftur til Nígeríu. Skýringin á þessu er væntanlega sú
sem yfirlesari stingur upp á: „Gera má ráð fyrir að fréttin/greinin sé lesin í framhaidi
af fyrirsögninni og þar fáist skýring á hinu ósagða frumlagi. Nöfn bóka og tímarita
verða eðli málsins samkvæmt að vera almennari og ekki eins tengd texta
bókanna/tímaritanna. Heiti kafla og greina koma svo þama einhvers staðar á milli.“
Það væri forvitnilegt að skoða hvort það gilda ólíkar hefðir um fyrirsagnir í blöðum
eftir því hvert málsamfélagið er og hvort slíkur munur tengist á einhvem hátt hæfni
tungumálanna til að nýta sagnir í persónuhætti án frumlags. Ég efast reyndar um að
svo sé því að styttar fyrirsagnir era algengar í ensku þótt í ensku séu annars miklar
hömlur á því að sleppa frumlagi sagna í persónuhætti.
6 Eins og yfirlesari bendir á virðist bókarheitið Hverjum klukkan glymur reyndar
hafa formgerð spumaraukasetningar (þ.e. fallsetningar) en ekki spumaraðalsetningar
— ella væri það Hverjum glymur klukkan? Það væri þá undantekning frá því sem hér
er haldið fram, þ.e. að fallsetningar gangi ekki sem nöfn. En reyndar hefur mér alltaf
þótt þetta nafn óeðlilegt (það væri eðlilegra ef það væri spurnaraðalsetning) og yfir-
lesari virðist sama sinnis (það er þýðing á enska nafninu For Whom the Bell Tolls, sem
líka er í eðli sínu spumaraukasetning þótt hún hefjist á spumarorði sem er stýrt af for-
setningu, enda hljómar það nokkuð sérkennilega sem nafn).