Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Page 51

„Nú mun ek flytja austmenn mína til skips í dag ..." 49
einstakra landa þegnar konungsdæma fremur en tilheyrandi sérstakri
þjóð (sjá Sverri Jakobsson 2005:199-216).
Eitt þeirra atriða sem gera það vafasamt að skýra orðið austmaður
sem þjóðarheiti yfír Norðmenn er að það er aldrei notað um þá heima
í Noregi. Jón Ólafsson (1912:197) bendir á þá staðreynd í skemmti-
legri skýringu sinni á orðinu austmaður. í Heimskringlu notar Snorri
Sturluson (d. 1241) orðið Norðmaður alls 78 sinnum en orðið
austmaður aðeins tvisvar og segir það sína sögu um hvert var á þeim
tíma almennt heiti á þegnum Noregskonungs hérlendis á fyrri hluta
13. aldar.
2.3 Víkingurinn
Fróðlegt er að skoða dæmið um það hvemig Snorri notar orðið
austmaður en það er að fmna í 143. kafla Ólafs sögu helga. Þar segir
frá Karli hinum mærska sem „hafði verit víkingr ok inn mesti
ránsmaðr“. Til þess að friðmælast við Ólaf konung tekst Mæra-Karl á
hendur sendiför til Færeyja að heimta skatt. Færeyingar undir stjóm
Þrándar í Götu ýfðust við honum og drápu eins og fleiri sendimenn
Noregskonunga. Skipverjar hans em nefndir austmenn eins og títt er
þegar sagt er frá víkingum:
(13)a. ..., en Karl sat eptir. Þeir Austmenninir stóðu í hring um hann
(ÍF 27:266)
b. Austmenn bjoggu skip þat, er Karl hafði haft þangat, ok fóm
austr á fund Óláfs konungs ... (ÍF 27:267)
I þessu dæmi er skipshöfn víkinga nefhd austmenn og er hæpið að tala
um heila skipshöfh „ránsmanna“ af tilteknu þjóðemi. Frá uppmna
foringjans er hins vegar sagt á þann hátt að hann er nefndur „inn
mærski“ en það er langalgengasti háttur sem hafður er á af riturum
Islendingasagna. Þar em aðkomumenn ffá Noregi sjaldan nefndir
norskir eða Norðmenn heldur víkverskir, þrænskir, mœrskir, hörskir
eða sygnskir at kyni. Það minnir á að sögumar em arfsagnir sem
byggjast að hluta á hugmyndaheiminum við landnám þegar ekkert
Noregsríki var til heldur var hvert hérað sérstakt konungsdæmi.