Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Page 92

90
Haraldur Bernharðsson
(32) a.
b.
vil-0
vil-t
vil-0
1 vil-0
2 vil-t
3 vill-0
Það vekur athygli að upp skuli koma tvenns konar tilhneiging, eins og
hér er lýst. Ef haft er í huga að við máltöku leggja böm oftast mynd 3.
persónu til grundvallar kemur á óvart að þess skuli yfirhöfuð verða
vart að mynd 1. persónu sé notuð í 3. persónu, enda þótt það leiði til
kerfissamræmis. Þessa sjást heldur ekki dæmi hjá öðrum sögnum sem
ræddar hafa verið hér. Nauðsynlegt er því að leita skýringa.
Hugsanlegt er að ofvöndun (e. hypercorrection) eigi hér einhvem
hlut að máli: amast hefur verið við breytingunni (ég) vil -* vill í 1.
persónu og vera kann að (gamla) 3. persónu myndin vill hafi stundum
orðið íyrir fordæmingu þeirri sem beint var (nýju) 1. persónu mynd-
inni vill og hún þá vikið fyrir vz/.16 Eins og fram hefur komið er 3. pers-
óna eintölu allajafna talin ómörkuð andspænis 1. og 2. persónu; mynd
3. persónu er því eins konar gmndvallarmynd sem gjama hefur áhrif
á myndir 1. og 2. persónu. Tiersma (1982) hefur þó bent á að sagnir
sem tákna skynjun eða tilfmningar séu margar hverjar meira notaðar í
1. persónu en í 3. persónu og því geti 1. persónu mynd þeirra verið
ómörkuð andspænis 2. og 3. persónu. Tölur úr íslenskri orðtíðnibók
(Jörgen Pind o.fl. 1991) benda reyndar ekki til þess að 1. persóna
sagnarinnar vilja sé algengari en 3. persóna hennar, en 1. persónu
myndin virðist þó ívið algengari en hjá sögnum sem ekki tákna skynj-
un eða tilfmningar. Það er því ekki óhugsandi að 1. persónu mynd
vilja hafi að einhverju marki styrkari stöðu gagnvart 2. og 3. persónu
en algengast er um 1. persónu myndir sagna og geti þess vegna haft
áhrif á form 3. persónu myndarinnar.17
16 Gunnar Þorsteinn Halldórsson (1997) segir einmitt frá einum nemanda sínum
sem svo mjög lagði sig fram um að nota 1. persónu myndina vil í stað hinnar áleitnu
vill að 3. persónu myndin vill varð líka að lúta fyrir vil.
17 I textasöfnum þeim sem til grundvallar liggja íslenskri orðtíðnibók (Jörgen
Pind o.fl. 1991) eru hlutfoll einstakra eintölumynda vilja í framsöguhætti nútíðar í
germynd þessi: 1. persóna 23%, 2. persóna 20% og 3. persóna 57%. Samsvarandi
hlutfoll hjá koma eru 1. persóna 9%, 2. persóna 4% og 3. persóna 87%, hjá fara 1.