Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Síða 58

56
Guðmundur Már Hansson Beck
‘var den almindelige Benævnelse paa Norges Indbyggere, hos Islænd-
ingeme’ sem er fjarri lagi eins og að undan er rakið þar sem nafngiftin
er aldrei notuð um fólk heima í Noregi.
Væntanlega er elsta dæmið um orðið austmaður sem varðveitt er í
rituðum heimildum að fmna í Haralds sögu hárfagra, 44. vísu, og er
það annað dæmið af tveim sem vísað er til í Lexicon poeticum
(1931:24) og merkingin skýrð sem ‘de norske’ (7F26:116):
(19) Freistuðu ens ffamráða,
es þeim flýja kenndi,
allvalds Austmanna,
es býr at Útsteini.
Stóðum Ngkkva brá stillir,
es hgnum vas styijar væni.
Hlpmmun vas á hlífum,
áðr Haklangr felli.
Snorri Sturluson eignar þessa vísu Þorbimi homklofa sem var norskt
hirðskáld Haraldar lúfu og telur hana orta eftir Hafúrsfjarðaromstu, á
svipuðum tíma og upphaf byggðar á íslandi. Hér er hinn hálfdanski
Haraldur kallaður konungur austmanna sem býr að Útsteini, eyju
við Rogaland í Vestur-Noregi. Eðlilegast er að skýra hér allvald
austmanna sem ‘víkingakonung’, bæði vegna þess sem hér er áður
fram komið um merkingu orðsins í íslenskum sagnaarfi og einnig
vegna þess að honum er valinn bústaður á eyju við hina mikilvægu
siglingaleið norður á Hálogaland og Finnmörk. Það væri hrein
rökleysa að fólk sem bjó við vesturströnd Atlantshafsins og hafði
samskipti við íbúa landa í austri og vestri kalli sig austmenn.
Hirðskáldið hefur tæplega litið á íbúa Noregs sem sérstaka þjóð þar
sem ekki hafði enn verið komið þar á traustu konungsríki. Fritzner
(1886-96, 1:100) gefúr í skyn að austmaður geti merkt ‘maður sem
býr austanfjalls í Noregi’ án þess að færa til þess önnur rök en
ömefnið Austmannsnes sem kemur fyrir í gömlum máldaga
Björgvinjarkirkju (Björgynjar kálfskinn 1843:15-16). Væri eitthvað
hæft í þeirri tilgátu og Þorbjöm homklofi væri að vísa á yfirráð
Haraldar í ríkjunum við Víkina þá sýnist undarlegt að fá honum