Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Side 52

50
Guðmundur Már Hansson Beck
Mjög svipaða orðnotkun er að finna í Orkneyinga sögu sem er að
stofni til talin gömul eða ffá því um eða fyrir árið 1200 (Finnbogi
Guðmundsson 1965:xc-cviii). Þar er átta sinnum talað um Norðmenn
en tvisvar um austmenn. í því tilfelli sem talað er um austmenn er um
að ræða vetursetu skipverja Rögnvalds jarls og Eindriða unga.
Rögnvaldur var jarl yfir Orkneyjum og skipverjar hans voru að
einhverju leyti heimamenn og hirðskáld hans voru íslensk. Eindriði er
hins vegar ekki ættfærður og lítur helst út fyrir að hann hafi lifað af
ránum, hafi verið víkingur. Þeir ætluðu að fara til Jórsala og lögðu upp
frá Noregi, þar sem þeir höfðu aflað sér skipa, en höfðu svo vetursetu
í Orkneyjum (ÍF 34:206):
(14) í eyjunum var sveimmikit um vetrinn, ok skilði á Austmenn ok
Orkneyinga um kaup ok kvennamál, ok mart varð þeim til.
Hér eru skipverjar víkingaskipanna kallaðir austmenn til aðgreiningar
ffá heimamönnum. Mestur ójafnaðarmaður þeirra var nefndur Ámi
spýtuleggur, skipverji Eindriða unga.
í Landnámu er frásögn af viðureign milli víkinga sem höfðu
vetursetu á Melum í Hrútafirði og heimamanna á Brekku; nokkur
dæmi úr þeirri frásögn (ÍF 1:201-209):
(15) a. í þann tíma kom Sleitu-Helgi út á Borðeyri ok Jgrundr bróðir
hans; þeir váru víkingar tólf frjálsir ok sveinar umffam; þeir
fóru allir til Mela.
b. Austmenn bjgggu skip sitt.
c. í þenna tíma kómu austmenn í virkit, því at verkmenn hgfðu
eigi aptr látit.
d. Austmenn fellu sex í virkinu, en aðrir sex stukku brutt.
e. Konur spurðu, hvé margir fallnir væri af víkingum...
Sleitu-Helgi, Jörundur og skipsfélagar þeirra eru ekki ættfærðir í sög-
unni og því óvíst um uppruna þeirra. Þeir eru ýmist nefndir austmenn
eða víkingar og bendir það til þess að orðin séu svipaðrar merkingar. Frá
þessum bardaga er einnig sagt í Hrómundar þætti halta. Hér kemur
reyndar ffam sama orðalag og í (13). Mjög sérkennilegt væri að nota hér
þjóðarheiti um menn sem alls ekki hafa verið ættfærðir í sögunum.